All-in στον ευρωπαϊκό εθνικισμό οι ΗΠΑ του Τραμπ

Του Andreas Kluth

Καθώς ξαναδιάβαζα το τρομακτικό κεφάλαιο για την Ευρώπη στη νέα Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των Ηνωμένων Πολιτειών, δεν μπορούσα να μην ανακαλέσω, με ένα πικρό χαμόγελο, το βιβλίο The Postnational Constellation, του Γιούργκεν Χάμπερμας, από τους σημαντικότερους σύγχρονους φιλοσόφους της Ευρώπης.

Από το κείμενο αυτό, που εκδόθηκε στα γερμανικά το 1998, ακούγεται σήμερα η ηχώ των ουτοπικών σλόγκαν που προωθούσαν οι μεταπολεμικές ελίτ της "Παλαιάς Ευρώπης", όπως την αποκάλεσε κάποτε περιφρονητικά ένας Αμερικανός υπουργός Άμυνας (εννοώντας τα έξι ιδρυτικά μέλη της μετέπειτα Ευρωπαϊκής Ένωσης). Αυτή η μεταεθνική οπτική είναι πλέον νεκρή ή ετοιμοθάνατη, και η Αμερική, η πρώην προστάτιδα και ευεργέτιδα της Ευρώπης, προτίθεται πλέον να αναλάβει την "ταφή" της.

Το ιδανικό του μεταεθνικισμού είχε ως αφετηρία ένα αρνητικό στοιχείο: τον καταστροφικό, βασισμένο στην εθνικότητα υπερεθνικισμό που σάρωσε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, και με μεγαλύτερη σφοδρότητα τη Γερμανία, κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, με αποκορύφωμα τον πόλεμο και το Ολοκαύτωμα. Η θετική μεταπολεμική οπτική, που εφαρμόστηκε υπό την αιγίδα και το ευνοϊκό βλέμμα της αμερικανικής υπερδύναμης, ήταν να ξεπεραστεί αυτός ο εθνικισμός, σπάζοντας έτσι τον κύκλο των ενδοευρωπαϊκών πολέμων και του εθνοτικού αποκλεισμού.

Οι πρώην εχθροί της Ευρώπης επρόκειτο να ενωθούν σε μια "όλο και πιο στενή ένωση", με στόχο να γίνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης.

Οι Γερμανοί, που εξιλεώνονταν για τον εθνικοσοσιαλισμό, ήταν από τους πιο ένθερμους μεταεθνικιστές. Για να νιώθουν καλά με τον εαυτό τους, γιόρταζαν τις τοπικές (υποεθνικές, subnational) τους ταυτότητες (ως Βαυαροί, για παράδειγμα) ή το αίσθημα ότι ανήκουν σε ένα υπερεθνικό σύνολο (ως Ευρωπαίοι), αλλά υποβάθμιζαν την εθνική υπερηφάνεια - με εξαίρεση το ποδόσφαιρο. Μια άλλη πτυχή αυτού του μεταεθνικισμού - επίσης άμεση αντίδραση στο Τρίτο Ράιχ - ήταν ότι η ταυτότητα δεν έπρεπε πλέον να είναι φυλετική. Αυτό ήταν το επιχείρημα του Χάμπερμας σε εκείνο το βιβλίο: η νέα και βελτιωμένη Ευρώπη ήταν ανοιχτή σε μετανάστες και νεοαφιχθέντες ανεξαρτήτως φυλής. Το θεμέλιό της ήταν ο συνταγματικός πατριωτισμός και όχι η εθνοτική ταυτότητα.

Οι ΗΠΑ, υπό τις κυβερνήσεις των Ρεπουμπλικανών και των Δημοκρατικών, συχνά θεωρούσαν απογοητευτική τη συνεργασία με τους ευρωκράτες. (Ο Χένρι Κίσινγκερ, Αμερικανός πολιτικός ευρωπαϊκής καταγωγής, αναρωτιόταν ρητορικά ποιον θα έπρεπε να καλέσει όταν ήθελε να μιλήσει με την "Ευρώπη"). Ωστόσο, οι Αμερικανοί γενικά συμπαθούσαν και υποστήριζαν το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Όταν ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ανοίγοντας τον δρόμο για την ΕΕ), ο πρόεδρος Ντουάιτ Αϊζενχάουερ γιόρτασε "μία από τις ωραιότερες ημέρες στην ιστορία του ελεύθερου κόσμου, ίσως ακόμη πιο ωραία από τη νίκη στον πόλεμο".

Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και ακόμη και μετά, δεν υπήρχαν και πολλά πράγματα που να μην αρέσουν στην Ουάσιγκτον. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση συνέπιπτε με τη διατλαντική συμμαχία που ενσωματώθηκε στο ΝΑΤΟ, καθιστώντας την Ουάσιγκτον ηγέτη ενός ευρύτερου "Δυτικού κόσμου". Η έμφαση του Χάμπερμας στον συμπεριληπτικό συνταγματικό πατριωτισμό, σε αντίθεση με τον κλειστό εθνοτικό εθνικισμό, ταιριάζει επίσης με τα ιδανικά της Αμερικής, τουλάχιστον όπως εκφράζονται επίσημα - E Pluribus Unum και ούτω καθεξής.

Το πρόβλημα ήταν ότι αυτό το μεταεθνικιστικό πεπρωμένο απέχει πολύ από την επίτευξη συναίνεσης σε οποιοδήποτε από αυτά τα μέρη και, όπως επιβεβαιώνει τώρα η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας, είναι σε μεγάλο βαθμό μια ψευδαίσθηση.

Η "Νέα Ευρώπη" αποτελείτο από χώρες που προέκυψαν μόλις πρόσφατα από μια φαινομενικά ατελείωτη σειρά αυτοκρατοριών (Αυστροουγγρική, Οθωμανική, Πρωσική, Τσαρική, Ναζιστική, Σοβιετική) και ήθελαν να οικοδομήσουν, και όχι να υπερβούν, το έθνος-κράτος με βάση την εθνικότητα. Το πιο ακραίο προϊόν αυτής της επιθυμίας σήμερα είναι η Ουγγαρία υπό τον Βίκτορ Όρμπαν.

Ακόμη και στην Παλιά Ευρώπη, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είχαν ακούσει ποτέ για τον Χάμπερμας (γνωρίζω καθηγητές που δυσκολεύονται να αναλύσουν το έργο του) και συμπαθούσαν αρκετά το έθνος τους, συμπεριλαμβανομένης της εθνικότητάς τους. Και κοίταζαν με καχυποψία, στις καλές μέρες, τους πολλούς που έφταναν από την Αφρική, την Ασία ή τη Μέση Ανατολή, είτε αυτοί έρχονταν ως υπήκοοι των πρώην ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών είτε ως πρόσφυγες που έφευγαν από τον πόλεμο, την πείνα ή τη φτώχεια. Σε όλη την Ευρώπη, τα ακροδεξιά κόμματα ανέλαβαν σημαντικό ρόλο στην πολιτική, μέχρι στιγμής κυρίως στην αντιπολίτευση, αλλά όλο και περισσότερο στην κυβέρνηση.

Οι ΗΠΑ ακολούθησαν μια παρόμοια πορεία, αλλά από διαφορετική αφετηρία. Ο αμερικανικός "εξαιρετισμός” σήμαινε, μεταξύ άλλων, ότι το έθνος δεν ήταν ποτέ κάτι που έπρεπε να ξεπεραστεί, αλλά κάτι που πρέπει πάντα να υμνείται - ο εθνικισμός ήταν πρόβλημα μόνο σε άλλα μέρη, γι' αυτό και οι ΗΠΑ έπρεπε συνεχώς να σώζουν τους Ευρωπαίους και τους Ασιάτες από τον εαυτό τους. Αλλά και η Αμερική δυσκολεύτηκε να ορίσει την έννοια της εθνικής ταυτότητας. Ήταν όλοι οι πολίτες, συμπεριλαμβανομένων των μεταναστών, εξίσου Αμερικανοί, αρκεί να ήταν πιστοί στο Σύνταγμα; Ή μήπως ορισμένοι - οι λευκοί χριστιανοί, για παράδειγμα- ήταν κατά κάποιον τρόπο "πιο Αμερικανοί" από άλλους;

Με την πρώτη, και ειδικά τη δεύτερη, άνοδο στην εξουσία του Ντόναλντ Τραμπ και του κινήματος MAGA, οι "νατιβιστές” και οι εθνικιστές δίνουν την απάντηση στο ερώτημα. Σημαντικοί εκπρόσωποι της κυβέρνησης είναι ο Στίβεν Μίλερ, αναπληρωτής προσωπάρχης και σύμβουλος εθνικής ασφάλειας, και ο Τζέι Ντι Βανς, ο αντιπρόεδρος. Ο Βανς, ειδικότερα, βλέπει μια συγγένεια μεταξύ του MAGA και των ακροδεξιών κομμάτων της Ευρώπης, όπως κατέστησε σαφές στην ομιλία του στη Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια τον Φεβρουάριο. Τόσο ο Μίλερ όσο και ο Βανς έχουν αφήσει έντονα το στίγμα τους σε τμήματα της νέας Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας.

