Η πολιτική πίσω από το Brexit: Μια γερμανική άποψη

Μια γερμανική οπτική της συζήτησης γύρω από το Brexit γύρω από το λεγόμενο Brexit προσφέρει ο Dr Holger Schmieding. Σε ανάλυσή του που δημοσιεύεται από την Berenberg αναφέρει τα εξής:

"Κατ’ αρχήν, ας ξεκινήσω με μια διευκρίνιση: Είμαι ένας Γερμανός που έχει ξοδέψει το μισό της ενήλικης ζωής του στο Λονδίνο. Αυτό μπορεί να έχει διαμορφώσει την οπτική μου. Είμαι κατάπληκτος από τις τελευταίες σπασμωδικές κινήσεις εναντίον της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), της μόνης Κεντρικής Τράπεζας που έχει καταφέρει ποτέ να εξασφαλίσει σταθερότητα των τιμών, στη Γερμανία, για μια παρατεταμένη περίοδο. Ομοίως, μένω κατάπληκτος εξ αιτίας κάποιων απόψεων - βρετανικής προελεύσεως - της Ευρωπαϊκής Ένωσης που επίσης φαίνονται να βασίζονται σε κάποιου είδους περίεργη ερμηνεία των ευρωπαϊκών γεγονότων. Επιτρέψτε μου να παραθέσω μία άποψη γερμανικής έμπνευσης για τη συζήτηση γύρω από το Brexit. 

Η Ε.Ε. κρατάει πίσω τη Βρετανία;

Πριν από 15 χρόνια, η Γερμανία ήταν ο "ασθενής" της Ευρώπης που μαστιζόταν από την υπέρ του δέοντος νομοθεσία και το υπερβολικό μισθολογικό κόστος που οδήγησε στην εύρεση εργασίας στο εξωτερικό. Η προσφάτως επανενωμένη χώρα όδευε αργά προς την καταστροφή. Χάρη σε μερικές θαρραλέες μεταρρυθμίσεις γύρω στο 2004, σήμερα η Γερμανία είναι η ισχυρότερη όλων των σημαντικών οικονομιών στον ανεπτυγμένο κόσμο. Πλήρης απασχόληση, ισχυρά κέρδη στα πραγματικά εισοδήματα και στις συντάξεις, σταθερότητα τιμών, δημοσιονομικό πλεόνασμα και με το δημόσιο χρέος να μειώνεται με ταχείς ρυθμούς. Στην πραγματική ζωή, δεν γίνεται πολύ καλύτερα. Επιπροσθέτως, λίγες χώρες συνδέουν τις οικονομίες τους, τόσο στενά, με τις πιο δυναμικές αγορές στον κόσμο, όπως η Γερμανία, η οποία εξάγει τρεις φορές περισσότερο στην Κίνα, από ό,τι στο Ηνωμένο Βασίλειο. 

Τι σχέση έχει αυτό με το Brexit; Μεγάλη. Αποδεικνύει ένα μείζον πολιτικό σημείο: Στην Ε.Ε., ένα κράτος - μέλος έχει την ελευθερία να επιλέξει. Εάν εφαρμόζει σωστή πολιτική, στο εσωτερικό της, μπορεί να χρησιμοποιήσει την Ε.Ε. ως σανίδα για την επιτυχία. Αντιθέτως, εάν η πολιτική της είναι εσφαλμένη, όπως έκανε η Γερμανία στη δεκαετία του 1990, μπορεί να καταλήξει στον "πάτο". Δεν είναι η Ε.Ε. εκείνη που διαμορφώνει την τύχη ενός έθνους στην Ευρώπη, αλλά η εσωτερική πολιτική.

