Crash test για την αντοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Από τον Κώστα Ράπτη

Μήπως θα έπρεπε η ενωμένη Ευρώπη να πάψει να αντιμάχεται το αναπόφευκτο και να συμφιλιωθεί με την ιδέα του Brexit; Αυτό υποστηρίζει σε προκλητικό άρθρο του, που φιλοξενήθηκε στη βρετανική εφημερίδα "Guardian", ο βαθύς γνώστης των ευρωπαϊκών διεργασιών και αρθρογράφος-βεντέτα της γαλλικής "Liberation", Ζαν Κατρμέρ. Τυχόν νίκη, προσθέτει, του Ντέιβιντ Κάμερον στο βρετανικό δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου, θα του προσδώσει κεντρικό ρόλο μεταξύ των "28" και θα εξασφαλίσει σε αυτόν και τους διαδόχους του τη δυνατότητα να διαπραγματεύονται παραχωρήσεις επί παραχωρήσεων, στερώντας από μιαν ήδη ημιθανή Ε.Ε. την ορμή να υλοποιήσει το φεντεραλιστικό όραμα των ιδρυτών της. Μάλιστα ο Κατρμέρ ζητά περιπαικτικά από τους Βρετανούς αναγνώστες του να υποστούν μια "θυσία για το κοινό καλό": να καταβάλλουν δηλ. το τίμημα μιας εξόδου από την Ε.Ε. προκειμένου τα υπόλοιπα κράτη-μέλη να μπορέσουν χάρη σε αυτήν τη "λυτρωτική κρίση" να προχωρήσουν μπροστά.

Η παραμονή διατηρεί τις εντάσεις

Δεν λέει κάτι διαφορετικό ο Μοχάμεντ ελ-Αριάν της Allianz, εκφραστής και ταυτόχρονα καθοδηγητής των ανθρώπων των αγορών, όταν υποστηρίζει ότι η έξοδος της Βρετανίας από την Ε.Ε. θα μπορούσε να αποδειχτεί ως το "αναγκαίο κακό" που θα εξασφαλίσει το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτικού μπλοκ, ακόμα και αν αυτό κοστίζει βραχυπρόθεσμα. Όπως επισημαίνει, μια έξοδος μπορεί, κατά ειρωνεία της τύχης, πραγματικά να λύσει μία από τις βασικές ασυνέπειες της Ε.Ε., το ότι δηλ. η υφιστάμενη ενοποίηση συνιστά, σύμφωνα με τη βρετανική αντίληψη, τον προορισμό της διαδικασίας, ενώ, κατά τη γαλλο-γερμανική αντίληψη, αποτελεί το μέσο για μιαν "ολοένα και στενότερη ένωση". Αυτό σημαίνει ότι με τη Βρετανία εντός Ε.Ε., θα υπάρχουν εντάσεις ξανά και ξανά, επειδή οι δύο πλευρές επιδιώκουν δύο διαφορετικούς στόχους, μέσα σε μια θεσμική συμφωνία. Μήπως δεν είναι, θα έλεγαν πολλοί, η Βρετανία μια χώρα "αθεράπευτα νησιωτική" και ευρωσκεπτικιστική;

Το πρόβλημα με αυτή την προσέγγιση έγκειται στο ότι... δεν αληθεύει. Διότι ο ευρωσκεπτικισμός έχει πάψει να αποτελεί "βρετανικό προνόμιο" και κυριεύει ακόμη και χώρες που πρωταγωνίστησαν τα τελευταία 60 χρόνια στο εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Δυσφορία πανταχόθεν

Διαφωτιστική από αυτή την άποψη είναι η έρευνα του έγκυρου αμερικανικού Pew Research Centre που πραγματοποιήθηκε σε δείγμα πολιτών από 10 διαφορετικά κράτη-μέλη της Ε.Ε. και δημοσιεύθηκε την Τρίτη, υπό τον τίτλο "Ο ευρωσκεπτικισμός πέρα από το Brexit".

