Επίδειξη δύναμης από τον Erdogan

Του Κώστα Ράπτη

Σε επίπεδο αισθητικής οι συμβολισμοί περίσσευαν το απόγευμα της Κυριακής 7 Αυγούστου στο Yenikapı της Κωνσταντινούπολης στη μεγάλη συγκέντρωση "για τους Μάρτυρες της Δημοκρατίας”, στην οποία εκτιμάται ότι συμμετείχαν έως και τρία εκατομμύρια άνθρωποι, δηλ. το 4% του τουρκικού πληθυσμού. 

Το πορτραίτο του Tayyip Erdoğan, ο οποίος έφτασε στη συγκέντρωση με ελικόπτερο, βρισκόταν δίπλα σε αυτό του Kemal Atatürk, σε μιαν ευθεία υπόμνηση του ότι ο Τούρκος πρόεδρος διεκδικεί θέση στην ιστορία που μπορεί να συγκριθεί μόνο με αυτή του ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας. Τα δύο βασικά κόμματα της αντιπολίτευσης, το κεμαλικό CHP, με τον πρόεδρό του, Kemal Kılıçdaroğlu, (που πείστηκε να ξεπεράσει τις αρχικές επιφυλάξεις και μίλησε για μια "νέα Τουρκία” που προκύπτει μετά το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου, καλώντας για επιμονή στον δρόμο της "συμφιλίωσης”), και το εθνικιστικό MHP, με τον επικεφαλής του Devlet Bahçeli, ήταν εκεί σε μιαν επίδειξη εθνικής ενότητας. Η παρουσία και των τριών κομμάτων σε κοινό συλλαλητήριο θεωρείται ότι διαμορφώνει μια δυνάμει "συναίνεση του Yenikapı” -κατά την έκφραση του αρθρογράφου της Sabah, Kılıç Buğra Kanat, ως προς τη συνταγματική αναθεώρηση. 

Μόνες σημαίες, όπως και είχε συμφωνηθεί με τα κόμματα της αντιπολίτευσης, ήσαν οι τουρκικές (με την εξαίρεση λίγων σημαιών του Αζερμπαϊτζάν και του ψευδοκράτους της Βόρειας Κύπρου, που όμως θεωρούνται σημαίες του ευρύτερου τουρκικού χώρου). Σε μια σπάνια χειρονομία για τα τουρκικά δεδομένα, ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου, στρατηγός Hulusi Akar, που είχε κρατηθεί όμηρος από τους πραξικοπηματίες τη βραδιά της 15ης Ιουλίου, απευθύνθηκε σε ένα συλλαλητήριο το οποίο τιμούσε τη μνήμη των θυμάτων ενός στρατιωτικού πραξικοπήματος. Τις προσευχές για την περίσταση διάβασε ο Mehmet Görmez, επικεφαλής του Diyanet, ήτοι της ισχυρής υπηρεσίας θρησκευτικών υποθέσεων του τουρκικού κράτους, η οποία και είχε την πρωτοβουλία της κινητοποίησης του πλήθους την βραδιά της 15ης Ιουλίου, μέσω των μουεζίνηδων. 

Ο ίδιος ο Τούρκος πρόεδρος επέμεινε στη γραμμή που έχει επιλέξει μετά το πραξικόπημα. Επανέλαβε την αποφασιστικότητά του να ξεριζώσει τα δίκτυα του αυτεξόριστου στις ΗΠΑ ιεροκήρυκα Fetullah Gülen από κάθε πτυχή του τουρκικού κράτους, τονίζοντας ότι θα επανεξεταστούν όλες οι κρίσιμες δικαστικές υποθέσεις αλλά ακόμη και οι εξετάσεις για την εισδοχή σε κρίσιμες κρατικές θέσεις. Υπενθυμίζεται ότι πρόσφατα ανακοινώθηκε το κλείσιμο των τεσσάρων στρατιωτικών λυκείων, από τα ιδιωτικά σχολεία με το μεγαλύτερο κύρος στην Τουρκία, καθώς θεωρείται ότι τόσο στις εισαγωγικές εξετάσεις για τις στρατιωτικές σχολές όσο και στη διαδικασία προαγωγών υπήρχαν εκτεταμένες ευνοϊκές, εμφανείς αδικίες και υποκλοπές θεμάτων προς εξέταση, που η τουρκική κυβέρνηση αποδίδει στα δίκτυα του Fetullah Gülen. 

