Bloomberg View: Η Ελλάδα εφαρμόζει τη δημοκρατία λάθος

Του Noah Feldman

Οι Έλληνες εφηύραν τη δημοκρατία. Επομένως μπορεί να φαίνεται φυσικό και κατάλληλο ότι θα έχουν ένα δημοψήφισμα την Κυριακή για να αποφασίσουν εάν θα δεχθούν μια συμφωνία διάσωσης που προτάθηκε από την ΕΕ, η οποία θα απαιτεί μέτρα λιτότητας.

Αλλά στην πραγματικότητα, κάτω από συνθήκες κρίσης, ένα δημοψήφισμα είναι μια πραγματικά τρομακτική ιδέα. Υπάρχουν στιγμές που είναι δημοκρατικά πολύτιμο να καταφεύγουμε σε εκλεγμένους εκπροσώπους, αλλά στο μέσον μια διαπραγμάτευσης ζωής ή θανάτου, δεν είναι μία από αυτές. Είναι φαντασίωση να νομίζουμε ότι κάποια μαγική "λαϊκή βούληση" μπορεί να προκύψει από την ψηφοφορία ενός διχασμένου ελληνικού λαού.

Σε μια κρίση, η αποτελεσματική δημοκρατία απαιτεί έναν εκλεγμένο ηγέτη να κάνει αυτό που νομίζει πως είναι σωστό. Και να αναλάβει τις συνέπειες αργότερα, όταν προκηρυχθούν εκλογές. Η αποτυχία του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα να το κάνει δεν είναι δημοκρατική –είναι ανεύθυνο αντιστάθμισμα της ελπίδας του να διατηρήσει την δημοτικότητα ακόμη και μετά από μια αλλαγή των πολιτικών που τον εξέλεξαν. Η λαϊκή βούληση σε κάθε περίπτωση είναι μια χρήσιμη φαντασία, όπως πρόκειται να μάθει σύντομα ο ελληνικός λαός, σε περίπτωση που το έχει ξεχάσει.

Για αρχή, υπενθυμίζω ότι καμία κυβέρνηση δεν έχει λάβει ποτέ όλες της τις αποφάσεις στη βάση δημοψηφισμάτων. Η αρχική αθηναϊκή συνέλευση επέτρεπε όλους τους ελεύθερους άνδρες της πόλης που είχαν υπηρετήσει δύο χρόνια στρατιωτικής θητείας, να μιλάνε και να ψηφίζουν. Αλλά ακόμη και αυτό το σώμα, επέλεγε εκπροσώπους που υπηρετούσαν για ένα χρόνο και που θα μπορούσαν να λογοδοτήσουν στο τέλος της θητείας τους.

Μις σύγχρονη κυβέρνηση, με πολύ περισσότερες λειτουργίες από ό,τι μια αρχαία, έχει πολύ μεγαλύτερη ανάγκη να επιτρέψει στους εκλεγμένους εκπροσώπους να πράξουν το πραγματικό έργο της διακυβέρνησης. Αυτό εν μέρει είναι θέμα πρακτικότητας. Τα logistics του βιαστικά προκηρυχθέντος δημοψηφίσματος της Κυριακής, πρόκειται να είναι δύσκολα διαχειρίσιμα.

Άλλα ένας πολύ πιο σοβαρός λόγος είναι ότι η συλλογική λήψη αποφάσεων δεν έχει τη δυνατότητα μιας μικρής διαφοροποίησης. Ένα δημοψήφισμα πρέπει να θέτει ένα και μόνο ερώτημα: ναι ή όχι, επάνω ή κάτω. Αλλά οι κρίσιμες κυβερνητικές αποφάσεις πολύ σπάνια παίρνουν αυτή τη δυαδική μορφή. Ως εκ τούτου, η ελληνική ψηφοφορία αφορά την αποδοχή μιας πρότασης διάσωσης που τεχνικά μιλώντας, έχει ήδη εκπνεύσει. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες μπορεί να επιλέξουν να επεκτείνουν εκ νέου την προσφορά, είτε πριν είτε μετά το δημοψήφισμα. Ή μπορεί να αρνηθούν να διαθέσουν εκ νέου τη διάσωση, είτε πριν είτε μετά την ψηφοφορία. Στην πραγματικότητα, οι Ευρωπαίοι ηγέτες μπορεί να περιμένουν μέχρι να λήξει το δημοψήφισμα, και στη συνέχεια να αποφασίσουν να παρατείνουν τους νέους όρους.