Το έγγραφο σηματοδοτεί μια εντυπωσιακή ρήξη με την αμερικανική μεταπολεμική παράδοση. Είναι σημασιολογικά ουδέτερο απέναντι στους παραδοσιακούς εχθρούς της Αμερικής, όπως η αυταρχική Ρωσία και η Κίνα, φιλικό απέναντι στα μουσουλμανικά και αραβικά κράτη-εταίρους στη Μέση Ανατολή, στα οποία υπόσχεται να σταματήσει να "επιβάλλεται", αλλά καυστικό απέναντι στους δημοκρατικούς mainstream πολιτικούς στην Παλιά Ευρώπη, ενώ αγκαλιάζει τις ακροδεξιές περιθωριακές ομάδες της ηπείρου. Εν ολίγοις, όλα είναι ανάποδα.

Συγκεκριμένα, το κείμενο κατακρημνίζει τον ευρωπαϊκό μεταεθνικισμό. Ισχυρίζεται ότι "η Ευρωπαϊκή Ένωση και άλλοι διακρατικοί οργανισμοί [...] υπονομεύουν την πολιτική ελευθερία και την κυριαρχία", όταν στην πραγματικότητα αυτοί οι υπερεθνικοί θεσμοί έχουν ως στόχο να εγγυηθούν την ελευθερία και να ενισχύσουν την κυριαρχία.

Ισχυρίζεται ότι η Ευρώπη ασκεί "λογοκρισία στην ελευθερία του λόγου και καταστολή της αντιπολίτευσης", ενώ στην πραγματικότητα αρκετές ευρωπαϊκές χώρες έχουν λάβει δημοκρατικές αποφάσεις για την απαγόρευση εξωφρενικών πράξεων, όπως η άρνηση του Ολοκαυτώματος, επειδή είναι απαράδεκτες σε μια ήπειρο που διέπραξε τη Shoah.

Πάνω απ' όλα, η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας εστιάζει, με δραματικό τόνο, στη μετανάστευση στην Ευρώπη, την οποία κατηγορεί για "απώλεια εθνικών ταυτοτήτων" σε σημείο που "η ήπειρος θα είναι αγνώριστη σε 20 χρόνια ή και λιγότερο". Πίσω από τις λέξεις, ένας οξυδερκής αναγνώστης διακρίνει τη θεωρία της Μεγάλης Αντικατάστασης (Great Replacement Theory) δημοφιλής μεταξύ των υπέρμαχων της "υπεροχής της λευκής φυλής" (white supremacy). Οποιαδήποτε έννοια συνταγματικού πατριωτισμού έχει εξαφανιστεί, αντικατασταθεί από έναν αταβιστικό εθνοτικό φυλετισμό.

Και στη συνέχεια, έρχεται μια τεράστια παραποίηση της διατλαντικής ιστορίας: αυτό το λεγόμενο έγγραφο αμερικανικής στρατηγικής, αφού απαριθμεί την "προδιάθεση για μη παρεμβατισμό" ως μία από τις κατευθυντήριες αρχές του και εξαιρεί τη Ρωσία, την Κίνα και άλλες αυταρχικές χώρες από την κριτική, διακηρύσσει ότι "ο στόχος μας πρέπει να είναι να βοηθήσουμε την Ευρώπη να διορθώσει την τρέχουσα πορεία της", "καλλιεργώντας την αντίσταση" και βοηθώντας "την αυξανόμενη επιρροή των πατριωτικών ευρωπαϊκών κομμάτων".

Και ερχόμαστε στο τώρα. Η Αμερική έχει επίσημα προειδοποιήσει την Παλιά Ευρώπη ότι θα αναμιχθεί στην εσωτερική της πολιτική, όπως ήδη κάνει η Ρωσία εδώ και χρόνια, για να βοηθήσει την ακροδεξιά να επαναστατήσει ενάντια σε όλα όσα έχει χτίσει η ήπειρος από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι εθνικιστικοί δαίμονες της Ευρώπης επέστρεψαν και τώρα έχουν έναν ισχυρό σύμμαχο στην άλλη οχθη του Ατλαντικού. Μπήκαμε σε μια νέα εποχή και τα πράγματα δεν δείχνουν καλά.