Politico: Πώς το Βέλγιο έγινε το πολυτιμότερο asset της Ρωσίας

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες συναντήθηκαν στις Βρυξέλλες στις 23 Οκτωβρίου υποσχόμενοι να προσφέρουν στον φιλοξενούμενο Βολοντίμιρ Ζελένσκι ένα πολύτιμο "δώρο": το γνωστό πλέον σχέδιό τους για δάνειο ύψους περίπου 140 δισεκατομμυρίων ευρώ, μέσω των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων που έχουν "παγώσει" σε μια βελγική τράπεζα. Το ποσό αυτό θα ήταν αρκετό για να κρατήσει τη χώρα του στη μάχη κατά των ρωσικών δυνάμεων για τουλάχιστον τα επόμενα δύο χρόνια. 

Ήταν τόσο σίγουροι για το σχέδιό τους, που ήδη διαφωνούσαν μεταξύ τους για το πώς θα έπρεπε να δαπανηθούν τα χρήματα. Η Γαλλία ήθελε η Ουκρανία να αγοράσει όπλα "made in Europe". Η Φινλανδία, μεταξύ άλλων, υποστήριξε ότι ο Ζελένσκι θα έπρεπε να είναι ελεύθερος να προμηθευτεί ό,τι εξοπλισμό χρειαζόταν από όπου μπορούσε να τον βρει. 

Όμως, όπως αναφέρει σε σημερινή ανάλυση το Politico, όταν η συζήτηση διακόπηκε για το γεύμα εργασίας, χωρίς να επιτευχθεί συμφωνία για την κατάσχεση των ρωσικών κεφαλαίων, οι ηγέτες της ΕΕ ήρθαν αντιμέτωποι με την πραγματικότητα: το Βέλγιο, μια χώρα με 12 εκατομμύρια κατοίκους, δεν επρόκειτο να επιτρέψει την υλοποίηση του λεγόμενου δανείου αποζημίωσης. 

Το μοιραίο χτύπημα ήρθε από τον Μπαρτ Ντε Βέbερ, τον 54χρονο Βέλγο πρωθυπουργό που ξεχωρίζει ως εκκεντρική φιγούρα στο τραπέζι της συνόδου κορυφής της ΕΕ, γνωστός μεταξύ άλλων για τα πνευματώδη αστεία του. Αυτή τη φορά ήταν απολύτως σοβαρός.

Τόνισε στους ομολόγους του ότι ο κίνδυνος αντιποίνων από τους Ρώσους για την κατάσχεση των περιουσιακών τους στοιχείων ήταν πολύ μεγάλος. Σε περίπτωση που η Μόσχα κέρδιζε μια νομική διαμάχη εναντίον του Βελγίου ή του Euroclear, του αποθετηρίου τίτλων των Βρυξελλών που κατέχει τα ρωσικά assets, θα ήταν υποχρεωμένοι να αποπληρώσουν το σύνολο του ποσού, μόνοι τους.

"Αυτό είναι εντελώς παράλογο", είπε. 

Καθώς πλησίαζε το βράδυ του και το γεύμα είχε πλέον τελειώσει, ο Βέλγος ζήτησε επανειλημμένα να ξαναγραφτούν τα τελικά συμπεράσματα της συνόδου κορυφής, ώστε να αφαιρεθεί κάθε αναφορά στη χρήση των περιουσιακών στοιχείων της Μόσχας για την αποστολή μετρητών στο Κίεβο. 

Το βέτο του Βελγίου σόκαρε τους Ευρωπαίους συμμάχους της Ουκρανίας, σε μια κρίσιμη στιγμή του πολέμου. Αν οι ηγέτες είχαν συμφωνήσει να προχωρήσουν άμεσα με το σχέδιο δανεισμού στη σύνοδο κορυφής του Οκτωβρίου, θα είχαν στείλει ένα ισχυρό μήνυμα στον Βλαντίμιρ Πούτιν σχετικά με τη μακροπρόθεσμη δύναμη της Ουκρανίας και τη σταθερή δέσμευση της Ευρώπης να υπερασπιστεί τον εαυτό της.

Αντ' αυτού, ο Ζελένσκι και η Ευρώπη αποδυναμώθηκαν, ενώ την ίδια στιγμή, ο Ντόναλντ Τραμπ, που εξακολουθούσε να ελπίζει για το Νόμπελ Ειρήνης, αποφάσισε να αναζωογονήσει τις ειρηνευτικές συνομιλίες με τους συμμάχους του Πούτιν.