Οι ενιαίοι νόμοι και κανόνες που θεμελιώνουν την ενιαία αγορά απέχουν πολύ από την τελειότητα, για να το θέσω ευγενικά. Κάποιοι από τους κανόνες μπορεί να είναι ενδεχομένως, τόσο καταστροφικοί, όσο και οι κανόνες της Βρετανίας σε ό,τι αφορά στην αγορά ακινήτων. Όμως, οι ισχυρισμοί ότι οι νόμοι της Ε.Ε. για την ενιαία αγορά κρατούν πίσω τη Βρετανία ή ότι αποτρέπουν τη Βρετανία από το να αντιμετωπίσει την ταχέως αναπτυσσόμενη Ασία, δεν στηρίζονται καθόλου στην πραγματικότητα. Ο ισχυρισμός είναι σχεδόν τόσο παράδοξος, όσο ο γερμανικός φόβος πως τα μέτρα της Κεντρικής Τράπεζας για την αναχαίτιση του χρηματοοικονομικού πανικού θα μπορούσαν να ανατροφοδοτήσουν υπερ-πληθωρισμό. 

Τι μας διδάσκει η ιστορία: "Ποτέ ξανά" vs "Ισορροπία δυνάμεων"

Η Γερμανία, κατά βάση, θέλει η Βρετανία να παραμείνει εντός της Ε.Ε.. Η ιστορία και η γεωγραφία καθιστούν τη Βρετανία απλώς μέρος της Ευρώπης. Με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, η Βρετανία θα διαμορφώνει την Ευρώπη ή και το αντίστροφο, όπως συνέβαινε και πριν από τη Ρωμαϊκή εποχή. Το Βερολίνο δυσκολεύεται να κατανοήσει γιατί η Βρετανία θα μπορούσε να επιλέξει να είναι παθητικός θεατής, αντί να παραμείνει ενεργό μέλος των ευρωπαϊκών υποθέσεων. 

Μια εξήγηση μπορεί να είναι ότι, από μία σημαντική άποψη, η Βρετανία και η Γερμανία έχουν λάβει διαφορετικά μαθήματα από την ευρωπαϊκή ιστορία. Μετά από τις φθορές που άφησαν πίσω τους δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι, η Γερμανία, η Γαλλία και οι περισσότεροι από τους κοντινούς τους γείτονες, οδηγήθηκαν σε ένα απλό συμπέρασμα: "Ποτέ ξανά". Πλέον, προσπαθούν να οικοδομήσουν και να διατηρήσουν μία περισσότερο ενωμένη Ευρώπη, σε πλήρη αντίθεση με την ιστορία που βυθίστηκε στο αίμα. Για τη Βρετανία, εντούτοις, η εποχή, κατά την οποία η προσέγγιση της "ισορροπίας δυνάμεων" στα πολιτικά δρώμενα της Ευρώπης είχε την τιμητική της, φαινόταν να λειτουργεί, ακόμη και στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους.

Για δεκαετίες, η Βρετανία είχε την τάση να υποστηρίζει τις μικρότερες δυνάμεις της ηπείρου, έναντι οποιοδήποτε επίδοξου ηγεμόνα που θα μπορούσε να απειλήσει τη Βρετανία. Η Βρετανία μπορεί, ενστικτωδώς, να προσπαθεί ακόμη να παίξει ένα παιχνίδι "ισορροπίας δυνάμεων" στην Ευρώπη, το οποίο η ήπειρος έχει εγκαταλείψει, στο μεγαλύτερο μέρος του και αυτός ενδέχεται να είναι και ένας λόγος που η Βρετανία "παλεύει" με την ιδέα της πολιτικής συνεργασίας με την Ε.Ε.. Από την άλλη, πολλές άλλες χώρες της Ε.Ε. δεν αντιλαμβάνονται πλήρως την απροθυμία της Βρετανίας να γίνει δέσμια οποιουδήποτε άλλου είδους ολοκλήρωσης, πέρα από τις ελεύθερες οικονομικές ανταλλαγές. 

