Ελληνικές "κόκκινες" γραμμές έναντι τουρκικών "γκρίζων" τετελεσμένων

Του Κωνσταντίνου Θ. Λαμπρόπουλου

Η δημιουργία τετελεσμένων (faits accomplis), συνιστά πάγια και διαχρονική στρατηγική επιλογή των αναθεωρητικών κρατών στο πλαίσιο τελεσφόρησης των εδαφικών διεκδικήσεων εναντίον του κράτους-στόχου. Η απόπειρα τετελεσμένων συμπεριλαμβάνει χρήση της στρατιωτικής ισχύος, καθώς και πολιτικών οικονομικών και νομικών εργαλείων εξαναγκασμού (coercion).

Ο σχεδιασμός συνήθως αφορά μια επιθετική ενέργεια με χρήση στρατιωτικών ή μη στρατιωτικών μέσων, σε περιορισμένη κλίμακα, με διττό αντικειμενικό σκοπό, αφενός την απόκτηση εδαφικού ερείσματος (land grab) με το ελάχιστο δυνατό πολιτικό-στρατιωτικό-οικονομικό κόστος, αφετέρου την απουσία καθολικής στρατιωτικής ανταπόδοσης (all- out war) από το θιγόμενο κράτος.

Ακολούθως, η δημιουργία τετελεσμένων συνδέεται με την λεγόμενη θεώρηση της χρήσης του Πολέμου ως εργαλείο διαπραγμάτευσης (bargaining theory of war). Κάθε τετελεσμένο άπτεται μιας ξεχωριστής διαπραγματευτικής διαδικασίας. Ως εκ τούτου, στοχεύει στην διάρρηξη των περίφημων "κόκκινων γραμμών" του Κράτους-Στόχου, διαβρώνοντας την αποτρεπτική του δυνατότητα εν τοις πράγμασι.

Οι "κόκκινες γραμμές" αποτελούν το έσχατο αδιαπραγμάτευτο όριο μη συμμόρφωσης (non compliance) στις απαιτήσεις του αντιπάλου. Συνιστούν ταυτόχρονα όμως τόσο το ισχυρό σημείο αναφοράς (focal point) του αμυνόμενου, όσο και την δυνητική "γκρίζα περιοχή" που στοχεύει ο αντίπαλος.

Οι "κόκκινες γραμμές" ενός κράτους συνδέονται άρρηκτα με το πλαίσιο της Αποτροπής, ως εκ τούτου αποτελούν την sine qua non προϋπόθεση απόκρουσης τετελεσμένων. Η δυνητική τρωτότητα όμως των κόκκινων γραμμών αποκαλύπτεται, εφόσον διαπιστωθεί ότι συμβαίνουν τα εξής: α) Αν καθίσταται διασταλτική η ερμηνεία τους (arbitrary red lines),κατά συνέπεια παρουσιάζονται ως εναλλακτική στρατηγική επιλογή και όχι ως σημείο αναφοράς (focal point), β) αν είναι ασαφείς (imprecise red lines), αφήνοντας περιθώριο καταπάτησής τους, γ) αν δεν εξακριβώνεται με ακρίβεια η τυχόν παραβίασή τους (unverifiable red lines), δ) αν δεν συνιστούν ολοκληρωμένο σημείο αναφοράς συνδεόμενες με την αποτροπή τετελεσμένων (incomplete red lines) καθώς τοιουτοτρόπως, δύνανται να παρακαμφθούν.

Στον 21ο αιώνα, η δημιουργία τετελεσμένων εντάσσεται στην σύγχρονη υβριδική εργαλειοθήκη, καθιστώντας την λεγόμενη "γκρίζα περιοχή", ήτοι το κατώφλι μεταξύ καθολικής πολεμικής αναμέτρησης, περιορισμένων εχθροπραξιών και θερμής ειρήνης, το κατεξοχήν πεδίο αναμέτρησης και προνομιακό πεδίο επιλογής των αναθεωρητικών κρατών. Στο πλαίσιο αυτό, η "γκρίζα περιοχή" συνδέεται με την διάρρηξη των κόκκινων γραμμών του αντιπάλου ,όντας αφήγημα εκ του μηδενός, ή προϊόν εκμετάλλευσης υπαρχουσών τρωτοτήτων.

Η τρέχουσα παρατεταμένη (protracted) ελληνοτουρκική κρίση, αποτελούσα οργανικό κομμάτι των τουρκικών αναθεωρητικών στρατηγικών επιλογών, ενέχει τον κίνδυνο δημιουργίας τουρκικών τετελεσμένων (faits accomplis), εν είδει "προγεφυρωμάτων" για μελλοντικές πολιτικές διευθετήσεις, σε μια δυνητική διαπραγμάτευση που θα διεξάγεται υπό το καθεστώς της απειλής στρατιωτικών επιχειρήσεων.

Το τουρκικό υβριδικό δόγμα αποσκοπεί στον κορεσμό, στην απο-νομιμοποίηση και εν τέλει στην de facto υποχώρηση της ελληνικής πλευράς απ’ την πάγια εθνική θέση και τις δεδηλωμένες "κόκκινες γραμμές".