Το αδιέξοδο στις Βρυξέλλες δεν έχει λυθεί. Η Ουκρανία ολισθαίνει προς έναν οικονομικό γκρεμό, ο Τραμπ πιέζει τον Ζελένσκι να υπογράψει μια άνιση συμφωνία με τον Πούτιν - προκαλώντας ανησυχία σε όλη την Ευρώπη - και πάλι, ο Ντε Βέβερ εξακολουθεί να λέει όχι.

"Οι Ρώσοι πρέπει να περνάνε υπέροχα", είπε στο Politico ένας αξιωματούχος της ΕΕ.

Οι ηγέτες της ΕΕ εξακολουθούν να επιδιώκουν να καταλήξουν σε τελικό σχέδιο για την εξασφάλιση της χρηματοδότησης στην Ουκρανία, το οποίο αναμένεται να συζητήσουν στην επόμενη σύνοδο κορυφής στις Βρυξέλλες στις 18 Δεκεμβρίου. 

Ωστόσο, καθώς ο χρόνος περνάει, ένα βασικό ερώτημα παραμένει αναπάντητο: Μπορούν οι ανώτατοι αξιωματούχοι της ΕΕ - η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα - να πείσουν τον Ντε Βέβερ να αλλάξει γνώμη;

Μέχρι στιγμής, τα σημάδια δεν είναι καλά. "Δεν έχω εντυπωσιαστεί ακόμα, ας το θέσω έτσι", δήλωσε ο Ντε Βέβερ, καθώς η Επιτροπή δημοσίευσε τα σχέδιά της την Τετάρτη. "Δεν πρόκειται να φορτώσουμε κινδύνους που αφορούν εκατοντάδες δισεκατομμύρια... στους ώμους του Βελγίου. Ούτε σήμερα, ούτε αύριο, ποτέ".

Σε συνεντεύξεις, περισσότεροι από 20 αξιωματούχοι, πολιτικοί και διπλωμάτες περιέγραψαν στο Politico πώς οι ευρωπαϊκές προσπάθειες για τη χρηματοδότηση της άμυνας της Ουκρανίας κατέληξαν σε χάος και αδιέξοδο, εμποδισμένες από την πολιτική δυσλειτουργία και τις συγκρούσεις προσωπικοτήτων στα ανώτατα επίπεδα. Οι πιθανές συνέπειες για την Ευρώπη, καθώς ο Τραμπ επιδιώκει να επιβάλει μια ειρηνευτική συνθήκη στην Ουκρανία, είναι εξαιρετικά σοβαρές.

Το παρασκήνιο της αντίθεσης του Βελγίου και ο ρόλος του Μερτς

Σύμφωνα με πηγές κοντά στις συζητήσεις, η πρόταση για το δάνειο αποζημίωσης άρχισε να καταρρέει όταν ξεκίνησαν οι εντάσεις μεταξύ του Ντε Βέβερ και του Γερμανού καγκελάριου Φρίντριχ Μερτς.

Ο Ντε Βέβερ φλαμανδός εθνικιστής, ανέλαβε την εξουσία τον περασμένο Φεβρουάριο, μετά από μήνες επίπονων διαπραγματεύσεων για τη συγκρότηση συνασπισμού. Τρεις εβδομάδες αργότερα, η Γερμανία ανέθεσε στον Μερτς, έναν κεντροδεξιό συντηρητικό, την ηγεσία της ισχυρότερης οικονομίας της Ευρώπης.

Όπως και ο Ντε Βέβερ, ο Μερτς μπορεί να γίνει παρορμητικός με τρόπο που μπορεί να αναστατώσει τους συμμάχους του. "Λέει ό,τι του έρχεται στο μυαλό", είπε ένας δυτικός διπλωμάτης. Τη νύχτα που κέρδισε, κάλεσε την Ευρώπη να εργαστεί για την πλήρη "ανεξαρτησία" από τις ΗΠΑ και προειδοποίησε για απομάκρυνσή τους από το ΝΑΤΟ.

Τον Σεπτέμβριο, ο Γερμανός καγκελάριος κάλεσε την Ευρώπη να εκμεταλλευτεί τα δεσμευμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία και να βοηθήσει την Ουκρανία. Ο Μερτς προφανώς τρόμαξε τους Βέλγους, οι οποίοι εκείνη την εποχή βρίσκονταν σε ευαίσθητες ιδιωτικές συνομιλίες με αξιωματούχους της ΕΕ προσπαθώντας να αμβλύνουν τις ανησυχίες τους.

