Η τακτική του Musk έχει λογική. Κι όμως...

Δεν υπάρχει λυτρωμός από τον Elon Musk. Έχοντας αυτοεπιβληθεί στη συνείδηση της κοινής γνώμης, βρίσκεται ταυτόχρονα παντού, απρόσκλητος και συχνά ανεπιθύμητος - ένας πανταχού παρών Οργουελιανός Μεγάλος Αδελφός, το αυτάρεσκο χαμόγελο του οποίου δεν μπορεί να αποφύγει κανείς, ένας γελωτοποιός, διασκεδαστής, τρολ, προβοκάτορας. Οι διάφοροι σχολιαστές χλευάζουν τις γελοιότητές του και αμφισβητούν την επιχειρηματική του οξύνοια, ακόμη και τη διανοητική του κατάσταση, αλλά αυτό που δεν αναγνωρίζουν -ή πιθανώς δεν θέλουν να παραδεχθούν- είναι ότι η κλοουνίστικη παράνοιά του κρύβει μια τακτική.

Ο κ. Musk έχει εξελιχθεί σε έναν από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον πλανήτη εστιάζοντας σε ένα επιχειρηματικό μοντέλο που βασίζεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πουλώντας όχι απλώς προϊόντα αλλά λανσάροντας τον εαυτό του ως τον καινοτόμο της γενιάς του που τα δημιούργησε -έναν υπερδραστήριο, αντισυμβατικό και κουλ ιδιοφυή άνθρωπο, οι εφευρέσεις του οποίου είναι τόσο έξυπνες, επίκαιρες και προηγμένες όσο και ο δημιουργός τους. Ουσιαστική παράμετρος αυτού του μοντέλου είναι η ψηφιακή "επιστράτευση” ενός "στρατού” υποστηρικτών που κρέμονται από κάθε του λέξη, εκθειάζουν τα ηλεκτρικά του αυτοκίνητα, επευφημούν τα διαστημικά του σκάφη, κοντράρουν τους επικριτές του και με αυτόν τον τρόπο βοηθούν την αξία των μετοχών της Tesla, που αποτελούν την κύρια πηγή του πλούτου του, να παραμένει στα ύψη.

Παλαιότεροι "καπετάνιοι” του κλάδου, με ελάχιστες εξαιρέσεις, καλλιέργησαν και προέβαλαν προσεκτικά την εικόνα ανθρώπων που διέπονται από σταθερότητα, συνέπεια και ωριμότητα -γιατί αυτό περίμεναν από αυτούς οι πελάτες τους, οι αγορές και η κοινή γνώμη. Ο Andrew Carnegie, ο J.P. Morgan και ο John D. Rockefeller απέφευγαν τον δημόσιο έλεγχο διότι δεν υπήρχε κανένα ουσιαστικό πλεονέκτημα να προσελκύσουν τα βλέμματα στα οικοδομούμενα μονοπώλιά τους, την καταστολή των συνδικάτων που κράτησε χαμηλά τους μισθούς και ευνόησε την υπερεργασία, αλλά και τη συχνή εύνοια και οικονομική στήριξη διεφθαρμένων κυβερνήσεων που συνέβαλε υπέρμετρα στον πλουτισμό τους. Ο κ. Musk δεν έχει ανάγκη να προβάλει μια αντίστοιχη ακεραιότητα διότι ζει σε έναν κόσμο όπου θεωρείται σχεδόν δεδομένο ότι οι περιουσίες χτίζονται μέσω επιθέσεων σε ανταγωνιστές, στις πλάτες μη συνδικαλισμένων εργαζόμενων και στη βάση ευνοϊκών συμφωνιών με την Ουάσιγκτον.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι ο κ. Musk δεν μπορεί να διαδραματίσει τον ρόλο ενός στιβαρού "καπετάνιου” για τον κλάδο. Στις επαφές του με τρομοκρατημένους αναλυτές ή όταν προσπαθεί να καθησυχάσει τους διαφημιστές που απειλούν να εγκαταλείψουν το Twitter, μπορεί να είναι προσηνής, συνετός, ευγενικός -ακόμη και βαρετός ίσως. Αντέδρασε ψύχραιμα όταν ο υπερσυντηρητικός παρουσιαστής Tucker Carlson ανακοίνωσε ότι μεταφέρει την εκπομπή του στο Twitter. Και η επιλογή από τον κ. Musk της Linda Yaccarino, πρώην επικεφαλής διαφήμισης της NBC Universal, ως επόμενης διευθύνουσας συμβούλου του Twitter είναι εύλογη, καθώς η εταιρεία αιμορραγεί από την απώλεια διαφημιστικών εσόδων.

