Alpha Bank: Η διπλή πρόκληση για την Ευρώπη από την ανατίμηση του ευρώ και τους δασμούς

Για μια διπλή πρόκληση για την Ευρώπη από την ανατίμηση του ευρώ και τους δασμούς του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ προειδοποιεί η Alpha Bank στο τελευταίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων που έδωσε σήμερα στη δημοσιότητα. 

Όπως αναφέρει, το περασμένο έτος, πολλοί αναλυτές εκτιμούσαν ότι η αύξηση των αμερικανικών δασμών επί των εξαγωγών αγαθών από την ευρωζώνη (από 1,5% το 2024 σε 13,1% σήμερα, ECB macroeconomic projections, September 2025) θα προκαλούσε ισχυρό αρνητικό σοκ στην ευρωπαϊκή οικονομία. Τούτο για τρεις βασικούς λόγους.

Πρώτον, επειδή σε περίπτωση που επιβάλλονταν ευρωπαϊκά αντίμετρα θα αύξαναν βραχυπρόθεσμα το κόστος των εισαγωγών -συνεπώς και του πληθωρισμού- και θα είχαν αντίκτυπο στις αλυσίδες εφοδιασμού.

Δεύτερον, επειδή οι δασμοί στα αμερικανικά προϊόντα αναμένονταν να προκαλέσουν υποτίμηση του ευρώ έναντι του δολαρίου, λόγω των προσδοκιών για αύξηση των επιτοκίων από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα (FED) και μικρότερου εμπορικού ελλείμματος των ΗΠΑ.

Τρίτον, επειδή η υψηλότερη αβεβαιότητα στην εμπορική πολιτική αναμενόταν να επηρεάσει έντονα τις επιχειρηματικές επενδύσεις και την ανάπτυξη, περισσότερο από την άμεση επίδραση των δασμών στις εξαγωγές. Ωστόσο, ορισμένες από αυτές τις υποθέσεις δεν επιβεβαιώθηκαν και οι λόγοι είναι οι εξής, σύμφωνα με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας ("Trade wars and central banks: lessons from 2025”, speech by Christine Lagarde, 30 September 2025):

•Μετά την εμπορική συμφωνία ΗΠΑ-ΕΕ που επετεύχθη τον Ιούλιο του 2025, η Ευρώπη ανέστειλε τα αντίμετρα που είχε ανακοινώσει αρχικώς σε αμερικανικά προϊόντα αξίας περίπου 26 δισ. ευρώ. Γιατί συνέβη αυτό; Πρώτον, ασκήθηκε πίεση από μεγάλες βιομηχανίες, ώστε να αποφευχθεί ένας κύκλος αντιποίνων, και δεύτερον, οι ανησυχίες για τη μείωση της αμερικανικής υποστήριξης στον πόλεμο στην Ουκρανία, τελικά υπερίσχυσαν των καθαρά οικονομικών υπολογισμών. Ως αποτέλεσμα, δεν υπήρξαν σημαντικές διαταραχές στις αλυσίδες εφοδιασμού.

•Η συναλλαγματική ισοτιμία δεν ακολούθησε την αναμενόμενη πορεία. Το ευρώ αντί να υποτιμηθεί, ανατιμήθηκε σημαντικά έναντι του δολαρίου (Γράφημα 4α).

Από την αρχή του έτους, έχει αυξηθεί περίπου κατά 13% έναντι του δολαρίου. Το επενδυτικό κοινό φαίνεται να αμφισβητεί -ως έναν βαθμό- το δολάριο ως "ασφαλές καταφύγιο" στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Για τον λόγο αυτό, εξάλλου, η τιμή του χρυσού σημείωσε νέο ιστορικό υψηλό, υπερβαίνοντας τα 4.300 δολάρια ανά ουγγιά (17/10/25), καθώς έχει αυξηθεί η ζήτηση από επενδυτές και κεντρικές τράπεζες εν μέσω αβεβαιότητας (Γράφημα 4β).

Παράλληλα, η ανατίμηση του ευρώ περιόρισε τον εισαγόμενο πληθωρισμό στην Ευρώπη. Επιβάρυνε, όμως, την ήδη αναιμική ανάπτυξη της ευρωπαϊκής οικονομίας. Σε αυτό το πλαίσιο, οι χώρες-μέλη που επηρεάζονται περισσότερο από τη νέα δασμολογική πολιτική και την ανατίμηση του ευρώ είναι εκείνες που έχουν μεγαλύτερη εμπορική "εξάρτηση" από τις ΗΠΑ (ένας από τους δείκτες που δείχνει την εμπορική "εξάρτηση" είναι οι εξαγωγές αγαθών προς τις ΗΠΑ κάθε χώρας ως % στο ΑΕΠ τους). Στο πλαίσιο αυτό, η Ιρλανδία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις ΗΠΑ. Έπονται χώρες όπως το Βέλγιο, η Γερμανία, η Ολλανδία, η Αυστρία και η Ιταλία. Στον αντίποδα, χώρες με χαμηλό ποσοστό εξαγωγών προς τις ΗΠΑ, ως ποσοστό στο ΑΕΠ τους, όπως είναι η Ισπανία, η Ελλάδα, η Λιθουανία, η Κροατία, η Κύπρος και η Μάλτα αναμένεται να επηρεαστούν ελάχιστα. 

