Ξαναζωγραφίζοντας τον καμβά, ένα pixel τη φορά

Λίγους µήνες µετά την εµφάνιση της πανδηµίας, το καλοκαίρι του 2020, παρακολουθούσα τα παιδιά µου που έπαιζαν ένα βιντεοπαιχνίδι. Ήταν το "Animal Crossing: New Horizons", ένα εξαιρετικά δηµοφιλές παιχνίδι της Nintendo, που είχε ενθουσιάσει τους οπαδούς του µε τα εντυπωσιακά του γραφικά και το εθιστικό κοινωνικό gameplay. Στο συγκεκριµένο βιντεοπαιχνίδι, παίκτες από όλο τον κόσµο µπορούν να συνδεθούν online και να συναντηθούν σε έναν κοινό ψηφιακό χώρο: να γνωριστούν, να "σκανάρει" ο ένας τις δηµιουργίες του άλλου (κάθε παίκτης αναλαµβάνει να ανοικοδοµήσει ένα ερηµονήσι) ή απλώς να συνυπάρξουν.

Δεδοµένου ότι η πανδηµία είχε σαρώσει την οικουµένη και οι κοινωνικοί δεσµοί είχαν αρχίσει να ατονούν, το παιχνίδι ήταν κάποιου είδους πανάκεια. Στα παιδιά µου, που πλέον ήταν αναγκασµένα να µένουν έγκλειστα στο σπίτι, προσέφερε έναν εικονικό χώρο όπου µπορούσαν να βρίσκονται µε τους φίλους τους.

Εµένα µε ξύπνησε από τον λήθαργο.

Σε αυτό το εικονικό τοπίο που συνδιαµόρφωσαν η δηµιουργική φαντασία και ο ψηφιακός προγραµµατισµός ανακάλυψα αυτό που πολλοί στις µέρες µας αποκαλούν Metaverse: µια συνταρακτική µετατόπιση της πραγµατικότητας, τόσο ως προς αυτό που αντιλαµβανόµουν πως είναι όσο και ως προς αυτό που θα µπορούσε να είναι. 

Θεωρώ ότι οι καλλιτέχνες µπορούν να συµβάλουν ώστε να διευρυνθεί αυτό το γνωστικό πεδίο. Η τέχνη µάς ωθεί διαρκώς να επανεξετάζουµε και να επαναπροσδιορίζουµε την προσωπική µας πραγµατικότητα: µέσα από τη φαντασία και την ειρωνεία, µέσα από το χιούµορ και το παιχνίδι, την κριτική και τον υπαινιγµό. Στο Metaverse, ο εγγενής δυϊσµός µεταξύ πραγµατικότητας και φαντασίας διαλύεται, και δηµιουργείται κάτι υπερπραγµατικό που βασίζεται στην τεχνολογία, αλλά "πυροδοτείται" από τη φαντασία. 

Οι προοπτικές αυτής της υπερπραγµατικότητας έχουν αναζωογονήσει και διαποτίσει το έργο µου. Έχω ξεκινήσει να δηµιουργώ τέχνη σε NFTs, σκεπτόµενος ότι τα µη ανταλλάξιµα πιστοποιητικά ψηφιακών περιουσιακών στοιχείων  –δεδοµένα χωρίς καµία υλική υπόσταση– συνιστούν µια νέα συναρπαστική διανοητική επικράτεια. Εστιάζω σε οπτικές αναπαραστάσεις που έχουν στόχο να προσδώσουν αυθεντικότητα στο Metaverse και στους ψηφιακούς χώρους όπου πλέον κινούµαστε.

Πέρυσι συνεργάστηκα µε το brand ψηφιακής µόδας RTFKT Studios σε ένα project NFT µε τίτλο "Clone X Collection", συµβάλλοντας στη δηµιουργία ψηφιακά αναπαραγόµενων 3-D χαρακτήρων ή άβαταρ. Την άνοιξη ξεκίνησα τα "Murakami.Flowers", ένα έργο που σκεφτόµουν χρόνια. Πρόκειται για µια συλλογή NFTs που απεικονίζουν ψηφιακά εκδοχές έργων µου µε λουλούδια. 

Η επίδραση του εκκολαπτόµενου αυτού ψηφιακού κόσµου στην τέχνη µου µε έκανε να επανεκτιµήσω την προσωπική µου πραγµατικότητα, µιας και µου υπενθύµισε δύο περιπτώσεις όπου το σύστηµα αξιών µου –το οποίο θεωρούσα πραγµατικότητα– κατέρρευσε.

Η µία περίπτωση αφορά την πρώτη µου επαφή µε τη µοντέρνα τέχνη. Η δεύτερη αφορά κάτι πολύ πιο πεζό – µια γουλιά καφέ.

Τον Δεκέµβριο του 1988 επισκέφθηκα για πρώτη φορά τη Νέα Υόρκη. Στην γκαλερί "Sonnabend" στο Σόχο, µε µάγεψαν ορισµένα µεγάλα γλυπτά από πορσελάνη. Ένα από αυτά απεικόνιζε ένα επίχρυσο οµοίωµα του Μάικλ Τζάκσον µε λευκό δέρµα, ο οποίος είχε πάρει στην αγκαλιά του τον αγαπηµένο του χιµπατζή, Bubbles. Ένα άλλο απεικόνιζε τον Ροζ Πάνθηρα να προβάλλει πάνω από τον ώµο µιας γυναίκας –που µάλλον παρέπεµπε στην ηθοποιό Jayne Mansfield–, η οποία ήταν γυµνόστηθη και χαµογελαστή.

Τα έργα αυτά τα είχε φιλοτεχνήσει ο Jeff Koons. Η έκθεση ονοµαζόταν "Banality".

