Η πανδημία νικά τον Πούτιν

Ο ιός έχει αποκαλύψει τα όρια της ισχύος του προέδρου 

Ένας θανατηφόρος ιός δεν μπορεί να αγνοηθεί, να φυλακιστεί ή να εξοριστεί, ούτε μπορεί να "μπει" σε lockdown χωρίς μεγάλο οικονομικό κόστος. Αυτό βάζει τον Ρώσο πρόεδρο, Βλαντίμιρ Πούτιν, σε δύσκολη θέση. Η πανδημία, ίσως ο σκληρότερος αντίπαλός του μέχρι στιγμής, έχει αποκαλύψει ξεκάθαρα τα όρια της δύναμής του.

Οι τελευταίες εβδομάδες ήταν ιδιαίτερα επώδυνες. Τα ημερήσια κρούσματα κορονοϊού στη χώρα κυμαίνονται περίπου στα 35.000, ενώ παράλληλα σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία -τα οποία είναι πιθανότατα χαμηλότερα των πραγματικών- καταγράφονται πάνω από χίλιοι θάνατοι σε καθημερινή βάση. (Και αυτό πριν μεταδοθεί ευρέως η παραλλαγή Όμικρον, η οποία πρόσφατα εντοπίστηκε στη Ρωσία). Η δυσάρεστη κατάσταση οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο χαμηλό ποσοστό εμβολιασμού στη χώρα. Έπειτα από μια σχεδόν ετήσια εκστρατεία για τον εμβολιασμό, μόλις το 41% των κατοίκων είναι πλήρως εμβολιασμένοι, ποσοστό χαμηλότερο σε σύγκριση με το Λάος ή το Πράσινο Ακρωτήρι.

Το Κρεμλίνο πρέπει να επιρρίψει τις ευθύνες στον ίδιο του τον εαυτό. Λαμβάνοντας υπόψη τις πνευματικές, διοικητικές και τεχνολογικές ικανότητες της Ρωσίας, η επιτυχής διανομή εμβολίων θα έπρεπε να είναι εφικτή. Αντιθέτως, οι αρχές της χώρας επέφεραν πλήγμα στην εμπιστοσύνη των πολιτών μέσα από αντικρουόμενα μηνύματα - τα οποία κινούνταν μεταξύ θριαμβολογίας και κινδυνολογίας - και εφάρμοσαν ανοργάνωτα περιοριστικά μέτρα.

Το αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί στο κοινό δυσπιστία και επιφυλακτικότητα –πρόσφατη δημοσκόπηση από τη Levada Center, μια ανεξάρτητη εταιρεία δημοσκοπήσεων, έδειξε ότι ο δισταγμός για τα εμβόλια ανέρχεται στο 36%– και ένα αυξανόμενο κίνημα κατά των εμβολίων, από προσωπικότητες που ήταν προηγουμένως φιλικά προσκείμενες στην κυβέρνηση, προκαλεί προβλήματα. Δεν είναι ξεκάθαρο αν ο κ. Πούτιν, συνήθως έμπειρος στο να καταστέλλει καταστάσεις που δεν του αρέσουν, μπορεί να κάνει πολλά για αυτό.

Το αντιεμβολιαστικό κίνημα χρησιμοποιεί τις γραμμές που ακολούθησαν αρχικά οι αρχές της χώρας. Τον Μάρτιο του 2020, ένας κορυφαίος Ρώσος ιατρός, ο Leonid Roshal, ισχυρίστηκε ότι ο κορονοϊός δεν ήταν πιο επικίνδυνος από την κοινή γρίπη και ζήτησε μέχρι και δίωξη για όσους έλεγαν το αντίθετο. Καθώς το πραγματικό εύρος της πανδημίας έγινε εμφανές και ευρωπαϊκές πρωτεύουσες έμπαιναν σε lockdown, τα κρατικά μέσα ενημέρωσης και αξιωματούχοι υποβάθμιζαν ή αγνοούσαν τις αναφορές για καταστροφικές εστίες σε αρκετές περιοχές, επαινώντας την έλλειψη των περιοριστικών μέτρων της Μόσχας.

