Το διαχρονικό σφάλμα του υπέρμετρου κομματικού ανταγωνισμού

Του Βασίλη Σαραφίδη 

Κάποτε ο διάσημος συγγραφέας Bernard Shaw είχε πει ότι εάν υπάρχει κάτι που μας διδάσκει η ιστορία, είναι ότι δεν μας διδάσκει απολύτως τίποτα. Με άλλα λόγια, δεν μαθαίνουμε ποτέ από τα λάθη μας. Φοβάμαι ότι ο υπέρμετρος κομματικός ανταγωνισμός που έχει επικρατήσει καθόλη τη διάρκεια της κρίσης που βιώνουμε σήμερα, και η αέναη απαίτηση για πρόωρες εκλογές από την εκάστοτε αξιωματική αντιπολίτευση δικαιώνουν την παρατήρηση του Shaw. 

Πιο συγκεκριμένα, κοιτάζοντας τη νεότερη ελληνική ιστορία γίνεται εύκολα διακριτό ότι ο υπέρμετρος κομματικός ανταγωνισμός και οι συχνές εναλλαγές στην εξουσία σπανίως εκτονώνουν επιτυχώς μεγάλες κοινωνικές και οικονομικές κρίσεις, όπως αυτή που ζούμε σήμερα. Ειδικά όταν αφορούν μια κοινωνία η οποία είναι διαιρεμένη. Αντιθέτως, η ρητορική των υψηλών τόνων και η πολιτική μεμψιμοιρία αποτελούν βασικά συστατικά μιας εθνικής αποτυχίας ή καταστροφής.

Τα παραδείγματα είναι πολλά. Η ταπεινωτική ήττα/συνθηκολόγηση στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 ήταν κυρίως αποτέλεσμα έντονων πολιτικών παθών, φανατισμού και έξαψης. Οι ανταγωνισμοί της περιόδου 1943-45 μας οδήγησαν στον εμφύλιο. Οι έντονες αντιπαραθέσεις και η αποτυχία συνεννόησης της πολιτειακής και πολιτικής μας ηγεσίας την περίοδο 1965-67 έφεραν την δικτατορία.

Η παρουσία της Ελλάδας ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί τον μεγαλύτερο παράγοντα σταθερότητας για τη χώρα μας. Όμως τα γεγονότα του περσινού καλοκαιριού έδειξαν ότι η συμμετοχή μας σε μια ομάδα κρατών με ισχυρούς θεσμούς κάθε άλλο παρά δεδομένη μπορεί να θεωρείται, ειδικά μέσα σ’ ένα διεθνές περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από μεγάλη αβεβαιότητα.

Το ελληνικό κράτος είναι και τυπικά χρεοκοπημένο από το 2010. Σύμφωνα με τα στοιχεία, περίπου 400,000 νέοι άνθρωποι και χιλιάδες επιχειρήσεις έχουν μεταναστεύσει από τότε στο εξωτερικό. Η κρίση δεν δείχνει σημάδια εκτόνωσης. Απεναντίας παραμένει βαθιά, γεγονός που αποτυπώνεται και στη διατήρηση των αποδόσεων των ελληνικών ομολόγων σε απαγορευτικά επίπεδα. 

Εν τω μεταξύ εμείς δεν έχουμε καταφέρει ακόμη να αποδεχτούμε ευρέως τα βασικά αίτια που μας έφεραν στη σημερινή κατάσταση και ψάχνουμε αποδιοπομπαίους τράγους (βλέπε π.χ. την υπόθεση με τον κ. Γεωργίου). Ο κόσμος είναι μπερδεμένος και διχασμένος. Οι θεωρίες συνωμοσίας έχουν αυξηθεί, όχι μόνο αριθμητικά αλλά και όσον αφορά την απήχηση που έχουν στο ευρύ κοινό. Οι τακτικισμοί του πρόσφατου παρελθόντος (βλέπε π.χ. την επιλογή του κ. Παυλόπουλου στο αξίωμα του Προέδρου της Δημοκρατίας) υπονομεύουν τους θεσμούς και κάποια στιγμή θα αποβούν εις βάρος μας.