Αρκετοί αξιωματούχοι δήλωσαν ότι ο Μερτς ενήργησε αυθαίρετα, δημοσιοποιώντας την πολιτική με τόσο έντονο τρόπο και τόσο νωρίς, πριν ο Ντε Βέβερ συμφωνήσει σε κάτι τέτοιο.

Πέντε ημέρες αργότερα, η φον ντερ Λάιεν έθεσε το θέμα, αν και φρόντισε να καθησυχάσει όσους ανησυχούσαν: "Δεν θα γίνει κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων". Αντίθετα, υποστήριξε, τα περιουσιακά στοιχεία θα χρησιμοποιηθούν απλώς για να παρέχουν μια μορφή προκαταβολής από τη Μόσχα για τις πολεμικές αποζημιώσεις που αναπόφευκτα θα οφείλει. Τα χρήματα θα επιστραφούν στη Ρωσία μόνο στην απίθανη περίπτωση που το Κρεμλίνο συμφωνήσει να αποζημιώσει το Κίεβο για τις καταστροφές στην Ουκρανία. 

Η ιδέα απέκτησε γρήγορα υποστηρικτές. "Είναι σημαντικό να προχωρήσουμε στη διαδικασία, διότι πρόκειται για τη διασφάλιση της χρηματοδότησης που θα καλύψει τις δημοσιονομικές και στρατιωτικές ανάγκες της Ουκρανίας, αλλά και για ένα ηθικό ζήτημα, ώστε η Ρωσία να πληρώσει για τις ζημίες που έχει προκαλέσει", δήλωσε η Τζέσικα Ρόζενκραντς, υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Σουηδίας, στο Politico. "Υπό αυτή την έννοια, η χρήση των δεσμευμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων είναι η λογική και ηθική επιλογή".

Το μεγαλύτερο μέρος μιας Συνόδου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου έχει ήδη ολοκληρωθεί πολύ πριν οι ηγέτες της Ένωσης φτάσουν στις Βρυξέλλες. Οι πρέσβεις των 27 κρατών μελών της Ένωσης συγκεντρώνονται νωρίτερα για να συζητήσουν την ατζέντα της συνόδου και να καταλήξουν στην ακριβή διατύπωση των σχεδίων.

Πριν από τη σύνοδο κορυφής του Οκτωβρίου, ο πρέσβης του Βελγίου στην ΕΕ, Πέτερ Μορς, είχε δώσει το πράσινο φως για τη διαμόρφωση ενός σχεδίου για τη χρήση των παγωμένων assets της Ρωσίας θα ήταν θετική.

Το πρόβλημα, σύμφωνα με τέσσερις αξιωματούχους ήταν ότι ο πρέσβης δεν μιλούσε απευθείας με τον Ντε Βέβερ και όλες οι αποφάσεις σχετικά με τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία εναπόκειντο στον πρωθυπουργό. 

Ενώ άλλοι αξιωματούχοι στη βελγική κυβέρνηση γνώριζαν ότι ο πρωθυπουργός ήταν κατηγορηματικά αντίθετος στη χρήση των assets στο Euroclear, ενός από τα πιο πολύτιμα και σημαντικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της χώρας του, ο διπλωμάτης που διαπραγματευόταν τη συμφωνία πριν από τη Σύνοδο, προφανώς δεν το γνώριζε.

Αυτό σήμαινε ότι κανείς στο εσωτερικό της ΕΕ δεν είχε καταλάβει πραγματικά πόσο σοβαρή θα ήταν η αντίθεση του Ντε Βέβερ μέχρι την έκρηξή του την ημέρα της Συνόδου.

Το πρόβλημα αποδείχθηκε ότι ήταν πολιτικό: ο Μορς ήταν επιτελάρχης και άνθρωπος του αντιπάλου και προκατόχου του Ντε Βέβερ, Αλεξάντερ ντε Κρο, που πλέον είναι στην αντιπολίτευση, γεγονός που εξηγεί γιατί έμεινε "εκτός". Σε αυτό, προστίθεται και η χρόνια βελγική "δυσλειτουργία”.

