Στην Κύπρο η Victoria Nuland

Του Κώστα Ράπτη

"Διμερή και περιφερειακά” θέματα είναι, κατά τη συνήθη διατύπωση, όσα, σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση του State Department θα απασχολήσουν τις επαφές της υφυπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, αρμόδιας για τις ευρωπαϊκές υποθέσεις, Victoria Nuland, στην Κύπρο, όπου βρίσκεται για συνομιλίες με τον πρόεδρο Νίκο Αναστασιάδη και τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Mustafa Akıncı, σε μία συγκυρία εξαιρετικής κινητικότητας στο Κυπριακό, εν μέσω και ραγδαίων ανακατατάξεων στην ευρύτερη περιοχή. 

Πρόκειται ασφαλώς, μία και πλησιάζει αλλαγή φρουράς στον Λευκό Οίκο, για την τελευταία επίσκεψη της Victoria Nuland στην Κύπρο –τουλάχιστον με την παρούσα ιδιότητά της. Διότι δεδομένων των στενών σχέσεών της με τη Hillary Clinton, η νυν υφυπουργός ακούγεται ευρέως ως πιθανή αυριανή υπουργός Εξωτερικών.

Η Nuland, διπλωμάτης καριέρας και σύζυγος του γνωστού νεοσυντηρητικού θεωρητικού Robert Cagan, έγινε διεθνώς γνωστή το 2014, όταν σε υποκλαπείσα συνομιλία της με τον τότε πρέσβη των ΗΠΑ στην Ουκρανία Geoffrey Pyatt (σήμερα τοποθετημένο στην Αθήνα) εμφανίσθηκε να υπαγορεύει το όνομα του επόμενου Ουκρανού πρωθυπουργού και να απαξιώνει αθυρόστομα τις τυχόν αντιρρήσεις των χωρών της Ε.Ε.

Είναι, όμως, γνώριμη ΚΑΙ στην Κύπρο, αφού με τις επισκέψεις της στο νησί το Φεβρουάριο του 2014 συνέβαλε αποφασιστικά στην επίτευξη της συμφωνίας της 11ης Φεβρουαρίου του 2014 ανάμεσα στον πρόεδρο Αναστασιάδη και τον Mustafa Akıncı που ουσιαστικά επανεκκίνησε τις δικοινοτικές συνομιλίες. 

Η επίσκεψη Nuland, για την οποία το State Department τήρησε τα προηγούμενα 24ωρα μιαν ιδιόμορφη σιγή ασυρμάτου, έρχεται σε μια ιδιαίτερη κρίσιμη στιγμή των διαπραγματεύσεων, καθώς πλέον ανοίγει η συζήτηση του εδαφικού ζητήματος. Ήδη στην ελληνοκυπριακή πλευρά έχουν υπάρξει σημαντικές αντιδράσεις στο γεγονός ότι ο πρόεδρος Αναστασιάδης έχει αποδεχτεί οι συζητήσεις για το εδαφικό να γίνουν εκτός Κυπριακού εδάφους, πιθανότατα στη Γενεύη, καθώς θεωρείται ότι αυτό αποτελεί συμβολική αλλά και πρακτική υποχώρηση, παρά τις διαβεβαιώσεις του Κύπριου προέδρου ότι δεν θα υπάρχει διαφορά από τις συνομιλίες στο παλιό αεροδρόμιο της Λευκωσίας. 

Μέχρι τώρα η ελληνοκυπριακή πλευρά έχει ως θέση την επιστροφή του 60% των προσφύγων στις εστίες τους, περίπου δηλ. περίπου 100.000, και έναν καθορισμό των εδαφικών αναλογιών στη νέα δικοινοτική, διζωνική ομοσπονδία στο 75%-25%. Από την άλλη, η τουρκοκυπριακή πλευρά έχει δηλώσει ότι δεν αποδέχεται τον χάρτη του Σχεδίου Ανάν, επικαλούμενη τα 12 χρόνια που έχουν μεσολαβήσει και δεν αποδέχεται τη δημιουργία ειδικών περιοχών (καντόνια κ.λπ.) ή τη μείωση της ακτογραμμής, ενώ επιμένει πως δεν μπορούν να υπάρξουν μαζικές μετακινήσεις πληθυσμού.

Οι ΗΠΑ, σε αυτή την φάση δείχνουν να πιέζονται για σχετική επιτάχυνση της πορείας επίλυσης του Κυπριακού, παρότι η περίοδος είναι προεκλογική. Τόσο η γενικότερη γεωπολιτική κατεύθυνση για καλύτερη εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου, με αξιοποίηση της Κύπρου ως κόμβου διακίνησης, όσο και η ανάγκη για "παραδείγματα σταθερότητας” σε ένα τοπίο που σημαδεύεται από την νέα ένταση στη συριακή κρίση και τις εξελίξεις στην Τουρκία μετά το πραξικόπημα, ερμηνεύουν την αυξημένη πίεση για επίλυση. 