Ακόμη, σε μια προφανή επίδειξη αποφασιστικότητας έναντι των Ευρωπαίων, ο Erdoğan επανέλαβε τη θέση του ότι εάν το κοινοβούλιο αποφασίσει την επαναφορά της θανατικής ποινής αυτός δεν θα διστάσει να την επικυρώσει, παρά τις σαφείς προειδοποιήσεις ότι αυτό θα αποτελούσε ταφόπλακα στις ευρωτουρκικές ενταξιακές διαδικασίες. Ωστόσο, την ίδια στιγμή ο Erdoğan δήλωσε ότι μετά από αυτό το συλλαλητήριο σταματούν οι συγκεντρώσεις των "φρουρών της Δημοκρατίας”, δηλαδή οι συγκεντρώσεις οπαδών του σε πλήθος τουρκικών πόλεων, που από την επαύριον του πραξικοπήματος λειτουργούν, σύμφωνα με τις καταγγελίες, ως φιλοκυβερνητικός όχλος εκφοβισμού των αντιπάλων. 

Ήδη τα φιλικά προς την κυβέρνηση μέσα ενημέρωσης σπεύδουν να τονίσουν τη σημασία που έχει το "πνεύμα του Yenikapı”, αναφερόμενα στην εθνική συμφιλίωση, την αυξημένη απήχηση της έννοιας του πατριωτισμού και στην εντεινόμενη ταύτιση του Erdoğan, ακόμη και στα μάτια των ψηφοφόρων άλλων κομμάτων, με την ασφάλεια και τη σταθερότητα. 

Ωστόσο, αυτή η επίδειξη εθνικής ενότητας δεν περιλαμβάνει το τέταρτο σε δύναμη κοινοβουλευτικό κόμμα, το φιλοκουρδικό HDP, το οποίο αντιμετωπίζεται πάντα ως πολιτικά συνδεδεμένο με το εκτός νόμου PKK και την ένοπλη δράση - παρότι αυτό έχει διαχωρίσει τη θέση του από τη δράση τόσο των ανταρτών όσο και των τουρκικών δυνάμεων ασφαλείας. Είναι ενδεικτικό ότι ενώ ο Erdoğan έχει αποσύρει τις περισσότερες μηνύσεις που είχε καταθέσει εναντίον όσων θεώρησε ότι προσέβαλαν το πρόσωπο και το αξίωμά του δεν έκανε το ίδιο για αυτές που αφορούσαν μέλη του HPD, ενώ δεν υπάρχει καμιά ένδειξη για χαλάρωση των επιθέσεων και των στρατιωτικών επιχειρήσεων στις κουρδικές περιοχές. Δεν είναι τυχαίο ότι ο συμπρόεδρος του φιλοκουρδικού κόμματος Selahattin Demirtaş, έχει προειδοποιήσει για τον κίνδυνο να διαμορφωθεί μια μεταπραξικοπηματική συμμαχία με στόχο "να τσακιστεί το HDP” και έχει κατ’ επανάληψη καλέσει την κυβέρνηση να προχωρήσει σε πραγματική συμφιλίωση και ενότητα στην πάλη για πραγματική δημοκρατία, επιμένοντας στην ανάγκη επανέναρξης των συνομιλιών με τον έγκλειστο στη φυλακή του Ιμραλί ιστορικό ηγέτη των Κούρδων Abdullah Öcalan, για τον οποίο μάλιστα έχουν υπάρξει αναφορές ότι συμπεριλαμβανόταν στη λίστα δολοφονιών που σχεδίαζαν οι πραξικοπηματίες. 

Τα ερωτήματα που αφορούν την εξάρθρωση των δικτύων του Fetullah Gülen στο κράτος και τον πολιτικό κόσμο παραμένουν ανοιχτά, δεδομένης και της στενής σχέσης και συνεργασίας του με το κυβερνών κόμμα για μακρό διάστημα μέχρι τη ρήξη του Δεκεμβρίου 2013. Ο αναπληρωτής πρωθυπουργός Numan Kurtulmus αναφέρθηκε πρόσφατα στην ανάγκη να αναζητηθεί και το πολιτικό σκέλος των πραξικοπηματιών, τονίζοντας παράλληλα την επιμονή της τουρκικής κυβέρνησης στον εκδημοκρατισμό και τον πλουραλισμό ως αντίδοτο στο πραξικόπημα. Βέβαια, ο ίδιος το 2011 είχε υπερασπιστεί τον Gülen, όταν ο Bahceli είχε απαιτήσει να μπει φραγμός στη δράση του. 

