Σκληρή μάχη για 4 με φόντο το μέλλον της Ευρώπης

Του Κώστα Ράπτη

Στη Γαλλία σήμερα δρομολογείται μια (μικρή ή μεγάλη, αυτό μένει να φανεί) μεταπολίτευση που σημαδεύει το τέλος μιας εποχής.

Το πολιτικό τοπίο έχει ήδη αλλάξει ανεπιστρεπτί, αν αναλογιστεί κανείς ότι εν ενεργεία πρόεδρος αποχωρεί απαξιωμένος, αποφεύγοντας να διεκδικήσει την επανεκλογή του, και οι παραδοσιακοί πολιτικοί σχηματισμοί εμφανίζονται αποδυναμωμένοι – έως απειλούμενοι με εξαφάνιση, στην περίπτωση των Σοσιαλιστών.

Σε άλλες συνθήκες, ο πρώτος γύρος δεν θα ήταν παρά η πρόβα για την ουσιαστική αναμέτρηση στον δεύτερο γύρο, η οποία είχε πάντοτε (πλην του "σοκ" του 2002, οπότε ο Ζαν Μαρί Λεπέν απέκλεισε τον Λιονέλ Ζοσπέν) τη μορφή της αντιπαράθεσης Κεντροαριστεράς-Κεντροδεξιάς. Ωστόσο, φέτος, ανοίγεται μια πολύ μεγαλύτερη γκάμα πιθανοτήτων.

Εντός στατιστικού λάθους

Οι τελευταίες εβδομάδες της προεκλογικής εκστρατείας ανέδειξαν τέσσερις περίπου ισοδύναμους διεκδικητές της προεδρίας, καθώς το ζεύγος των μέχρι τότε προπορευόμενων, ήτοι του κεντρώου Εμανουέλ Μακρόν και της ακροδεξιάς Μαρίν Λεπέν, προσγειώθηκε δημοσκοπικά από τα επίπεδα του 27%-28% προς αυτά του 22%-23%, ενώ οι υποψήφιοι της κεντροδεξιάς, Φρανσουά Φιγιόν, και της ριζοσπαστικής Αριστεράς, Ζαν-Λικ Μελανσόν, ενισχύθηκαν, πλησιάζοντας τα επίπεδα του 20%. Το αποτέλεσμα είναι οι διαφορές μεταξύ των κυριότερων υποψηφίων να κινούνται εντός των ορίων του στατιστικού λάθους.

Διαμορφώνεται, έτσι, ένα σχήμα ταιριαστό σε μια συγκυρία που διαπερνάται από περισσότερες της μιας διχοτομίες, καθώς έρχονται αντιμέτωποι δύο υποψήφιοι με θέσεις οικονομικά φιλελεύθερες (Φιγιόν, Μακρόν) προς δύο θιασώτες της ανάκτησης της εθνικής κυριαρχίας απέναντι στην παγκοσμιοποίηση (Λεπέν, Μελανσόν), ενώ ταυτόχρονα, υπό διαφορετική οπτική γωνία, βλέπουμε την αντιπαράθεση όσων έχουν συντηρητικές θέσεις σε ζητήματα κοινωνικά ή εθνικής ταυτότητας (Φιγιόν, Λεπέν) με όσους είναι δεκτικοί στην πολυμορφία (Μακρόν, Μελανσόν).

Ο "τρίτος γύρος"

Και το κυριότερο: μόνος ο Φιγιόν από όλη την τετράδα προέρχεται από παραδοσιακό πολιτικό σχηματισμό – γεγονός που, εκτός των άλλων, δίνει στις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου χαρακτήρα "τρίτου γύρου", εφόσον, λ.χ., σε περίπτωση εκλογής του Μακρόν, ο πρόεδρος θα χρειαστεί να στηριχθεί σε μία "δάνεια" πλειοψηφία στην Εθνοσυνέλευση. Όσο για τη Λεπέν ή τον Μελανσόν, εκτός από την ανετοιμότητά τους να κατακτήσουν το Κοινοβούλιο, τυχόν ανάδειξή τους στην προεδρία θα σημαδευτεί και από την εχθρότητα της κρατικής γραφειοκρατίας, ενώ η Γαλλία θα δέχεται από την πρώτη στιγμή το σφυροκόπημα των αγορών (και πιθανότατα θα δοκιμάζεται και από ταραχές στα προάστια, σε περίπτωση νίκης της προέδρου του Εθνικού Μετώπου).