"Εδώ και εβδομάδες διαπραγματεύομαι για να βρω 10 δισεκατομμύρια ευρώ", δήλωσε ο Ντε Βέβερ κατά την άφιξή του στη σύνοδο κορυφής της ΕΕ, αναφερόμενος στον προϋπολογισμό της χώρας του, λέγοντας ότι θα ήταν αδιανόητο για το Βέλγιο να κινδυνεύει να αποπληρώσει στη Ρωσία πάνω από δεκαπλάσιο ποσό. Η σύνοδος έληξε με ασαφή δέσμευση επανεξέτασης της χρηματοδότησης προς την Ουκρανία, αφήνοντας τους αξιωματούχους να αναρωτιούνται τι πήγε στραβά.

Στο παιχνίδι οι Αμερικανοί

Το ερώτημα του τι θα γίνει με τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία αξίας εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων που έχουν δεσμευτεί σε δυτικούς λογαριασμούς απασχολούσε τους συμμάχους της Ουκρανίας από την έναρξη των κυρώσεων τον Φεβρουάριο του 2022. Τώρα, όμως, η αμερικανική πλευρά έχει στρέψει και εκείνη το βλέμμα στα χρήματα. 

Οι ΗΠΑ έχουν ενημερώσει διακριτικά αλλά αποφασιστικά τις Βρυξέλλες ότι έχουν δικά τους σχέδια για τα ρωσικά assets. Όταν ο απεσταλμένος της ΕΕ για τις κυρώσεις ταξίδεψε στην Ουάσινγκτον το καλοκαίρι, Αμερικανοί αξιωματούχοι του είπαν ότι θέλουν να επιστρέψουν τα περιουσιακά στοιχεία στη Ρωσία μόλις επιτευχθεί ειρηνευτική συμφωνία, σύμφωνα με δύο ανώτερους διπλωμάτες. 

Πιστοί στο λόγο τους, το αρχικό σχέδιο των Αμερικανών για μια συμφωνία 28 σημείων περιελάμβανε προτάσεις για την αποδέσμευση των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων και τη χρήση τους για μια κοινή προσπάθεια ανασυγκρότησης της Ουκρανίας, στο πλαίσιο της οποίας οι ΗΠΑ θα λάμβαναν το 50% των κερδών. 

"Έχουμε χάσει πολύ χρόνο"

Πολλές κυβερνήσεις της ΕΕ κατανοούν τις ανησυχίες του Βελγου ηγέτη. Αξιωματούχοι και πολιτικοί γνωρίζουν πόσο δύσκολο είναι για οποιαδήποτε κυβέρνηση να εξετάσει ένα τέτοιο βήμα, το οποίο θεωρητικά θα μπορούσε να τους εκθέσει σε εξαιρετικά δαπανηρές νομικές ενέργειες.

Ο Ντε Βέβερ ανησυχεί ότι η σταθερότητα του ίδιου του ευρώ θα μπορούσε να υπονομευθεί εάν μια "επιδρομή” στο Euroclear ανάγκαζε τους επενδυτές να ξανασκεφτούν τις αποφάσεις τους για να εμπιστευτούν τα assets τους σε ευρωπαϊκές τράπεζες. 

Τις τελευταίες εβδομάδες, ο ανώτερος σύμβουλος της φον ντερ Λάιεν, Μπιόρν Ζάιμπερτ, μεταξύ άλλων, προσπάθησε να βρει δημιουργικούς τρόπους για να αμβλύνει τις ανησυχίες του Ντε Βέβερ.

"Έχουμε χάσει πολύ χρόνο", δήλωσε ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Εξωτερικών της Εσθονίας, στο Politico. "Έχουμε επικεντρωθεί αποκλειστικά στην πρόεδρο της Επιτροπής, ζητώντας της να παρουσιάσει την πρόταση. Κανείς άλλος δεν μπορεί να υποβάλει την πρόταση". Είπε ότι θα ήταν "καλύτερο" αν η Κομισιόν είχε εκπονήσει τα νομικά κείμενα που καθορίζουν τις λεπτομέρειες του δανείου νωρίτερα.

Ο Μερτς είναι ιδιαίτερα αναστατωμένος. Ανησυχεί ότι θα είναι οι φορολογούμενοι της χώρας του που θα πρέπει να αναλάβουν δράση εάν δε προχωρήσει το δάνειο. "Θεωρώ ότι η ανάγκη να γίνει αυτό είναι όλο και πιο επείγουσα", δήλωσε ο Γερμανός ηγέτης στους δημοσιογράφους την Παρασκευή. "Η Ουκρανία χρειάζεται την υποστήριξή μας. Οι ρωσικές επιθέσεις εντείνονται. Ο χειμώνας πλησιάζει - ή μάλλον, είμαστε ήδη στο χειμώνα".