Αλλά ο κ. Musk έχει και μια άλλη πλευρά, την οποία δείχνει συνήθως στη σφαίρα του Twitter, όπου κατοικοεδρεύει και ο "στρατός” του -τον κ. Musk που λατρεύει τα απρεπή emoji και παρομοίασε τον Καναδό πρωθυπουργό, Justin Trudeau, με τον Αδόλφο Χίτλερ.

Ο κ. Musk παραδέχεται ευθέως ότι πλήρωσε "τουλάχιστον διπλάσιο” ποσό από ό,τι έπρεπε για το Twitter, ότι η συγκυρία που το έκανε ήταν "κακή”, ότι αυτή του η επένδυση των 44 δισ. δολαρίων έχει έκτοτε μειωθεί περίπου στα 20 δισ. δολάρια. Ωστόσο, η ζημιά αυτή αντιστοιχεί σε ένα κλάσμα της περιουσίας του, των 180 δισ. δολαρίων, μεγάλο μέρος της οποίας προέρχεται από το ποσοστό που κατέχει στην Tesla. Παρότι τα κέρδη της Tesla μειώθηκαν το τελευταίο τρίμηνο και η τιμή της μετοχής της έχει χάσει περίπου το 1/3 από το υψηλό της τους τελευταίους 12 μήνες, εξακολουθεί να διαπραγματεύεται στα ύψη. Σε ένα ενημερωτικό δελτίο του Δεκεμβρίου που είχε στόχο να διαπιστωθεί γιατί η Tesla αποτιμάται τόσο υψηλά, ο αρθρογράφος των Times Opinion Paul Krugman κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι επενδυτές έχουν "ερωτευθεί το στόρι για έναν ιδιοφυή, κουλ καινοτόμο”. Εκείνη την ημέρα του Δεκεμβρίου, η μετοχή της Tesla διαπραγματευόταν στα 109,10 δολάρια• σήμερα βρίσκεται στα 170 δολάρια έκαστη. Σύμφωνα με τους μετόχους της, το μετοχικό κεφάλαιο της Tesla παραμένει υπερπενταπλάσιο της συνδυαστικής κεφαλαιοποίησης των Ford και General Motors.

Η απώλεια που υπέστη ωστόσο ο κ. Musk με την εξαγορά του Twitter είχε ένα σημαντικό αντισταθμιστικό όφελος, καθώς του εξασφάλισε νέους "οπαδούς” και, ως εκ τούτου, περισσότερη επιρροή. Πριν από έναν χρόνο, ο κ. Musk είχε περίπου 90 εκατομμύρια ακολούθους στο Twitter. Σήμερα έχει 139 εκατομμύρια, και πολλά ακόμη εκατομμύρια χρήστες που "τρέφονται” από τις αναρτήσεις του.

Η εξαγορά του Twitter από τον κ. Musk αποτελεί εύλογη κίνηση με βάση το επιχειρηματικό μοντέλο του. Η πλατφόρμα τού παρέχει μια εγγυημένη, ελεγχόμενη, χωρίς λογοκρισία και παρέμβαση διέξοδο, ώστε να πουλάει τον εαυτό του και τα προϊόντα του. Στο Twitter μπορεί να προμοτάρει ελεύθερα το μυαλό και τις εταιρείες του, να προωθεί τα ελευθεριακά του δόγματα και θεωρίες συνωμοσίας, να τρολάρει τον αυξανόμενο αριθμό των εχθρών του, να λέει κακά αστεία και να "ταΐζει” τους καθημερινούς φόβους, τις αμφιβολίες και τα μίση της όχι και τόσο εύθυμης κουστωδίας των θαυμαστών του, που -όπως και ο ίδιος- έχουν χάσει την πίστη τους σε όλες τις άλλες πηγές πνευματικής, ηθικής και πολιτιστικής εξουσίας.