Στη σκιά της τρομοκρατίας

Η επίθεση με έναν νεκρό αστυνομικό το βράδυ της Πέμπτης στη Λεωφόρο των Ηλυσίων Πεδίων ήρθε να υπενθυμίσει την τρομοκρατική απειλή που πλανάται πάνω από τη Γαλλία και να ενθαρρύνει όσους υποψηφίους κατεξοχήν προβάλλουν λογικές "σιδηράς πυγμής", όπως η Λεπέν, αλλά και ο Φιγιόν, ο οποίος το τελευταίο διάστημα υπερθεματίζει σε θέματα "νόμου και τάξης", αλλά και στην προβολή της καθολικής του πίστης. Ολοκληρώνεται, έτσι, μια προεκλογική εκστρατεία από την οποία απουσίασε κάθε συζήτηση για την υφιστάμενη κατάσταση έκτακτης ανάγκης, αλλά αναδείχθηκαν ενδιαφέρουσες διαφωνίες ως προς τη θέση της Γαλλίας στον κόσμο, με τους περισσότερους υποψηφίους, πλην του Μακρόν, να αναδεικνύουν την ανάγκη προσέγγισης με τη Ρωσία, για λόγους που έχουν να κάνουν και με την αντιμετώπιση της τρομοκρατικής απειλής.

Απρόβλεπτες καραμπόλες

Η λογική της "χρήσιμης ψήφου" προοιωνίζεται απρόβλεπτες καραμπόλες – όπως έχει ήδη συμβεί στην περίπτωση του υποψηφίου των Σοσιαλιστών, Μπενουά Αμόν, που, αντί να θέσει εκτός μάχης τον Μελανσόν, βρέθηκε ο ίδιος να εγκαταλείπεται από τα στελέχη της παράταξής του, που προτίμησαν τον Μακρόν, αλλά και από τη βάση του, που στράφηκε αριστερότερα. Συνεπώς, ο όλος χώρος ανασυντίθεται, με τους Σοσιαλιστές να οδεύουν προς διάσπαση και μετατροπή του κύριου κορμού τους σε κεντρώο φορέα.

Επιπλέον, το ερώτημα, ειδικά, ποιος μπορεί να είναι ο καταλληλότερος να αντιμετωπίσει τη Λεπέν στον δεύτερο γύρο θα έχει ιδιαίτερο βάρος. Μέχρι στιγμής, πάντως, οι τελευταίες δημοσκοπήσεις φέρουν τον Μακρόν να προκρίνεται άνετα στον δεύτερο γύρο, όπου και θα είναι σε θέση να υπερισχύσει οιουδήποτε αντιπάλου, ενώ η Μαρίν Λεπέν χάνει τη μονομαχία με οποιονδήποτε αντίπαλο πλην του Φιγιόν, και ο Μελανσόν κερδίζει κάθε αντίπαλο πλην του Μακρόν.

Ψυχραιμία των αγορών

Το σενάριο ενδεχόμενου ταυτόχρονου αποκλεισμού του Φιγιόν και του Μακρόν από τον δεύτερο γύρο αντιμετωπίζεται ως εφιάλτης από το γαλλικό κατεστημένο, καθώς θα σημάνει ότι η προεδρία θα κριθεί σε μια μονομαχία Λεπέν-Μελανσόν, άρα η τελική έκβαση θα έχει, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, αντισυμβατικά χαρακτηριστικά, που θα αμφισβητούν, έστω και σε ρητορικό επίπεδο, την κεντρική και αξεπέραστη σημασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης για τη γαλλική στρατηγική.

Η μέχρι τώρα ψυχραιμία των αγορών δείχνει ότι ένα τέτοιο σενάριο δεν θεωρείται πιθανό (άλλωστε, μια πρόκριση του Μελανσόν στον δεύτερο γύρο θα ήταν ευκολότερο να επαληθευτεί εις βάρος της Λεπέν, με αποκλεισμό της λόγω υποχώρησης της πρόσβασής της στην εργατική ψήφο). Ωστόσο, ακριβώς για αυτόν τον λόγο, η "διόρθωση" των αγορών σε περίπτωση "ατυχήματος" θα είναι περισσότερο βίαιη.