Το νέο στοιχείο που φέρνει η Nuland, ενόψει του νέου γύρου των διαπραγματεύσεων είναι σύμφωνα με πληροφορίες η αμερικανική πρόταση να προσφερθεί στην Τουρκία (και κατ’ αναλογία στην Ελλάδα) η δυνατότητα να αποκτήσει στρατιωτική βάση στην Κύπρο. Πρόκειται για υιοθέτηση σχετικής τουρκικής πρότασης, που θα μπορούσε να δικαιολογηθεί και στο όνομα των σχεδιασμών του ΝΑΤΟ (του οποίου μέλος δεν είναι, σε αντίθεση με τις εγγυήτριες δυνάμεις, η Κυπριακή Δημοκρατία). Όμως, η πρόταση αυτή, που κατά την αμερικανική πλευρά θα εγγυάται την ασφάλεια στο νησί και που στην πράξη θα σημαίνει τη διατήρηση ισχυρών στρατιωτικών δυνάμεων στις ανάλογες βάσεις Τουρκία, Ελλάδας, Βρετανίας έρχεται σε σύγκρουση με την ελληνοκυπριακή θέση περί αποχώρησης των δυνάμεων κατοχής και τερματισμού του αναχρονιστικού καθεστώτος των εγγυήσεων. Από ορισμένες πλευρές μάλιστα θεωρείται ότι η πρόταση αυτή αυτόχρημα θα φαλκιδεύσει την ίδια την έννοια της Κυπριακής Δημοκρατίας ως ενός κυρίαρχου κράτους, διαμορφώνοντας συνθήκη συγκυριαρχίας στην Κύπρο.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς έσπευσε, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα "Πολίτης”, να δηλώσει την αντίθεση της Ελλάδας στη δημιουργία τουρκικής στρατιωτικής βάσης στην Κύπρο, μετά τη λύση του Κυπριακού, τονίζοντας πως κάτι τέτοιο "σημαίνει ότι η κατοχή μονιμοποιείται και νομιμοποιείται σε μια περιοχή της Κυπριακής Δημοκρατίας και μετασχηματίζεται από προσωρινή και υπό διαπραγμάτευση σε μόνιμη, ενώ αποκτά και δικαιώματα κυριαρχίας στα ίδια τα εδάφη της Κύπρου”. Ο τουρκικός στρατός πρέπει να φύγει όλος, στο πλαίσιο ενός ρεαλιστικού προγράμματος, συνέχισε ο Έλληνας υπουργός για να συμπληρώσει ότι: "Η θεωρία ότι πρέπει να μείνει προκειμένου να εγγυηθεί τη λύση, αποτελεί στην πραγματικότητα απόδειξη και ομολογία μη επίλυσης του Κυπριακού”. Αντίστοιχα και ο Έλληνας πρωθυπουργός, Αλέξης Τσίπρας, στη δήλωσή του μετά την τριμερή συνάντηση κορυφής Αιγύπτου - Ελλάδας - Κύπρου στο Κάιρο τόνισε ότι απαιτείται μια "μία λύση, επί τη βάση των αποφάσεων του ΟΗΕ, μία λύση, βεβαίως, που δεν μπορεί να περιλαμβάνει τη διατήρηση στρατευμάτων κατοχής στην Κύπρο”.

Βέβαια, ο πρόεδρος Αναστασιάδης έσπευσε να τονίσει ότι η ελληνοκυπριακή πλευρά είναι έτοιμη να συζητήσει δημιουργία ενός συστήματος εσωτερικής ασφάλειας, το οποίο θα σέβεται τις ανησυχίες όλων και επανέλαβε την πεποίθηση πως ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος, που υλοποιεί και εφαρμόζει αρχές και αξίες και σέβεται ανθρώπινα δικαιώματα, δεν δικαιολογεί αξίωση για την όποιας μορφής παρουσία κατοχικού στρατού, ή εγγυητικών ή επεμβατικών δικαιωμάτων τρίτων χωρών, υπογραμμίζοντας ότι αναφέρεται σε πραγματικές ανησυχίες και όχι υπερβολικές ή πλασματικές αναφορές, που στοχεύουν στην αναζήτηση επιχειρημάτων για τη συνέχιση ενός αναχρονιστικού συστήματος εγγυήσεων υπέρ της μίας ή σε βάρος της άλλης κοινότητας.

Ωστόσο, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι σε αυτή τη φάση ότι ο πρόεδρος Αναστασιάδης θέλει να δείξει θετικό πνεύμα στη διαπραγμάτευση, αν και πιέζεται και χρονικά, καθώς σύντομα η Κύπρος θα μπει στην τροχιά της προεκλογικής περιόδου για τις επόμενες προεδρικές εκλογές και ήδη η αντιπολίτευση έχει αρχίσει να υψώνει τους τόνους. Γι’ αυτό και προκάλεσε εντύπωση η πρόσφατη αναφορά του σε "θετική ρητορική” εκ μέρους της Άγκυρας, ιδίως στο φόντο των πρόσφατων δηλώσεών του Τούρκου προέδρου Erdogan περί Συνθήκης της Λωζάνης.

Μετά την πρόσφατη συνάντηση του με τον απερχόμενο γενικό γραμματέα του ΟΗΕ Ban Ki-Μoon και τον τουρκοκύπριο ηγέτη στις 25 Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη, ο πρόεδρος Αναστασιάδης είχε δηλώσει ότι "δεν τέθηκαν ούτε χρονοδιαγράμματα ούτε ήταν δυνατόν να γίνει κάτι ανάλογο ούτε και βεβαίως οποιαδήποτε μορφή που θα εγκαταταλείπετο η αρχή ότι είναι μια κυπριακής ιδιοκτησίας διαδικασία χωρίς επιδιαιτησίες και ιδιαίτερα χωρίς τα όποια τεχνητά χρονοδιαγράμματα”. Ωστόσο, η αμερικανική πλευρά έχει δείξει ότι σε αρκετές περιπτώσεις έχει πιέσει για άμεσα αποτελέσματα παρά τις όποιες αντιρρήσεις των συμμετεχόντων. Η ίδια η Victoria Nuland έχει δείξει, είτε στην Ουκρανία είτε και στο ίδιο το Κυπριακό, ότι ακριβώς η άσκηση τέτοιας πίεσης είναι η ειδικότητά της.