Υπό τις συνθήκες αυτές, ο υπέρμετρος κομματικός ανταγωνισμός, η ρητορική των υψηλών τόνων και η εκλογολογία –ενόψει και των εγκαινίων της ΔΕΘ–μπορεί μεν να συμβάλλουν στην"συσπείρωση της βάσης" των μεγάλων κομμάτων, αλλά ταυτόχρονα τεντώνουν το σχοινί και αποπροσανατολίζουν, δυσχεραίνοντας έτσι στην πράξη το έργο της (αυριανής) κυβέρνησης. Ο λόγος είναι ότι σε μια δημοκρατία η εφαρμογή οποιασδήποτε σοβαρής μεταρρυθμιστικής πολιτικής απαιτεί μια στοιχειώδη συναίνεση στην κοινωνία. Συναίνεση η οποία δεν φαίνεται ότι υπάρχει αυτή τη στιγμή, εκτός των περιπτώσεων όπου οι μεταρρυθμίσεις αφορούν τους υπόλοιπους και όχι "εμάς". Το "κίνημα της γραβάτας" και οι κινητοποιήσεις των αγροτών είναι ενδεικτικές.

Εκτός απροόπτου η Ν.Δ. θα επανέλθει στην κυβέρνηση αργά ή γρήγορα· όχι γιατί η ίδια πιέζει για πρόωρες εκλογές, αλλά επειδή η ανεπάρκεια της παρούσας κυβέρνησης θα είναι καταλυτικής σημασίας. Όπως καταλυτικής σημασίας ήταν και η ομηρία της προηγούμενης κυβέρνησης σε παλαιοκομματικές νοοτροπίες, εκτοξεύοντας τον ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ. στην εξουσία.

Αν θέλει η σημερινή ηγεσία της Ν.Δ. να μην αποτελέσει μια μικρή παρένθεση, θα πρέπει να κάνει αυτό που δεν έκαναν όλοι οι προηγούμενοι: να σταματήσει να εγείρει με κάθε ευκαιρία θέμα πρόωρων εκλογών, να εγκαταλείψει τη ρητορική των υψηλών τόνων (όσο μεγάλος κι αν είναι ο πειρασμός, η πόλωση σήμερα θα δυσχεράνει αύριο το έργο της), και να επικεντρωθεί στην ουσία. Δηλαδή στο πώς θα προετοιμαστεί όσο το δυνατόν καλύτερα για το αύριο. Στην επίτευξη του στόχου αυτού θα συμβάλλει θετικά η σωστή ιεράρχηση των προβλημάτων και των περιορισμών που αντιμετωπίζει η χώρα μας. Η διεξοδική ανάλυση όλων των παραμέτρων και των διαθέσιμων εργαλείων που υπάρχουν. Η επιστράτευση ανθρώπων με βαθιές τεχνικές γνώσεις για τα διαρθρωτικά προβλήματα της οικονομίας, ανεξαρτήτως πεποιθήσεων και κομματικού βιογραφικού.

Κάποιοι θα αντιτείνουν ότι "το κόστος των εκλογών σήμερα είναι ασήμαντο μπροστά σ’ εκείνο που συνεπάγεται η παραμονή της σημερινής κυβέρνησης στην εξουσία". Πρόκειται ακριβώς για το ίδιο επιχείρημα που προέβαλε ο ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ. το 2014, όντας μάλιστα πιο πάνω στις δημοσκοπήσεις απ’ ό,τι είναι η Ν.Δ. σήμερα. Το στοίχημα για την Ν.Δ. δεν είναι απλά να επανέλθει στην εξουσία υπερβαίνοντας έναν πήχη διαχείρισης που ούτως ή άλλως έχει πέσει πολύ χαμηλά με τον ΣΥ.ΡΙ.ΖΑ., αλλά να καταφέρει να ξεπεράσει τον εαυτό της και μάλιστα σε πολύ δύσκολους καιρούς. Η συμμετοχή της στη δημιουργία ενός πολωτικού κλίματος, την αποπροσανατολίζει από τον στόχο αυτό και αποτελεί χάσιμο πολύτιμου χρόνου.

Πιθανώς όλα αυτά να ακούγονται αφύσικα για την ελληνική πραγματικότητα. Εξάλλου το πολιτικό σύστημα είναι έμπειρο και γνωρίζει καλά την ιδιοσυγκρασία του Έλληνα ψηφοφόρου: ξέρει ότι ο πιο εύκολος και γρήγορος τρόπος να ανέλθει στην εξουσία είναι η δημαγωγία και το ξεγύμνωμα των λαθών του "αντίπαλου στρατοπέδου", παρά η συγκρότηση ενός ψύχραιμου λόγου και ενός καλά μελετημένου σχεδίου.

Ίσως όμως αυτός είναι ο μόνος ορατός τρόπος για να καταφέρουμε να βρούμε επιτέλους μια διέξοδο από την μεγάλη κοινωνική και οικονομική κρίση της εποχής μας, αποφεύγοντας τα χειρότερα.

* Ο κ. Βασίλης Σαραφίδης είναι επίκουρος καθηγητής Οικονομετρίας στο πανεπιστήμιο Monash της Μελβούρνης.