Πώς τοποθετούνται οι "φυλές" των ψηφοφόρων

Πόσο νόημα έχουν οι εκλογικές εκτιμήσεις όταν το σώμα των ψηφοφόρων θυμίζει κινούμενη άμμο; Οι Γάλλοι ψηφοφόροι εμφανίζονται αποστασιοποιημένοι, αν όχι ευθέως οργισμένοι, από το πολιτικό σκηνικό, με αποτέλεσμα, παραμονή του πρώτου γύρου των προεδρικών εκλογών, το ποσοστό όσων δηλώνουν ότι δεν έχουν αποφασίσει να παραμένει στα επίπεδα του 20%, ενώ από τους υπολοίπους άλλο ένα 20% δηλώνει ότι ενδέχεται να αλλάξει την επιλογή του την τελευταία στιγμή.

Περίπου το ένα τέταρτο των εγγεγραμμένων δηλώνει ότι απαξιοί να προσέλθει στις κάλπες, γεγονός που αναδεικνύει ως κρισιμότερο στοιχείο της εκλογικής αναμέτρησης το ποσοστό και το προφίλ της συμμετοχής στην ψηφοφορία. Η εκλογική μάχη θα αποτελέσει, συνεπώς, υπόθεση των πιο κινητοποιημένων τμημάτων του πληθυσμού, που όμως βρίσκονται κατεξοχήν στα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος.

Η νεολαία αποτελεί αδιάγνωστο μέγεθος, καθώς οι σχέσεις της με τις εκλογικές διαδικασίες είναι από χαλαρές έως αδιάφορες. Οι συνταξιούχοι, πάλι, αποτελούν μια κοινωνική κατηγορία η οποία υποεκπροσωπείται στις δημοσκοπήσεις και δεν έχει έντονη παρουσία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Συνολικά η συντηρητική, "βαθιά Γαλλία" δεν είναι αρκούντως "ορατή" – που σημαίνει ότι δεν έχει πει ακόμη την τελευταία της λέξη. Ο Φρανσουά Φιγιόν θα μπορούσε να επενδύει ελπίδες σε αυτό.

Στο διεθνές μικροσκόπιο

Προκειμένου να διακρίνουν προς τα πού φυσά ο πολιτικός άνεμος, τα διεθνή μέσα ενημέρωσης στέκονται σε διαφορετικές υποκατηγορίες ψηφοφόρων. Λ.χ., το BBC απορεί πώς είναι δυνατόν η γκέι κοινότητα του παρισινού Μαραί να αντιμετωπίζει ατάραχα τη Μαρίν Λεπέν. Η ισπανική "El Pais", πάλι, αναρωτιέται αν μπορεί να μιλά κανείς συλλήβδην για "μουσουλμανική ψήφο" όταν περιγράφει πληθυσμούς διαφορετικών καταβολών και περιορισμένης θρησκευτικότητας – στέκεται, δε, στο παράδοξο ότι οι εν λόγω ψηφοφόροι ψηφίζουν πάντα κατά προτίμηση (κεντρο)αριστερά, ενώ διέπονται από συντηρητικές κοινωνικές αξίες.

Ο Σάιμον Κιούπερ των "Financial Times" δοκίμασε να χαρτογραφήσει διεξοδικά τις διαφορετικές φυλές του γαλλικού εκλογικού σώματος. Σύμφωνα με την ανάλυσή του, η ευτυχέστερη φυλή είναι "οι κερδισμένοι των αστικών κέντρων", άτομα υψηλού μορφωτικού επιπέδου που ζουν στο Παρίσι και σε ορισμένες από τις πιο ζωηρές επαρχιακές πόλεις και εργάζονται ως ελευθεροεπαγγελματίες ή στελέχη επιχειρήσεων. Πρόκειται για κοινωνικό στρώμα φιλικό προς την παγκοσμιοποίηση, το οποίο στον πρώτο γύρο θα προτιμήσει κατεξοχήν τον Mακρόν.