Κατά τους μήνες που ακολούθησαν, η κρατική τηλεόραση διέδιδε θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με τα εμβόλια της Δύσης, δημιουργώντας αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα του εμβολιασμού. Η Russia Today, η οποία τροφοδότησε το δυτικό κοινό της με μια σταθερή ροή συνωμοσιών, φαίνεται ακόμη και να στήριξε τους αντιπάλους του εμβολίου στη χώρα. Όταν η κυβέρνηση και τα μέσα ενημέρωσης άλλαξαν τη γραμμή τους, επιβάλλοντας τον υποχρεωτικό εμβολιασμό το καλοκαίρι του 2021 και καταστέλλοντας τις συνωμοσίες κατά των εμβολίων, ήταν πλέον πολύ αργά.

Η βιασύνη να ανακοινωθεί το πρώτο εγκεκριμένο εμβόλιο στον κόσμο, σε μια υποτιθέμενη νίκη επί της Δύσης, αποτέλεσε ένα ακόμη έναυσμα για τους σκεπτικιστές του εμβολίου, καθώς αποκαλούν το Sputnik V, το οποίο κυκλοφόρησε πριν ολοκληρώσει πλήρως τις κλινικές δοκιμές, "μη ελεγμένο" και αρνούνται να συμμετάσχουν σε "παράνομα ιατρικά πειράματα". Τα ύποπτα και χωρίς συνέπεια επίσημα στατιστικά στοιχεία και οι ανατροπές μέτρων — το σύστημα με τα ηλεκτρονικά πιστοποιητικά εμβολιασμού (QR) στη Μόσχα, για παράδειγμα, ή οι περιφερειακές εντολές για τη χρήση μασκών — έχουν υπονομεύσει περαιτέρω την εμπιστοσύνη του κοινού.

Με σταθερό ρυθμό, έχει διαμορφωθεί ένα λαϊκό κίνημα κατά του εμβολίου. Η προσοχή του κινήματος εστιάζεται αυτή τη στιγμή σε ένα νομοσχέδιο που εισήχθη στις 12 Νοεμβρίου, σύμφωνα με το οποίο οι Ρώσοι που θέλουν να επισκεφτούν διάφορες μη αναγκαίες δημόσιες εγκαταστάσεις θα πρέπει να έχουν πιστοποιητικό εμβολιασμού. Δύο κυρίαρχα αριστερά κόμματα στην κρατική Δούμα, αντιτάχθηκαν στο νέο νομοσχέδιο, χαρακτηρίζοντάς το ως "εμπρηστικό" και "φασιστικό". Εξαιτίας της κριτικής, η Δούμα ανακοίνωσε ότι το νομοσχέδιο θα καθυστερήσει για έναν ακόμη μήνα για να πραγματοποιηθούν περαιτέρω διαβουλεύσεις.

Στη συνέχεια, οι πολέμιοι του νομοσχεδίου στράφηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης των τοπικών αρχών τους εκφράζοντας πολλά παράπονα. Όταν ο πρόεδρος της Κρατικής Δούμα ζήτησε τα σχόλια του κοινού στο Telegram - μια υπηρεσία ανταλλαγής μηνυμάτων - υπήρξαν περισσότερα από 725.000 θυμωμένα σχόλια. Οι ακτιβιστές δημιούργησαν έντονη αναστάτωση στο διαδίκτυο. Και οι διαμαρτυρίες δεν περιορίστηκαν στο διαδίκτυο.

Η Alexandra Arkhipova, η οποία μελετά το αντιεμβολιαστικό κίνημα στη Ρωσία, ανέφερε ότι έχει σημειωθεί αύξηση στις ταραχές που σχετίζονται με τον εμβολιασμό σε περιοχές της χώρας, από μόλις δώδεκα τον Οκτώβριο σε πάνω από εκατό το Νοέμβριο. Ξεκινώντας κυρίως ως ειρηνικές διαδηλώσεις στις οποίες δεκάδες άνθρωποι έκαναν έκκληση στον "καλό τσάρο" να τους προστατεύσει, αυτές οι διαδηλώσεις πλέον περιλαμβάνουν συχνά ομάδες ανθρώπων οι οποίοι "καταλαμβάνουν" κυβερνητικά γραφεία και εμπλέκονται σε διαμάχες με δυνάμεις της αστυνομίας.