Όλα αυτά δείχνουν απλώς αυτό που είναι προφανές: η Ευρώπη και η Ελλάδα βρίσκονται σε διαπραγμάτευση, και είναι αδύνατο για έναν ολόκληρο λαό να διαπραγματεύεται μέσω δημοψηφίσματος. Σίγουρα, ένας ηγέτης μπορεί να χρησιμοποιήσει την απειλή ενός δημοψηφίσματος για να ενισχύσει τη διαπραγματευτική του θέση. Αυτό συμβαίνει σε μεγάλες ευρωπαϊκές διαπραγματεύσεις συνεχώς, καθώς οι ηγέτες προειδοποιούν τους αντιπάλους τους ότι χωρίς παραχωρήσεις, δεν θα είναι σε θέση να πετύχουν μια συμφωνία καλή για το δικό τους λαό.

Παρά τα φαινόμενα, ο Τσίπρας δεν κάνει αυτό. Εάν το έκανε, το δημοψήφισμα θα λάμβανε χώρα αφού θα είχε επιτευχθεί μια συμφωνία.

Αντί αυτού, το δημοψήφισμα λαμβάνει χώρα ενώ η συμφωνία είναι ακόμη υπό διαπραγμάτευση. Η πολιτική λογική από την πλευρά του Τσίπρα είναι αρκετά απλή. Η προεκλογική του εκστρατεία βασίστηκε στο ότι υποσχόταν κάτι εξωπραγματικό –τέλος της λιτότητας για την Ελλάδα. Τώρα που είναι στην εξουσία, πρέπει να κάνει αυτό που όλοι οι πολιτικοί υποτίθεται πως πρέπει, δηλαδή να ενεργεί υπεύθυνα και υπό το πρίσμα των συνθηκών που επικρατούν στον πραγματικό κόσμο.

Το κλασικό παράδειγμα είναι ο George H. W. Bush. Έχοντας πει "διαβάστε τα χείλη μου, δεν θα υπάρξουν νέοι φόροι", ζήτησε από το Κογκρέσο να αυξήσει τους φόρους μόλις το απαίτησε η δημοσιονομική κατάσταση της χώρας. Ο Bush πλήρωσε σημαντικό τίμημα: δεν εξελέγη ξανά, τουλάχιστον εν μέρει διότι άλλαξε την απόφασή του. Αλλά ο παλιομοδίτης Bush έκανε ακριβώς το σωστό πράγμα: έθεσε σε κίνδυνο το πολιτικό του μέλλον, με το να δράσει υπεύθυνα.

Ο Τσίπρας δεν θέλει να αναλάβει αυτό το ρίσκο. Αντί να δεχθεί μια συμφωνία που απαιτεί λιτότητα, περιμένοντας στη συνέχεια για τις επόμενες εκλογές, θέλει διαβεβαίωση εκ των προτέρων από τον λαό ότι δεν θα θεωρηθεί υπεύθυνος για τις νέες πολιτικές. Ακόμη και ένα δημοψήφισμα για μια συμφωνία που έχει υπογραφεί, θα ήταν ανώτερο από την προσπάθεια για εγγυήσεις εκ των προτέρων.

Το χειρότερο από όλα, αυτό είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν θα έχει αποτέλεσμα. Ένα δημοψήφισμα εξαρτάται από τον χρήσιμο μύθο ότι υπάρχει κάποια λαϊκή βούληση, μια φωνή των ανθρώπων που μπορεί να διαπιστωθεί στην κάλπη. Αλλά οι "άνθρωποι" δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα, υπάρχουν πραγματικοί ψηφοφόροι. Και οι πραγματικοί ψηφοφόροι τείνουν να διχάζονται σε δύσκολα ζητήματα πολιτικής.

Το ελληνικό δημοψήφισμα κατά πάσα πιθανότητα θα είναι αμφίρροπο. Εάν το "ναι" κερδίσει οριακά, αυτό δεν θα μονώσει στα αλήθεια τον Τσίπρα από την μετέπειτα κριτική ή από το να μην κερδίσει τις επόμενες εκλογές εάν το σχέδιο προκαλέσει ανεξέλεγκτο πόνο για την ελληνική οικονομία.

Εάν κερδίσει οριακά το "όχι", αυτό επίσης δεν θα σημαίνει ότι ο ελληνικός λαός έχει απορρίψει την λιτότητα. Θα σημαίνει απλώς ότι λίγοι περισσότεροι από τους μισούς πολίτες δεν είναι πρόθυμοι να προχωρήσουν σε μια συμφωνία και θα ήταν καλύτερο να ρίξουν το ζάρι και να δουν τι θα συμβεί.