Η Καθολική αστική τάξη της επαρχίας αποτελεί "φυλή" εξαιρετικά κινητοποιημένη και άκρως αφοσιωμένη στον Φιγιόν. Συγκεντρώνεται κυρίως στα δυτικά της χώρας και του Παρισιού και κουβαλά τον αέρα των διαδηλώσεων του 2013 ενάντια στη νομιμοποίηση του γκέι γάμου. Ανοιχτό ερώτημα αποτελεί το αν, σε περίπτωση αποκλεισμού του Φιγιόν, θα έχει τις αντοχές να στραφεί στην περισσότερο "πληβειακή" Λεπέν.

Οι παραδοσιακοί Σοσιαλιστές είναι συγκεντρωμένοι στον δημόσιο τομέα, και δη στην εκπαίδευση. Μαζί με κάποιους εκπροσώπους μειονοτήτων, αποτελούν τους τελευταίους εναπομείναντες πιστούς στο κόμμα του Μπενουά Αμόν. Η ευρύτερη κατηγορία που αποτελούν οι "ψηφοφόροι αριστερών αξιών" αποτέλεσε το επίδικο αντικείμενο μεταξύ Αμόν και Μελανσόν, με νικητή τον δεύτερο. Κληρονόμοι του πνεύματος του Μάη του '68, οι ψηφοφόροι αυτοί ενδιαφέρονται περισσότερο για τις ιδεολογικές διαιρέσεις παρά για τη διαχείριση της εξουσίας. Ενδέχεται να αδιαφορήσουν σε ενδεχόμενη μονομαχία του Μακρόν με την αρχηγό του Εθνικού Μετώπου, αλλά θα είναι οι πρώτοι που θα διαδηλώσουν εναντίον της προέδρου Λεπέν.

Όπου κλείνει ένα ταχυδρομείο...

Η γαλλική ακροδεξιά διαπερνάται και αυτή από τις διαιρέσεις της. Λ.χ., οι Βόρειοι ψηφοφόροι του Εθνικού Μετώπου ανήκουν στην εργατική τάξη, πιθανότατα ψήφισαν τον Ολάντ το 2012 ή το Κομμουνιστικό Κόμμα παλαιότερα και ανησυχούν για τον διεθνή ανταγωνισμό και την αποβιομηχάνιση. Οι Νότιοι ψηφοφόροι του Εθνικού Μετώπου, πάλι, είναι μαγαζάτορες, μικροεργοδότες, παραδοσιακοί μικροαστοί, υπερασπίζονται πολιτικές της αγοράς, αλλά ανησυχούν για την εθνική υποβάθμιση. Υπάρχουν, βέβαια, και οι εμφορούμενοι ευθέως από ρατσιστικές και ισλαμοφοβικές τάσεις, οι οποίοι υπερεκπροσωπούνται στα σώματα ασφαλείας και στον στρατό.

Ευρύτερα, για να βελτιώσει τις εκλογικές της επιδόσεις, η Μαρίν Λεπέν χρειάζεται να αποκτήσει ισχυρότερη παρουσία στα δυτικά της χώρας και στη γυναικεία ψήφο, όπου παραδοσιακά υστερεί.

Ειδική κατηγορία αποτελούν οι απομονωμένοι: οι άνθρωποι χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου που κατοικούν σε περιοχές από τις οποίες διαρρέει ο πληθυσμός. Σε αυτό το τοπίο σταδιακής ερήμωσης, όπου κανείς δεν βρίσκει γιατρό, λεωφορείο, κάλυψη κινητού ή ένα μπιστρό, κάθε ταχυδρομικό γραφείο που κλείνει εικονογραφεί την εγκατάλειψη από το κράτος και συνεπάγεται αύξηση των ποσοστών του Εθνικού Μετώπου.