Ο μηχανισμός του συμβιβασμού

Ως αποτέλεσμα αυτού του χάσματος μεταξύ βαθιά ριζωμένων συμπεριφορών, ένα ειδικό καθεστώς για τη Βρετανία στην Ε.Ε. έχει κάποιο νόημα. Πέρα από την εξαίρεση της Βρετανίας από το κοινό νόμισμα (ευρώ) και την κοινή ζώνη για ελεύθερη μετακίνηση (Σένγκεν), η Ε.Ε. έχει, επί της ουσίας, εξαιρέσει τη χώρα από τις περισσότερες εκ των πολιτικών και από όλα τα βήματα προς μια ενδεχόμενη μελλοντική ολοκλήρωση. Το Βερολίνο, παρ’όλα αυτά, δυσκολεύεται να κατανοήσει γιατί τόσο πολλοί Βρετανοί θέλουν να αποχωρήσουν από αυτή την Ε.Ε.-λίτ. Το ότι οι υπέρμαχοι του Brexit λαμβάνουν εγκωμιαστικά σχόλια από τον Ρώσο πρόεδρο Putin και άλλους μάλλον δυσάρεστους λαϊκιστές, την ώρα που ο Αμερικανός πρόεδρος Obama έχει εκφράσει ισχυρό ενδιαφέρον, εκ μέρους των ΗΠΑ, να κρατήσει τη Βρετανία εντός της Ε.Ε., ενισχύει την άποψη στη Γερμανία ότι κάποιοι υπέρμαχοι του Brexit έχουν κάποιου είδους ιδιοσυγκρασιακή αντίληψη των ευρωπαϊκών πολιτικών. 

Παρά τα όποια μειονεκτήματα υπάρχουν, το Βερολίνο εξακολουθεί να θεωρεί την Ε.Ε. ως τον καλύτερο μηχανισμό συμβιβασμού στον πλανήτη. Η Ε.Ε., τακτικά, συγκεντρώνει τους ηγέτες των 28 κρατών, για να διευθετήσουν τις σοβαρές διαφορές τους, κατά τις θλιβερές ολονύχτιες συνεδριάσεις τους, μόνο και μόνο για να καταλήξουν σε μερικό συμβιβασμό, κατά τις πρώτες πρωινές ώρες της επόμενης ημέρας. Είναι μετά βίας εποικοδομητικές, ωστόσο νικούν τις κωλυσιεργίες της Γερουσίας των ΗΠΑ. Και πάλι, κατά κάποιο τρόπο λειτουργούν, ειδικά σε σχέση με όλες τις εναλλακτικές που επιχειρήθηκαν πριν την ευρωπαϊκή ιστορία (Υποθέτω αντιλαμβάνεστε τι εννοώ). 
 
Οι πολιτικές ελίτ της Γερμανίας δεν βλέπουν την ένταξη στην Ε.Ε. ως μια σημαντική απώλεια κυριαρχίας. Στον πραγματικό κόσμο, η κυριαρχία είναι πάντα περιορισμένη εξ αιτίας των επιλογών που έχει κανείς. Καμία ψηφοφορία στο βρετανικό κοινοβούλιο δεν μπορεί να εξασφαλίσει την πρόσβαση των βρετανικών εταιρειών στην αγορά της Ε.Ε.. Σε κάποιο βαθμό, η Ε.Ε. απηχεί στη γραφειοκρατία που, λίγο έως πολύ, είναι αναγκαία για τη διατήρηση μιας κοινής αγοράς που βασίζεται σε κανόνες. Μάλιστα, η Γερμανία θεωρεί την Ε.Ε. ως έναν τόπο δημόσιων συζητήσεων, με στόχο την εξισορρόπηση των αντικρουόμενων εθνικών συμφερόντων μεταξύ των γειτόνων, με τη μικρότερη δυνατή τριβή. Αυτό συνεπάγεται, πάντα, και "βρώμικους" συμβιβασμούς. Κατά καιρούς, ένα φανταστικό "υπερκράτος των Βρυξελλών" μπορεί να συνιστά έναν βολικό αποδιοπομπαίο τράγο. Ωστόσο, δεσποτικό υπερκράτος που αποτρέπει τη Βρετανία από το να πραγματώσει τις επιλογές της ακόμη πληρέστερα από ό,τι ήδη κάνει, δεν υφίσταται.