Η τουρκική υβριδική εργαλειοθήκη περιλαμβάνει μέσω συγχρονισμένων κινήσεων οριζόντιας και κάθετης κλιμάκωσης, τόσο συγκεκριμένο πλαίσιο διεκδικήσεων μέσω της τακτικής της "σαλαμοποίησης", όσο και ατζέντα αναθεωρητικών επιδιώξεων ευρέος φάσματος, στο πλαίσιο ενός υβριδικού καθολικού αφηγήματος με αιχμή την δημιουργία τετελεσμένων, στοχεύοντας δυνητικές τρωτότητες της ελληνικής πλευράς.

Στην τρέχουσα ελληνοτουρκική κρίση, θα πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα το ζήτημα της θεσμικής διαμεσολάβησης τρίτων - εν προκειμένω της Γερμανίας λειτουργούσης με την ιδιότητα του έντιμου μεσολαβητή(honest broker), καθώς δύναται να διαβρωθεί η ισχύς των κόκκινων γραμμών και να λειανθούν ή να παρακαμφθούν μέσω πρωτοβουλιών που θα τις καταστήσουν δυνητικά στοιχείο διαπραγμάτευσης στο πλαίσιο επίτευξης αποτελέσματος που θα ικανοποιεί τρίτους.

Σημειωτέον πως η πιθανότερη εκδοχή μετατροπής της κόκκινης γραμμής σε "γκρίζο πεδίο" αφορά την υπόστασή της ως εναλλακτική επιλογή, στο πλαίσιο μιας διαπραγματευτικής διαδικασίας.

Το αδιαπραγμάτευτο των κόκκινων γραμμών οφείλει να τηρείται απαρέγκλιτα, ειδάλλως η κόκκινη γραμμή καθίσταται αυτόματα ασθενής και δυνητικά αντικείμενο εκμετάλλευσης προς επιβολή τετελεσμένου.

Το επίφοβο στην προκείμενη ελληνοτουρκική κρίση αναφορικά με τις ελληνικές κόκκινες γραμμές αποτελεί μια ενδεχόμενη συμπερίληψή τους στο πλαίσιο επίτευξης ενός συμβιβασμού με την Τουρκία, υιοθετώντας την αντίληψη πως η κόκκινη γραμμή δεν αφορά την μη συμμόρφωση και το αδιαπραγμάτευτο σημείο αναφοράς παρά το minimum όριο μιας στρατηγικής διαπραγμάτευσης (negotiating strategy), προσφέροντας "μικρές ρωγμές" προς εκμετάλλευση για παραχωρήσεις και τετελεσμένα, τα οποία θα αφορούν ζωτικά ή υπαρξιακά ελληνικά συμφέροντα.

Αποτελεί σαφής παραδοχή πως οι κόκκινες γραμμές θεωρηθείσες ως εναλλακτικές επιλογές, τείνουν να εξασθενούν σε μεταγενέστερο στάδιο, ιδίως αν υφίσταται εκτεταμένη απειλή με πληθώρα διεκδικήσεων όπως ισχύει με την τουρκική απειλή εναντίον της Ελλάδας. Αντιθέτως, οι κόκκινες γραμμές, όταν καθίστανται σημεία αναφοράς και μη συμμόρφωσης, τείνουν να ενισχύονται ως προς την διεθνή απήχησή τους με το πέρας του χρόνου.

Αξίζει να σημειωθεί πως η απαρέγκλιτη τήρηση των κόκκινων γραμμών, συνδυάζεται και με την υπόληψη (reputation)της χώρας ως ικανού μεγέθους στο διεθνές στερέωμα και στο διαπραγματευτικό πεδίο.

Η Συμφωνία των Πρεσπών αντενδείκνυται ως κλασικό παράδειγμα προς αποφυγή, καθώς κατέστησε την ελληνική πλευρά ευάλωτη στις μετέπειτα πιέσεις της Τουρκίας, έχοντας αμαυρώσει την ελληνική διαπραγματευτική φήμη, αφού το μοντέλο που επελέγη, δεν υιοθετούσε την λογική του εθνικού συμφέροντος stricto sensu, παρά υπόκειτο σε λογικές αλληλεξάρτησης όπου οι ελληνικές κόκκινες γραμμές ήταν μη ολοκληρωμένες, ασαφείς και διεκδικήσιμες.

Απαντώντας στην τουρκική εκτεταμένη απειλή και την επιδίωξη τετελεσμένων, η Ελλάδα οφείλει να καταστήσει τις κόκκινες γραμμές της απρόσβλητες, επιβάλλοντας αυστηρότατο πλαίσιο διαλόγου μέσω συγκεκριμένου κανονιστικού πλαισίου στην Τουρκία, αποφεύγοντας ναρκοθετημένες διαδικασίες που θα προκρίνουν μια συμβιβαστική λύση, υπονομεύοντας τις κόκκινες γραμμές της.

Η αταλάντευτη τήρηση των ελληνικών κόκκινων γραμμών στο πλαίσιο μιας στρατηγικής κουλτούρας επικράτησης, μειώνουν την πιθανότητα τουρκικών τετελεσμένων, ενώ παράλληλα αποτελούν , σε συνδυασμό με ανάληψη στρατηγικών πρωτοβουλιών στο πλαίσιο μιας πολύ-επίπεδης Αποτροπής, δυνητικό παράγοντα αλλαγής δεδομένων στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο επί τα βελτίω για τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα.

* Ο κ. Κων/νος. Θ Λαμπρόπουλος είναι Στρατηγικός Αναλυτής, Εταίρος του Geneva Centre for Security Policy