Η κατάσταση βέβαια απέχει ακόμη πολύ από τις μαζικές διαδηλώσεις στο Παρίσι, τις Βρυξέλλες και το Βερολίνο πέρυσι. Ωστόσο αποτελεί μια σημαντική εξέλιξη στη Ρωσία, όπου η δημόσια διαφωνία έχει κριθεί ως παράνομη και μέλη της αντιπολίτευσης μπαίνουν σε κατ' οίκον περιορισμό για φαινομενική παραβίαση των μέτρων κατά του κορονοϊού. 

Ως απάντηση, τα ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης, επιτίθενται στους σκεπτικιστές του εμβολίου με μια "αγριότητα" όπως συνηθίζουν να κάνουν και με την αντιπολίτευση. Η αρχισυντάκτρια του Russia Today, Margarita Simonyan - η οποία ισχυρίστηκε τον Ιανουάριο του 2020 ότι ο κορονοϊός επηρεάζει μόνο τα άτομα "κινεζικής καταγωγής" - έγραψε στο Telegram ότι αμφισβητεί τις βασικές "γνωστικές ικανότητες" των ακτιβιστών κατά των εμβολίων. Αλλά η αποδοκιμασία των "κοινωνιοπαθητικών" και "ανόητων" αντιεμβολιαστών είναι απίθανο να κερδίσει τη συμπάθεια – ούτε η προσπάθεια να παρουσιαστεί το εγχώριο αντιεμβολιαστικό κίνημα ως μια ξένη συνωμοσία για την υπονόμευση της Ρωσίας, φαίνεται να αποδίδει καρπούς.

Αυτό συμβαίνει επειδή οι σκεπτικιστές του εμβολίου δεν προέρχονται από τις συνήθεις τάξεις των ακτιβιστών κατά του Κρεμλίνου. Στην πραγματικότητα, του κινήματος ηγούνται διασημότητες όπως η Maria Shukshina, η πολυβραβευμένη ηθοποιός που τιμήθηκε πρόσφατα με τον τίτλο του "Λαϊκού Καλλιτέχνη", και ο Egor Beroev, ένας δημοφιλής ηθοποιός που έχει γίνει περιβόητος επειδή φοράει το αστέρι του Δαβίδ. Η συνήθης τακτική για την αντιμετώπιση της αντιπολίτευσης - νομική, σωματική παρενόχληση καθώς και επίθεση από τα μέσα ενημέρωσης, αυθαίρετες συλλήψεις και παράτυπες δίκες — δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί.

Ο Πούτιν έχει μεταθέσει επανειλημμένα το βάρος της ανακοίνωσης νέων περιορισμών σε κυβερνητικούς αξιωματούχους και τοπικούς κυβερνήτες, σύμφωνα με πληροφορίες για να προστατεύσει τη δημοτικότητά του, και δεν φοράει μάσκα δημοσίως. Ανίκανο να βρει λύση στα προβλήματα και επιφυλακτικό μην ενοχλήσει πολύ τους ανθρώπους, το Κρεμλίνο βρίσκεται κολλημένο σε μια δύσκολη κατάσταση. Είναι σαφές ότι υπάρχει ένα όριο στο τι μπορεί να επιβάλει στον πληθυσμό του ένας αυταρχικός ηγέτης όπως ο κ. Πούτιν. Οι Ρώσοι, εν τω μεταξύ, συνεχίζουν να πεθαίνουν κατά χιλιάδες.

Τον Απρίλιο, η εικόνα έμοιαζε να είναι διαφορετική. Άλλες χώρες, είχε πει ο κ. Πούτιν σε ομιλία του, "δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της πανδημίας τόσο αποτελεσματικά όσο εμείς στη Ρωσία". Αυτή η εκτίμηση, αποδεικνύεται, ότι ήταν κάτι παραπάνω από λίγο πρόωρη.

Ο Alexey Kovalev είναι ερευνητικός συντάκτης στη Meduza, ένα ανεξάρτητο ρωσικό ειδησεογραφικό πρακτορείο.