Πώς θα αντιδρούσε η Γερμανία σε περίπτωση Brexit;

Σε μία κρίση, γυρνάμε πίσω στα βασικά. Μία βρετανική ψήφος για έξοδο από την Ε.Ε. θα αποτελούσε ένα αναπάντεχο σοκ για τα υπόλοιπα κράτη - μέλη. Θα ενίσχυε τον λαϊκισμό κατά της ένωσης και της ελεύθερης αγοράς και θα αποτελούσε αφορμή για σπέκουλες αναφορικά με την πιθανή έξοδο άλλων χωρών. Η αντανακλαστική αντίδραση Βερολίνου και Παρισιού θα ήταν πιθανώς να ενισχύσουν την ενότητα της Ε.Ε. των 27 και της Ευρωζώνης, ως αντίβαρο σε τέτοιες ανησυχίες. Οι κρίσεις είναι προάγγελοι αλλαγής. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, θα περίμενα να δω μία πρωτοβουλία από τη Γερμανία και τη Γαλλία για εμφανώς βελτιωμένη συνεργασία στην εσωτερική και την εξωτερική ασφάλεια, μέχρι και την κοινή εξωτερική πολιτική ή ακόμα και το στρατηγικό σχεδιασμό της άμυνας.

Σε επίπεδο Ευρωζώνης, το κείμενο των 5 προέδρων της 22ης Ιουνίου 2015 θα μπορούσε να λειτουργήσει ως "μπούσουλας" για τέτοιες συζητήσεις ενίσχυσης της περιοχής. Με ορίζοντα τις γαλλικές εκλογές την άνοιξη και τις γερμανικές τον Σεπτέμβριο του 2017, η συμφωνία και η επικύρωση τέτοιων βημάτων θα αποτελούσε τεράστια πρόκληση. Αλλά, μετά από το σοκ ενός Brexit, θα ήταν εφικτό. Μία κάπως ειρωνική επίπτωση της βρετανικής εξόδου θα ήταν μία απομόνωση του Ηνωμένου Βασιλείου δίπλα σε μία πιο συνεκτική Ευρώπη.

Το να τεθεί ως πρώτη προτεραιότητα η ενίσχυση της συνοχής της Ε.Ε. των 27 και της Ευρωζώνης, θα επηρέαζε και τις διαπραγματεύσεις με τη Βρετανία για τη μετά Brexit εποχή στις σχέσεις της με την Ε.Ε.. Η επιθυμία των Βρετανών να συνεχίσουν να απολαμβάνουν ελεύθερη πρόσβαση στην αγορά υπηρεσιών της Ε.Ε., περιορίζοντας ταυτόχρονα την ελεύθερη διακίνηση στην αγορά εργασίας, δεν θα έβρισκε ευήκοα ώτα στο Βερολίνο. Στη περίπτωση του Brexit, η Βρετανία δυνητικά θα χάσει τη θέση της ως κέντρο υπηρεσιών της Ευρώπης, θα διακινδυνεύσει η ίδια της η πολιτική ενότητα (πχ. με τη Σκωτία) και θα καταλήξει με τους λάθος συμμάχους (πχ. τον Putin). Η άποψη ότι το μέλλον του Η.Β. θα είναι καλύτερο εκτός Ε.Ε δεν είναι πολύ πειστική στο Βερολίνο. Απλούστατα, το Λονδίνο είναι σε λάθος ζώνη ώρας για να γίνει κέντρο υπηρεσιών για την Ασία αντί της Ευρώπης. Και με πολιτικούς όρους αν το εξετάσουμε, η επίσκεψη του Αμερικανού προέδρου Obama στη Βρετανία και τη Γερμανία την προηγούμενη εβδομάδα, έκανε ξεκάθαρο κάτι: Πως μετά από ένα Brexit, η "ειδική σχέση" μεταξύ ΗΠΑ και μίας ευρωπαϊκής δύναμης, που ως σήμερα ήταν η Βρετανία, θα σχηματιζόταν πιθανότατα με τη Γερμανία πλέον. Οι ΗΠΑ χρειάζονται έναν σύμμαχο με επιρροή σε αυτή την πλευρά του Ατλαντικού, με τον οποίο μπορούν να κουβεντιάζουν τα ζητήματα της Ευρώπης, και όχι απλά να διατηρούν μια διμερή σχέση. Βλέποντάς το από την πλευρά του Βερολίνου, ένα Brexit θα μείωνε τη δύναμη της Βρετανίας τόσο στο ευρωπαϊκό όσο και στο παγκόσμιο επίπεδο. Και το Βερολίνο θα ήθελε να αποφύγει κάτι τέτοιο.