του Κωνσταντίνου Γκράβα
Στο πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο "Παγκόσμια Τάξη", ο Henry Kissinger αναφέρεται στην περίφημη ρήση του Λόρδου Πάλμερστον που διατυπώθηκε στη Βουλή των Κοινοτήτων το 1848: "Δεν υπάρχουν ούτε αιώνιοι σύμμαχοι, ούτε αιώνιοι εχθροί. Μόνο τα συμφέροντα είναι αιώνια."
Λίγες ημέρες μετά το τρομοκρατικό χτύπημα στο Παρίσι και τη σφαγή από τους τρομοκράτες τζιχαντιστές του "Ισλαμικού Κράτους", έχει ήδη χυθεί αρκετό μελάνι για την ιδέα της ανοικτής σε αντιδιαστολή με την κλειστή κοινωνία, για τη βιωσιμότητα του πολυπολιτισμικού μοντέλου, για την ισορροπία μεταξύ ελευθερίας και ασφάλειας, για τη συγκριτική αξιολόγηση των θρησκειών και τη διελκυστίνδα μεταξύ θρησκευτικών δογμάτων και ορθολογικών ιδεών του Διαφωτισμού.
Στην εποχή της …μη βεβαιότητας, ένα μόνον μοιάζει ως νομοτελειακά βέβαιο: ότι η Ευρώπη θα αλλάξει πολύ στη σκιά της δικής της "11η Σεπτεμβρίου", μετά την αποφράδα περασμένη Παρασκευή και 13 αυτού του Νοεμβρίου. Το στυγερό τρομοκρατικό χτύπημα στη γαλλική πρωτεύουσα είναι σε κάθε περίπτωση η σταγόνα που ξεχειλίζει το ευρωπαϊκό ποτήρι. Και σηματοδοτεί, εξαιτίας του συνδυασμού της οικονομικής και προσφυγικής κρίσης, την ώρα-μηδέν για την Ευρωπαϊκή "Ένωση".
Ο οιονεί "Οικονομικός Πόλεμος” που είναι σε εξέλιξη μετά τη μεγάλη κρίση του 2008, όταν μετατοπίστηκαν οι τεκτονικές πλάκες του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, έχει ως στόχο τη διαφύλαξη της "Νομισματικής Ειρήνης”. Η κρίση ξεκίνησε από τις Ηνωμένες Πολιτείες και απείλησε το κυρίαρχο καθεστώς του αμερικανικού δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος (Global Reserve Status). Ο σοβαρός κίνδυνος κατάρρευσης του δολαρίου ένωσε τα συμφέροντα των τριών οικονομικά ισχυρότερων πόλων. Ένας πόλος σε κάθε ήπειρο: Οι ίδιες οι Η.Π.Α φυσικά στην Αμερική, η Κίνα στην Ασία, η Γερμανία στην Ευρώπη -ούσα και ατμομηχανή της Ευρωζώνης.
Για την αμερικανική υπερδύναμη, δεν χρειάζεται να αναλυθούν οι αιτίες που οδήγησαν στη διαφύλαξη του "εξωφρενικά ακριβού προνομίου" του πράσινου νομίσματος (από τον όρο "exorbitant privilege" που χρησιμοποίησε στη δεκαετία του 1960 ο Valéry Giscard d'Estaing για να περιγράψει την ασυμμετρία του νομισματικού συστήματος). Για την Κίνα, η αποτροπή της κατάρρευσης του δολαρίου ήταν ζωτικής σημασίας καθώς ο πακτωλός συναλλαγματικών διαθεσίμων και αμερικανικών ομολόγων του θησαυροφυλακίου των Η.Π.Α τα οποία …κουβαλούσε ο ασιατικός δράκος, θα υφίστατο ραγδαία απομείωση. Ούτε λόγος για ενδεχόμενη αντίδραση της Κίνας με μαζικές πωλήσεις δολαρίων και Treasuries προς διαφοροποίηση του συναλλαγματικού ρίσκου, καθώς κάτι τέτοιο απλώς θα επιτάχυνε την κατάρρευση του παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος. Και ερχόμαστε στη Γερμανία. Για ποιον λόγο τα συμφέροντα της μεγαλύτερης οικονομίας της ζώνης του Ευρώ ταυτίζονταν με την κοινή "κόκκινη γραμμή" των άλλων δύο δυνάμεων, της αποτροπής δηλαδή του κινδύνου ανεξέλεγκτης υποτίμησης του αμερικανικού δολαρίου; Δεν θα ευνοείτο άραγε το ευρώ ως ανερχόμενο αποθεματικό νόμισμα; Άλλωστε το ευρώ δεν σχεδιάστηκε μεταξύ άλλων ως αντίβαρο στο κυρίαρχο καθεστώς που απολαμβάνει εδώ και αρκετές δεκαετίες το δολάριο; Αν αφελώς κανείς σκεφθεί ότι η Γερμανία θα ισχυροποιούσε τη θέση της από την ενδυνάμωση του ευρώ προϊούσης της κατάρρευσης του δολαρίου, γρήγορα θα αναιρέσει το συλλογισμό του αναλογιζόμενος ότι η εξαγωγική μηχανή της γερμανικής οικονομίας θα επιβραδυνόταν σημαντικά από ένα (απότομα) πολύ σκληρό ευρώ ως σκιώδες μάρκο. Η Γερμανία είχε συνεπώς εξίσου ισχυρό συμφέρον με το δίπολο Η.Π.Α-Κίνας, (το νεολογισμό "Κιμερική"-"Chimerika" που χρησιμοποιεί ο ιστορικός της οικονομικής σκέψης, Niall Ferguson), να αποσοβηθεί ο κίνδυνος μιας ραγδαίας απαξίωσης του δολαριακού προνομίου.