Ο Ντε Βέβερ, σύμφωνα με τα λόγια ενός διπλωμάτη, εξακολουθεί να "ικετεύει" να παραμείνουν στο τραπέζι και άλλες επιλογές. Δύο εναλλακτικές ιδέες βρίσκονται στο τραπέζι. Η πρώτη θα ζητούσε από τις κυβερνήσεις της ΕΕ να αντλήσουν από τα ταμεία τους για να στείλουν επιχορηγήσεις σε μετρητά στο Κίεβο, μια προοπτική που οι περισσότεροι θεωρούν μη ρεαλιστική, δεδομένης της δεινής κατάστασης των προϋπολογισμών πολλών ευρωπαϊκών χωρών. 

Η άλλη ιδέα είναι να χρηματοδοτηθεί ένα δάνειο προς το Κίεβο μέσω κοινού δανεισμού της ΕΕ, κάτι που δεν αρέσει σε αρκετές χώρες. "Δεν μας αρέσει αυτή η ιδέα", είπε ένας διπλωμάτης. "Η αρχή ότι η Ρωσία πρέπει να πληρώσει για τις ζημίες είναι σωστή". 

Υβριδική απειλή

Κάποιοι φοβούνται επίσης για την απειλή της ασφάλειας του Βελγίου. Μυστηριώδη drones προκάλεσαν προβλήματα στην εναέρια κυκλοφορία στο αεροδρόμιο των Βρυξελλών τον περασμένο μήνα και εντοπίστηκαν πάνω από βελγικές στρατιωτικές βάσεις, με την υποψία ότι κατασκόπευαν μαχητικά αεροσκάφη και αποθήκες πυρομαχικών. Η ανησυχία είναι ότι μπορεί να αποτελούν μέρος της υβριδικής επίθεσης του Πούτιν στην Ευρώπη και ότι το Βέλγιο θα διατρέχει αυξημένο κίνδυνο αν ο Ντε Βέβερ εγκρίνει τη χρήση των περιουσιακών στοιχείων της Μόσχας. 

Ένα άλλο σημαντικό εμπόδιο για την πρόοδο του δανείου είναι η Ουγγαρία. Τα περιουσιακά στοιχεία της Ρωσίας έχουν παγώσει μόνο επειδή όλοι οι ηγέτες της ΕΕ - συμπεριλαμβανομένου του φίλου του Πούτιν, Βίκτορ Όρμπαν - έχουν συμφωνήσει να παρατείνουν κάθε έξι μήνες τις κυρώσεις που ακινητοποιούν τα κεφάλαια. Εάν ο Όρμπαν αλλάξει γνώμη, η Ρωσία θα μπορούσε ξαφνικά να είναι ελεύθερη να διεκδικήσει ξανά αυτά τα περιουσιακά στοιχεία, βάζοντας το Βέλγιο σε δύσκολη θέση. 

Τελικά, το σχέδιο μπορεί να είναι πολύ περίπλοκο ακόμη και για τους εξειδικευμένους δικηγόρους της Κομισιόν. Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι υπάρχει νομική λύση που θα μπορούσε να παρακάμψει το βέτο της Ουγγαρίας και τα ρωσικά αντίποινα, να ικανοποιήσει το Βέλγιο και να αποφύγει την ανάγκη να δεσμευτούν εκ των προτέρων τα χρήματα των Ευρωπαίων φορολογουμένων. 

Καθώς πλησιάζει η επόμενη κρίσιμη σύνοδος κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 18 Δεκεμβρίου, οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι αισθάνονται ολοένα και μεγαλύτερη πίεση.

"Προετοιμάζουμε την πιο σημαντική από όλες τις συνόδους του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου... Προσπαθούμε να διασφαλίσουμε ότι η Ευρώπη θα έχει θέση στο τραπέζι όπου γράφεται η ιστορία", σημείωσε Εσθονός διπλωμάτης.

Για την ΕΕ, ένα είναι το σοβαρό ερώτημα, πάντα, σε κάθε εσωτερική κρίση στις Βρυξέλλες: Μπορεί μια ένωση 27 διαφορετικών, πολύπλοκων χωρών, καθεμία με τις δικές της εσωτερικές διαμάχες, πολιτικές αντιπαλότητες και φιλόδοξους ηγέτες, να ενωθεί σε μια πραγματικά κρίσιμη στιγμή;