Ελεύθερα, σχεδόν με ενθουσιασμό, τουιτάρει, προωθεί και απαντά στους επικριτές και τους θαυμαστές του με την αυτοπεποίθηση του παντογνώστη, ως άλλη ψηφιακή Πυθία, μοιράζοντας τη σοφία του για τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, τα διαστημικά σκάφη, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, την τεχνητή νοημοσύνη και μυριάδες άσχετα θέματα. Σε μια πρόσφατη συνέντευξή του στον κ. Carlson, προειδοποίησε ότι "αν δεν διατηρηθεί ο αριθμός των ανθρώπων ή ίσως και να αυξηθεί λίγο, ο πολιτισμός θα καταρρεύσει”. Παρείχε ωστόσο ελάχιστες αποδείξεις, στατιστικά στοιχεία ή γεγονότα για να υποστηρίζει τις προειδοποιήσεις του για τη μείωση του πληθυσμού -αλλά από την άλλη, ως ιδιοφυΐα, δεν χρειάζεται να το κάνει.

Σε μια στιγμή στην ιστορία μας που βρίθει η περιφρόνηση για τους άλλοτε σεβαστούς πολιτικούς, διανοητές, πολιτιστικούς και θρησκευτικούς ηγέτες, ο κ. Musk έχει εκμεταλλευθεί αυτήν τη δυσπιστία και κάλεσε τους κυνικούς και τους ανένταχτους να ενώσουν τις δυνάμεις τους μαζί τους. Δεν απαιτεί δε, από αυτούς τίποτα περισσότερο παρά μόνο την πίστη τους. Και σε αντάλλαγμα προσφέρει τη σοφία του αλλά και το χιούμορ του, το οποίο, παραδόξως, βρίσκουν, ίσως, του γούστου τους. Σε αντίθεση με άλλους χρήστες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ιδιαίτερα εκείνους που ασχολούνται με την πολιτική και το κράτος, πετά τα μαργαριτάρια της σοφίας του, τις συμπάθειες και τις αντιπάθειές του, κλείνοντας το μάτι, και όχι βλοσυρά -με emoji και όχι διαλέξεις.

Μετά από τις σχεδόν Αποκαλυπτικές προφητείες του, φορά τον μανδύα του υπερήρωα/σωτήρα για να σώσει τον κόσμο από τους κινδύνους που μας προειδοποιεί ότι αντιμετωπίζουμε. Τα ηλεκτρικά του αυτοκίνητα θα σώσουν το περιβάλλον• εάν το περιβάλλον δεν σωθεί, τα διαστημικά του σκάφη θα μεταφέρουν τους ανθρώπους στον Άρη. Οι δορυφόροι της εταιρείας του Starlink παρέχουν "internet στις πιο απομακρυσμένες περιοχές”, όπως σε πλοία "στις θάλασσες όλου του κόσμου”. Το δε Twitter θα μας προσφέρει αληθινές ειδήσεις, χωρίς λογοκρισία, που "κρύβουν” τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης. Η αναπτυσσόμενη πλατφόρμα τεχνητής νοημοσύνης TruthGPT θα είναι "μια τεχνητή νοημοσύνη που θα αναζητά τη μέγιστη αλήθεια” και θα προστατεύσει τον πολιτισμό από τους κινδύνους που ενέχει το δημοφιλές πλέον chatbox ChatGPT, για το οποίο μας προειδοποιεί ότι "εκπαιδεύεται να είναι πολιτικά ορθό, κάτι που είναι απλώς ένας άλλος τρόπο να λέμε αναλήθειες”. 