•Η επίδραση της αβεβαιότητας ήταν τελικά μικρότερη από ότι αναμενόταν. Η απρόβλεπτη εμπορική πολιτική του προέδρου Trump προεξοφλήθηκε ως νέα κανονικότητα από τις αγορές και η αβεβαιότητα που προέκυψε από την πολιτική αυτή μειώθηκε τάχιστα μετά τη σύναψη της συμφωνίας ΗΠΑ-ΕΕ. 

•Η  ΖτΕ έλαβε μέτρα για να αντισταθμίσει την επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν δεσμευθεί για αύξηση των αμυντικών δαπανών. Τούτο θα μπορούσε να βοηθήσει τη χαμηλή επενδυτική δραστηριότητα που καταγράφεται στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια. Οι δημόσιες επενδύσεις αναμένεται πλέον να προσθέσουν 0,25 ποσοστιαίες μονάδες στην ευρωπαϊκή ανάπτυξη μεταξύ 2025 και 2027, αντισταθμίζοντας περίπου το 1/3 του εμπορικού σοκ. Επίσης, η Ευρωπαϊκή Ένωση προχώρησε σε νέες εμπορικές συμφωνίες που θα στηρίξουν την ανάπτυξη, όπως αυτές με το Μεξικό και το εμπορικό μπλοκ Mercosur της Νότιας Αμερικής, οι οποίες βρίσκονται σε διαδικασία έγκρισης και καλύπτουν πάνω από το 3% των εξαγωγών αγαθών εκτός της ΖτΕ. 

Σε αυτό το νέο περιβάλλον, όπου οι επιπτώσεις των αμερικανικών δασμών δεν έχουν ακόμη πλήρως εκτιμηθεί, οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις που εξάγουν προς τις ΗΠΑ εξακολουθούν να μειώνουν τα αποθέματά τους και να "απορροφούν" ένα μεγάλο μέρος της συρρίκνωσης στα περιθώρια κέρδους τους.

Η προσαρμογή στις νέες συνθήκες είναι αναπόφευκτη, ιδιαίτερα για συγκεκριμένους κλάδους, όπως η φαρμακοβιομηχανία, δεδομένου ότι οι πωλήσεις της στην αγορά των ΗΠΑ αντιπροσωπεύουν μεγάλο ποσοστό των συνολικών της εξαγωγών (Γράφημα 5).

Επίσης, άλλοι κλάδοι που επηρεάζονται, σε μικρότερο βαθμό όμως, είναι τα οχήματα, τα μηχανήματα και τα είδη εξοπλισμού, τα ηλεκτρικά μηχανήματα, τα χημικά προϊόντα κ.α. ("Exposure of the European economy to a US tariff hike”, CaixaBank Research, December 2024). Ωστόσο, το τελικό αποτέλεσμα θα εξαρτηθεί από την ελαστικότητα της ζήτησης των αμερικανικών εισαγωγέων ως προς τις αυξήσεις των δασμών, καθώς και από την ικανότητα των ευρωπαϊκών εξαγωγικών εταιρειών να ανακατευθύνουν τις εξαγωγές τους προς άλλες διεθνείς αγορές. 

Τέλος, ένας παράγοντας που συχνά δεν λαμβάνεται υπόψη στον δημόσιο διάλογο για τους δασμούς, είναι ότι η εσωτερική αγορά της Ευρώπης είναι πολύ πιο σημαντική για το εμπόριο από την παγκόσμια αγορά. Ανάλυση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας έδειξε ότι μια αύξηση μόλις 2% στο εμπόριο εντός της ΖτΕ θα αρκούσε για να αντισταθμίσει την απώλεια εξαγωγών προς τις ΗΠΑ που προκαλείται από τους υψηλότερους δασμούς. Αυτό αποτελεί έναν σημαντικό λόγο για την επίσπευση της εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων που προσδιορίζονται στις εκθέσεις των Draghi και Letta, όπως είναι η ολοκλήρωση της ενιαίας ευρωπαϊκής κεφαλαιαγοράς. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις θα βοηθούσαν, επίσης, τις ευρωπαϊκές εταιρείες να υιοθετήσουν ταχύτερα την τεχνητή νοημοσύνη. Τούτο θα είχε θετικό αντίκτυπο στη δυνητική ανάπτυξη, συμβάλλοντας στην εξισορρόπηση των αρνητικών επιπτώσεων που προέρχονται από το εξωτερικό.

Δείτε ολόκληρο το δελτίο στη δεξιά στήλη "Σχετικά Αρχεία"