Στις ηλικιακές κατηγορίες, πάντως, ξεχωρίζουν οι νέοι πεσιμιστές, οι οποίοι δεν θεωρούν κάτι το φοβερό ενδεχόμενη ανάδειξη της Λεπέν. Σε αντίθεση με τους ιδεαλιστές γονείς τους του πνεύματος του '68, οι κάτω των 35 ετών είναι κυνικοί που δηλώνουν, λ.χ., κατά 99% σε έρευνα του Cevipof ότι οι πολιτικοί είναι διεφθαρμένοι. Πρόκειται για ανθρώπους που δεν θα έχουν τις ευκαιρίες των γονέων τους και ευχαρίστως να έβλεπαν τη Λεπέν ή τον Μελανσόν να σαρώνει το σύστημα. Όμως σπανίως ψηφίζουν.

Κατά τους "Financial Times", ο Μακρόν προσελκύει τους αισιόδοξους και η Λεπέν τους απαισιόδοξους. Σε μια χώρα απαισιόδοξη, αυτό είναι ανησυχητικό...

Ο κίνδυνος άλλων πέντε χρόνων στασιμότητας

Οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και οι αγορές κρατούν την αναπνοή τους για το ενδεχόμενο ανάδειξης από τις γαλλικές κάλπες κάποιας ακραίας επιλογής, που θα ανατρέψει τις έως τώρα κρατούσες συναινέσεις – με αποτελέσματα που θα λειτουργήσουν ως ντόμινο και προς την Ιταλία και την Ιβηρική.

Και όμως: το πιο ανησυχητικό (και πιο πιθανό) ενδεχόμενο είναι άλλο: όχι το χάος, αλλά η στασιμότητα – λ.χ., υπό την ηγεσία ενός ανίσχυρου προέδρου.

Αυτό, σύμφωνα με άρθρο του Πολ Τέιλορ στο "Politico", είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος φόβος που εκφράζουν κατ' ιδίαν επιφανή μέλη της γαλλικής ελίτ. Και αν ο πρώτος μεγαλύτερος φόβος, η εκλογή της Λεπέν, εκτιμάται ότι δεν συγκεντρώνει πολλές πιθανότητες επαλήθευσης, δεν θα ισχύει το ίδιο, όπως λένε, ύστερα από άλλα πέντε χρόνια παράλυσης, υψηλής ανεργίας και χαμηλής ανάπτυξης.

Χαμένη εικοσαετία

Για την ελίτ, το πρόγραμμα που έχει ανάγκη η Γαλλία είναι γνωστό: ελαστικοποίηση αγοράς εργασίας, περιορισμός του δημόσιου τομέα, συγκράτηση της συνταξιοδοτικής δαπάνης, μείωση φόρων, καταπολέμηση της γραφειοκρατίας. Η υλοποίηση του προγράμματος αυτού εκκρεμεί εδώ και είκοσι χρόνια, από τις μεγάλες κινητοποιήσεις που "έκαψαν" την κυβέρνηση Ζιπέ και οδήγησαν την προεδρία Σιράκ σε υποχρεωτική συγκατοίκηση στη διακυβέρνηση με την "πληθυντική Αριστερά" του Ζοσπέν.

Στο διάστημα αυτής της εικοσαετίας, που συμπίπτει και με τη νομισματική ενοποίηση, η Γαλλία υποχωρεί διαρκώς σε ανταγωνιστικότητα και επιρροή έναντι της Γερμανίας και βιώνει ένα κλίμα παρακμής και πεσιμισμού, μολονότι διατηρεί αξιοζήλευτο επίπεδο ζωής, αποτελεσματικές δημόσιες υπηρεσίες και σημαντικούς επιχειρηματικούς "εθνικούς πρωταθλητές".

Ποιος θα επιβάλει αλλαγές;

Οι συνομιλητές του Τέιλορ υποθέτουν ότι ούτε ο Μακρόν ούτε ο Φιγιόν θα μπορούν, σε περίπτωση εκλογής τους στην προεδρία, να επιβάλουν αλλαγές σε μια κοινωνία που θα προβάλλει αντιστάσεις. Ο πρώτος είναι αδοκίμαστος, μοιάζει περισσότερο με προϊόν πετυχημένου μάρκετινγκ και είναι άγνωστο με ποιο πρόγραμμα και ποια κοινοβουλευτική πλειοψηφία θα κυβερνήσει. Ο δεύτερος έχει χάσει, λόγω του σκανδάλου των οικογενειακών του αργομισθιών, το ηθικό ανάστημα να ζητά από τον λαό θυσίες.