Ο κ. Musk επιμένει ότι εξαγόρασε το Twitter διότι πιστεύει στην ελευθερία του λόγου και στη δημοσιογραφία των πολιτών. Ενώ άλλοι ειδησεογραφικοί ιστότοποι επεξεργάζονται και τσεκάρουν στοιχεία, ένας πολίτης-δημοσιογράφος του Twitter μπορεί να δημοσιεύει τις "ειδήσεις” του χωρίς καμία έρευνα ή αποδείξεις. Το αποτέλεσμα, το οποίο υπερασπίζεται ένθερμα ο κ. Musk, είναι μια έξαρση δημοσίευσης ατομικών αληθειών στην πλατφόρμα. Αρχηγός των πολιτών-δημοσιογράφων που τουιτάρουν ανοιχτά τις αλήθειες τους είναι ο ίδιος ο κ. Musk. Ο κίνδυνος σε αυτό είναι ότι έχει μπλέξει την προσωπική ρητορία με τους ειδησεογραφικούς οργανισμούς. Το Twitter είναι βήμα προσωπικών ρητοριών, ένας ενισχυτής• δεν είναι, ούτε μπορεί ποτέ να γίνει, υποκατάστατο ενός ειδησεογραφικού οργανισμού με ρεπόρτερ, συντάκτες και ερευνητές.

Προμοτάροντας την "ελευθερία του λόγου” τύπου Twitter, ο κ. Musk αποφεύγει σκόπιμα τον αντίλογο, τον διάλογο, την επιχειρηματολογία. Ελέγχοντας τον ιστότοπο και με τους μηχανικούς του να έχουν προσαρμόσει τους αλγορίθμους της πλατφόρμας έτσι ώστε να "ενισχύουν” τις αναρτήσεις του, έχει μετατρέψει το Twitter στον προσωπικό του μηχανισμό τρολ. Πείθοντας τους υποστηρικτές του ότι οποιαδήποτε άλλη πηγή ειδήσεων είναι προκατειλημμένη, μη ανεξάρτητη και τροφοδοτεί "τον ιό της αφύπνισης”, υποβαθμίζει την ποιότητα και το εύρος του δημόσιου διαλόγου, και μάλιστα σε μια συγκυρία που πρέπει να μιλάμε μεταξύ μας, ως χώρα και ως έθνος, για τις προτεραιότητές μας, τις αξίες μας και τις πολιτικές μας, στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.

Αντί, όμως, να προωθήσει τον διάλογο πέρα από ιδεολογικά όρια που έχουμε ανάγκη, ο κ. Musk σπέρνει τη δυσπιστία, η οποία βαθαίνει το χάσμα. Έχει υψώσει ένα τείχος γύρω από το "βήμα ρητορίας” του και έχει κλειδωθεί μέσα μαζί με τους ακολούθους τους. Κάθε εξωτερική φωνή μπορεί να απορροφηθεί, από αυτήν την πλεονεκτική θέση, ως ανούσιος θόρυβος, προπαγάνδα "αφύπνισης”, επιβλαβή, παραπλανητικό, επικίνδυνο ψέμα. Μόνο οι δικές του αλήθειες παραμένουν απρόσβλητες, η ιδιοφυΐα του ανέπαφη, τα προϊόντα του διαφυλάσσονται και πωλούνται.

Καλώς ή κακώς, ο κ. Musk είναι πλέον το πρόσωπο του καπιταλισμού του 21ου αιώνα, ενός κόσμου όπου η υπερβολή, η εικόνα και η αέναη δημοσιότητα κυριαρχούν. Οι αστειότητές του δεν είναι δευτερεύουσας σημασίας: είναι εγγενές χαρακτηριστικό της δραστηριότητάς του, που ενισχύει τον πλούτο και την ισχύ του.

* Ο David Nasaw είναι επίτιμος καθηγητής ιστορίας στο CUNY Graduate Center και συγγραφέας του, προσφάτως εκδοθέντος, "The Last Million: Europe’s Displaced Persons From World War to Cold War.”

© 2023 Διατίθεται από το "The New York Times Licensing Group"