Η συνέχεια είχε ως εξής: Η κρίση πέρασε στην εδώ πλευρά του Ατλαντικού μέσω του αδύναμου κρίκου της Ευρωζώνης. Ποιος ήταν αυτός; Η χώρα μας. Η ελληνική οικονομία είχε μείζον πρόβλημα με τα δίδυμα ελλείμματα: το δημοσιονομικό έλλειμμα και το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Μαζί "χτυπήθηκε" και ο υπόλοιπος ευρωπαϊκός Νότος, καθώς στον χάρτη των χρηματιστηρίων και των διεθνών αγορών που αντιδρούν με ταχύτητα φωτός σε σχέση με τη γραφειοκρατία της πολιτικής τάξης, γρήγορα διαχωρίσθηκε από τον Βορρά. Η περίοδος των μνημονίων υπό το δόγμα της λιτότητας ή καλύτερα της "αυστηρότητας" (austerity) στα δημόσια οικονομικά, απετέλεσε τη συνταγή δημοσιονομικής προσαρμογής απουσία δυνατότητας μεμονωμένης υποτίμησης του νομίσματος. Με την Οικονομική και Νομισματική Ένωση να αποδεικνύεται εν μέσω της κρίσης ότι είναι ατελής, το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα έπρεπε επειγόντως να προστατευθεί με το χτίσιμο κατάλληλων μηχανισμών ως τειχών προστασίας απέναντι στην εκδήλωση κερδοσκοπικών πιέσεων. Η Ευρωζώνη δεν είχε δικό της "Νομισματικό Ταμείο", χρειάσθηκε λοιπόν την τεχνογνωσία και τη συνδρομή του ΔΝΤ. Έτσι, πρώτον, ο αμερικανικός παράγων θα είχε κυρίαρχο ρόλο και ισχυρό λόγο στην Ευρωζώνη. Δεύτερον, η Γερμανία χρησιμοποιούσε έναν ανεξάρτητο θεσμό ως φόβητρο εφαρμογής της δημοσιονομικής προσαρμογής προς την κατεύθυνση ισοσκελισμένων προϋπολογισμών. Και βεβαίως, τρίτον, η Κίνα κέρδιζε την ισορροπία του δολαρίου καθόσον το ευρώ ήταν πλέον στο μάτι του κυκλώνα.
Όμως ο οικονομικός αυτός "πόλεμος" εντός της Ευρωζώνης είχε παράπλευρες απώλειες και θύματα, όπως όλοι οι αληθινοί πόλεμοι στην ιστορία. Οι πληγές; Μεγάλες και πολλές: ανεργία (ιδιαίτερα των νέων), διευρυμένη κοινωνική ανισότητα, ανεπαρκής ζήτηση για επενδύσεις και ασυμμετρία μεταξύ Βορρά-Νότου απουσία του αναγκαίου μηχανισμού ανακύκλωσης πλεονασμάτων. Το καλοκαίρι, η Σύνοδος Κορυφής της 12ης Ιουλίου σηματοδότησε την μη-αποτυχία της Ευρωζώνης, η οποία κλήθηκε στην κρισιμότερη ίσως στιγμή από την ίδρυσή της να επαναβεβαιώσει ότι δεν είναι αναστρέψιμη αλλά συνιστά αμετάκλητη νομισματική ένωση. Η ισορροπία δυνάμεων σε αυτήν τη Σύνοδο Κορυφής επανατοποθέτησε το κέντρο βάρους του γαλλογερμανικού άξονα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων με γνώμονα την πορεία προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Η Γερμανία, με τα ιστορικά βάρη των δύο Παγκοσμίων Πολέμων, δεν επιδιώκει πολιτική ηγεμονία στην Ευρώπη παρά μόνον οικονομική. Και από την άλλη, η παρουσία της Γαλλίας είναι αναγκαία για την παραδοσιακή ισορροπία του άξονα.
Σήμερα, η "11η Σεπτεμβρίου της Ευρώπης" σημαίνει την ώρα-μηδέν για την Ευρωπαϊκή "Ένωση". Ο οιονεί αυτός οικονομικός πόλεμος για τη νομισματική ειρήνη, που είναι σε εξέλιξη μετά την Κρίση του 2008 και χωρίζει την Ευρωζώνη, δεν μπορεί να συνεχισθεί άλλο. Ειδάλλως η Ένωση θα αντιμετωπίσει, τα προσεχή χρόνια, σοβαρά υπαρξιακά προβλήματα. Ο εξωγενής παράγων της τρομοκρατίας που χτύπησε την καρδιά και την ψυχή του Διαφωτισμού, το Παρίσι, βάζει το πιστόλι στον κρόταφο. Η Ευρώπη ως Ένωση έχει πόλεμο. Και καλείται να υπερασπίσει κεκτημένα, αξίες και ιδέες που χτίστηκαν με αίμα και θυσίες των προηγούμενων γενεών. Το ευρώ ανέκαθεν ήταν εγχείρημα πρωτίστως πολιτικό. Το όραμα των ευρωπαίων ηγετών που σχεδίαζαν πριν από μισό αιώνα την ενοποίηση της Ευρώπης, πρέπει να παραμείνει ζωντανό ως το μεγαλύτερο γεγονός στην ιστορία της Ηπείρου μας.
* Ο Κωνσταντίνος Γκράβας είναι οικονομολόγος - αναλυτής διεθνών αγορών.