Επιπλέον, πληθαίνουν οι φωνές που καλούν το AKP να κοιτάξει πρώτα τα του οίκου του σε ό,τι αφορά τη διείσδυση των "γκιουλενιστών”, όπως υπαινίχτηκε και ο απόστρατος ναύαρχος Semih Çetin, που πέρασε περισσότερα από τρία χρόνια στη φυλακή στο πλαίσιο των δικαστικών υποθέσεων που σήμερα η τουρκική κυβέρνηση θεωρεί ως "σκευωρίες” κατασκευασμένες από το "παράλληλο κράτος”. Προς το παρόν, στο στόχαστρο έχει βρεθεί ο εκ των συνιδρυτών του κυβερνώντος κόμματος Bülent Arınç, άλλοτε πρόεδρος της Βουλής και αναπληρωτής πρωθυπουργός έως το 2015, ο οποίος είχε έρθει σε σύγκρουση με τον Erdoğan για το χειρισμό των κινητοποιήσεων στο πάρκο Γκεζί. Ο ίδιος αρνείται τις κατηγορίες και αντεπιτίθεται στους επικριτές του (όπως ο δήμαρχος της Άγκυρας Melih Gökçek, τον οποίο παλαιότερα είχε κατηγορήσει ότι "πουλάει κομμάτι κομμάτι” την πόλη του σε γκιουλενιστές επιχειρηματίες). 

Πάντως, οπλισμένος με αυτή την επίδειξη συστράτευσης και της αντιπολίτευσης πίσω από τη δική του γραμμή, ο Erdoğan ξεκινά την προσπάθεια επανακατοχύρωσης και της διεθνούς θέσης της χώρας. Ήδη, άλλωστε οι ΗΠΑ έχουν δείξει τη διάθεσή τους (τόσο με την επίσκεψη του αρχηγού του αμερικανικού Γενικού Επιτελείου στην Άγκυρα, όσο και με την επικείμενη επίσκεψη του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών John Kerry στα τέλη Αυγούστου) να διατηρήσουν ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας και συνεργασίας, παρά την ένταση που συνεχίζει να γεννά το αίτημα για έκδοση του Gülen στην Τουρκία. 

Σε ό,τι αφορά όμως την ευρωπαϊκή πλευρά, παρά την προσπάθεια να υπάρξουν χαμηλοί τόνοι και επαναπροσέγγιση, ιδίως από τη στιγμή που η τουρκική συνεργασία στην εφαρμογή της συμφωνίας για το προσφυγικό παραμένει κρίσιμη για την Ε.Ε., νέες εντάσεις προκύπτουν διαρκώς. Στην ομιλία του ο Erdoğan άσκησε έντονη κριτική στην απόφαση των γερμανικών αρχών να μην του επιτραπεί να απευθυνθεί μέσω βτινεοσύνδεσης στη συγκέντρωση οπαδών του στην Κολωνία την Κυριακή 31 Ιουλίου, μολονότι είχε επιτραπεί ανάλογη σύνδεση για συγκέντρωση του PKK. Ενδεικτική του κλίματος σε ορισμένους γερμανικούς κύκλους είναι η δήλωση του ηγέτη των Γερμανών Ελεύθερων Δημοκρατών Christian Lindner που διαπίστωσε αναλογίες ανάμεσα στη συμπεριφορά του Erdoğan και αυτή του Hitler την επαύριον της πυρκαγιάς στο Reichstag το 1933!

Όμως, η πιο σημαντική διεθνής κίνηση του Erdoğan θα είναι η επίσκεψή του στη Μόσχα στις 9 Αυγούστου. Άλλωστε, η Ρωσία ήταν από τις πρώτες χώρες που έσπευσαν να καταδικάσουν το πραξικόπημα, ενώ και ο Ρώσος πρόεδρος επικοινώνησε με τον Τούρκο ομόλογό του ήδη από τις 17 Ιουλίου. Σε συνέντευξή του στο πρακτορείο Tass ο Τούρκος πρόεδρος έσπευσε να δηλώσει ότι 'στις συζητήσεις με τον φίλο μου Vladimir, πιστεύω ότι θα ανοίξει μια νέα σελίδα στις διμερείς σχέσεις. Οι χώρες μας έχουν πολλά να κάνουν μαζί”.