Δεν ήξερα ότι ήταν έκθεση του κ. Koons – για να είµαι ειλικρινής, εκείνη την εποχή δεν µπορούσα καν να διαβάσω αγγλικά. Θυµάµαι, όµως, τι σκεφτόµουν: "Ουάου, στην Αµερική οι άνθρωποι ξετρελαίνονται να αγοράζουν κακόγουστη πορσελάνη για υπέρογκα ποσά. Αδιανόητο!".

Αργότερα διάβασα σε κάποιο περιοδικό τέχνης ότι η έκθεση "Banality" θεωρήθηκε πρωτοποριακή διότι ενσάρκωνε το πνεύµα αυτού που ορισµένοι κριτικοί αποκαλούσαν "προσοµοιωτισµό" – ένα είδος υπερπραγµατικότητας.

Υπό αυτό το πρίσµα, αφού παρατήρησα ξανά το γλυπτό του Μάικλ Τζάκσον και του Bubbles, η αρχική µου σκέψη –"τι στο καλό είναι αυτή η ανοησία από πορσελάνη;"– άλλαξε. Αντιλήφθηκα τι συµβόλιζε: τη χειραγώγηση της πραγµατικότητας, την ανατροπή του οικείου, την αδιαφορία του απέναντι σε ό,τι θεωρούµε αληθινό. Η συνάντησή µου µε το έκθεµα του κ. Koons µε έκανε να αµφισβητήσω την αξιολογική µου κρίση.

Όσο για εκείνη τη γουλιά καφέ;

Ήταν πριν από περίπου µία δεκαετία στην Ιαπωνία. Η νορβηγική εταιρεία καφέ Fuglen είχε ανοίξει ένα κατάστηµα στο Τόκιο και είχα ακούσει ότι ο καφές του ήταν εξαιρετικός. Πήγα να πιω ένα φλιτζάνι.

Ο barista στον πάγκο µε κοίταξε έντονα. "Είστε ο Τακάσι Μουρακάµι, ο καλλιτέχνης, σωστά;" ρώτησε. "Τι καφέ θα θέλατε;".

Ζήτησα έναν καπουτσίνο. Λίγα λεπτά αργότερα τον είχε έτοιµο, ήπια µια γουλιά και παραλίγο να τον φτύσω.

"Με συγχωρείτε, µήπως βάλατε χυµό πορτοκάλι εδώ µέσα;", τον ρώτησα.

Ο barista µού χαµογέλασε. "Κύριε Μουρακάµι, όπως το περίµενα, έχετε ευαίσθητο αισθητήριο", απάντησε. "Αυτό που είπατε είναι αλήθεια, επειδή στην πραγµατικότητα οι κόκκοι του καφέ είναι φρούτα. Υποθέτω πως έως τώρα πίνατε τον ιαπωνικό, σκούρο βαρύ καφέ. Το χαρµάνι είναι τόσο σκούρο επειδή οι κόκκοι είναι παλιοί. Ο φρέσκος καφές είναι φρούτο. Θα θέλατε να δοκιµάσετε άλλη µια γουλιά έχοντας αυτό κατά νου;".

Και έτσι, ήπια ξανά. Σιγά-σιγά η σκέψη µου ξεκλείδωσε και η οπτική µου αναθεωρήθηκε. "Δεν έχω ξαναπιεί τόσο νόστιµο καφέ", σκεφτόµουν.

Και στις δύο περιπτώσεις, το µυαλό µου είχε ξεγελαστεί. Γι’ αυτό αµφισβήτησα ό,τι θεωρούσα δεδοµένο. Η οπτική µου άλλαξε. Δεν µπορώ να ξέρω εάν η αρχική µου εντύπωση ήταν αποτέλεσµα άγνοιας ή εάν η γνώση που απέκτησα µε οδήγησε στην αλήθεια. Ενδέχεται απώτερος σκοπός και των δύο περιστατικών να µην ήταν µια ξεκάθαρη απάντηση. Αντιθέτως, στόχος ήταν να θέσω ερωτήµατα και να επανεξετάσω τις αξιωµατικές µου αλήθειες. Με άλλα λόγια, να αναγνωρίσω ότι η µη γνώση κάποιου πράγµατος συνιστά από µόνη της πραγµατικότητα και φέρει µια αλήθεια. Ήξερα ότι τα περιστατικά αυτά µε είχαν ξυπνήσει από τον λήθαργο.

Πρόκειται για το ίδιο είδος αφύπνισης που βιώνω αυτή την περίοδο καθώς εµβαθύνω σε αυτό το νέο ψηφιακό σύµπαν που συνενώνει την τεχνολογία µε την τέχνη, την ανθρωπότητα µε τον αλγόριθµο, τα δεδοµένα µε την ουσία. Ευελπιστώ να χτίσω µια κοσµοθεωρία η οποία θα συνδέει τον κόσµο της µοντέρνας τέχνης –τη σφαίρα όπου κατοικούσα µέχρι σήµερα– µε τον ψηφιακό κόσµο. Η τέχνη ανέκαθεν ωθούσε τον καλλιτέχνη να διευρύνει και να προσδιορίζει εκ νέου τις δοµές του• το ίδιο κάνει και αυτός ο νέος τεχνολογικός χώρος. Ανάµεσα στα bytes και τα blockchains, δίνει τη δυνατότητα στο καλλιτεχνικό έργο να παίρνει νέες µορφές, να υπάρχει σε νέα πεδία και να δηµιουργεί νέους κόσµους. Αυτή είναι η ζωγραφική του µέλλοντος.

* Ο Takashi Murakami είναι καλλιτέχνης.

** Η φωτογραφία του Takashi Murakami είναι του Dmitry Kostyukov/The New York Times

©2022 The New York Times Company and Takashi Murakami