Οι πολλαπλές ταχύτητες απαντούν στην κρίση της ευρωζώνης;

Του Κώστα Ράπτη

Η συζήτηση περί "Ευρώπης πολλαπλών ταχυτήτων”, όπως αυτή τροφοδοτήθηκε από την συνάντηση των ηγετών Γαλλίας, Γερμανίας, Ιταλίας και Ισπανίας στις Βερσαλλίες συσκοτίζει ένα θεμελιώδες γεγονός: ότι η Ε.Ε. είναι ήδη ένα μόρφωμα πολλαπλών ταχυτήτων. Η νομισματική ενοποίηση δεν αφορά όλα τα μέλη της, ούτε η συμμετοχή στον Χώρο Schengen. 

Μάλιστα οι αποκλίσεις των ταχυτήτων έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια ακόμη μεγαλύτερες, καθώς οι (ανατολικoευρωπαϊκές) χώρες που τώρα βρίσκονται εκτός ευρώ, αλλά οφείλουν να ενταχθούν στο κοινό νόμισμα, μόλις φθάσουν να πληρούν τις προϋποθέσεις, δείχνουν να έχουν ξεχάσει την εν λόγω υποχρέωσή τους και συνολικά να έχουν χάσει την διάθεσή τους για συμμετοχή στην νομισματική ενοποίηση.

Οι αποκλίσεις αυτές ευθύνονται άλλωστε και για το βρετανικό "ρήγμα”, που έχει προκαλέσει όλη την "υπαρξιακή” συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης. Η θέση της Βρετανίας σε μία Ένωση της οποίας το κέντρο βάρους αντικειμενικά μεταφερόταν, λόγω νομισματικής ενοποίησης, όλο και μακρύτερα από τις βρετανικές ακτές, αποδείχθηκε εντέλει μη βιώσιμη – πόσω μάλλον που η χώρα επωμιζόταν όλο και περισσότερο ρόλο εισαγωγέα ανεργίας από την ηπειρωτική Ευρώπη. 

Η προσχώρηση της Angela Merkel και των λοιπών Ευρωπαίων ιθυνόντων στη λογική των "πολλαπλών ταχυτήτων” αφορά τις κινήσεις εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης οι οποίες θα πρέπει (με αξιοποίηση του υφιστάμενου μηχανισμού των ενισχυμένων συνεργασιών και χωρίς αναθεώρηση των κοινοτικών συνθηκών που μπορεί να προκαλέσει εμπλοκές) να αναληφθούν από εδώ και πέρα – εν επιγνώσει του ότι το "ποδήλατο” ή θα συνεχίσει με κάποιον τρόπο να τρέχει ή θα πέσει.

Ως πεδία δε για να δοκιμαστεί αυτή η λογική προβάλλουν η άμυνα, η ασφάλεια και η φύλαξη των συνόρων. Όπως όμως επισημαίνει το Eurointelligence, η απάντηση σε ένα πρόβλημα είναι η επίλυσή του και όχι η ενασχόληση με ένα νέο αντικείμενο. 

Η "στρατιωτικοποίηση” του προορισμού της Ε.Ε. δεν απαντά στις πολιτικο-κοινωνικές εντάσεις και τους εθνικούς ανταγωνισμούς που δημιουργούν οι αποτυχίες στο μέχρι σήμερα κύριο αντικείμενο της ευρωπαϊκής ενοποίησης. 

Η Ε.Ε. κλυδωνίζεται πρωτίστως λόγω της κρίσης της ευρωζώνης που αποτελεί την ανώτερη από τις υφιστάμενες "ταχύτητες” (στην οποία, αρκεί να αναλογιστεί κανείς, ανήκει η πενόμενη και επιτηρούμενη Ελλάδα). Και η κρίση αυτή παρατείνεται, πρωτίστως λόγω της επιλογής της Γερμανίας να πατήσει αλλεπάλληλες φορές το "φρένο” (στο ευρωομόλογο, στην τραπεζική ένωση κ.ο.κ.), από φόβο μπροστά στην προοπτική μιας "μεταβιβαστικής ένωσης”. Με άλλα λόγια, το ενοποιητικό εγχείρημα συναντά, για λόγους κατανοητούς, ένα "σκληρό”, ιστορικά διαμορφωμένο όριο: τα εθνικά κράτη δεν είναι έτοιμα να αυτοκαταλυθούν σε ένα σενάριο πολιτικής ένωσης. 

Μάλιστα πρωταγωνιστής των αντιστάσεων αναδεικνύεται σε αυτή τη φάση η μόνη χώρα που έχει ως τώρα προτείνει δημοσίως (δια του τότε υπουργού Εξωτερικών Joschka Fischer το 2000) την δημιουργία μιας ομοσπονδιακής Ευρώπης. Το ότι το 1994 είχε προηγηθεί το σχέδιο Schaeuble-Lammers για τη δημιουργία Ευρώπης πολλαπλών ταχυτήτων δεν είναι αντιφατικό, διότι προϋποθέτει ευρωπαϊκό "σκληρό πυρήνα” υψηλού βαθμού ενοποίησης. Πρόκειται για κάτι πολύ διαφορετικό από τις λύσεις αμηχανίας που προτείνονται τώρα εν μέσω κλυδωνισμών.