Σε αυτήν αποκαλύπτεται ότι η χώρα με το υψηλότερο ποσοστό αρνητικών γνωμών για την Ε.Ε. (71%) δεν είναι παρά η Ελλάδα – και αν αυτό μπορεί να χαρακτηρισθεί αναμενόμενο μετά από έξι χρόνια οικονομικής κρίσης και ευρωπαϊκής επιτροπείας, οπωσδήποτε εντυπωσιάζει το ότι δεύτερη στην κατάταξη ακολουθεί η Γαλλία, ιδρυτικό μέλος της ΕΟΚ το 1957, με ποσοστό αρνητικών γνωμών 61%. Ακολουθεί η Ισπανία με ποσοστό 49% (έναντι 47% θετικής γνώμης), ενώ η πολυσυζητημένη Βρετανία ισοψηφεί με τη Γερμανία στο 48% (έναντι 44% και 50% θετικών γνωμών αντιστοίχως). Οι χώρες με το χαμηλότερο ποσοστό αρνητικών γνωμών για την Ε.Ε. είναι και οι μόνες δύο ανατολικοευρωπαϊκές του δείγματος, ήτοι η Πολωνία (22%) και η Ουγγαρία (37%), οι οποίες, παρεμπιπτόντως, αποτελούν στην παρούσα φάση "μαύρα πρόβατα" για τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, καθώς οι κυβερνήσεις τους θεωρείται ότι εκδηλώνουν αντιδημοκρατική υπερσυγκεντρωτική ροπή.

Συνολικά, ο μέσος όρος των θετικών γνωμών στις εξεταζόμενες χώρες περιορίζεται στο 51%, ενώ διαχρονικά η υποστήριξη προς την Ε.Ε. έχει υποχωρήσει κατά 17 ποσοστιαίες μονάδες στη Γαλλία και κατά 15 μονάδες στην Ισπανία την τελευταία διετία.

Πολιτικά, η δυσφορία έχει διαφορετική ανά χώρα προέλευση, καθώς ο ευρωσκεπτικισμός είναι ισχυρότερος σε όσους Ισπανούς και Σουηδούς αυτοπροσδιορίζονται ως ευρισκόμενοι αριστερότερα του κέντρου, αλλά εξίσου ισχυρός σε όσους Γάλλους, Βρετανούς και Γερμανούς τοποθετούνται δεξιότερα του κέντρου.

Θα αποτελούσε μια παρηγοριά για τους ευρωπαϊστές το γεγονός ότι παντού οι ηλικίες κάτω των 35 ετών εκφράζουν θετική άποψη για την Ε.Ε. σε ποσοστά που ξεπερνούν αυτά των ηλικιών άνω των 50 ετών κατά 13 (Ελλάδα) έως 19 (Βρετανία) ή και 25 (Γαλλία) ποσοστιαίες μονάδες.

Γεγονός παραμένει, ωστόσο, ότι η Ε.Ε. εμφανίζεται στα μάτια των πολιτών να αποτυγχάνει στα δύο κρισιμότερα ζητήματα της συγκυρίας: σε ό,τι αφορά τη διαχείριση της οικονομίας μόνο 6% των Ελλήνων, 22% των Ιταλών και 27% των Γάλλων επικροτεί τις κινήσεις της Ε.Ε., ενώ οι μοναδικές χώρες στις οποίες πλειοψηφούν οι θετικές γνώμες είναι η Γερμανία και η Πολωνία. Στο δε μεταναστευτικό ζήτημα το 94% των Ελλήνων, το 88% των Σουηδών και το 77% των Ιταλών αξιολογεί την ευρωπαϊκή πολιτική αρνητικά. Η χώρα με το υψηλότερο ποσοστό θετικών αξιολογήσεων (μόλις 31%) είναι η Ολλανδία, ενώ, παραδόξως, η Βρετανία, η Πολωνία και η Ουγγαρία, χώρες όπου το μεταναστευτικό έχει βρεθεί στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης, τοποθετούνται στο μέσον της (ούτως ή άλλως δυσμενούς) κλίμακας.

Ζητείται επαναπατρισμός εξουσιών

Σε κάθε περίπτωση, αυτό που δεν δείχνει να εμπνέει καθόλου τους πολίτες είναι η προοπτική της "ολοένα και στενότερης ένωσης", καθώς κατά μέσο όρο το 42% του συνόλου των ερωτηθέντων (ποσοστό που αναλυόμενο ξεκινά από το 35% των Ισπανών, το 39% των Γάλλων, το 43% των Γερμανών και φθάνει στο 66% των Βρετανών και το 68% των Ελλήνων) επιθυμεί επαναπατρισμό εξουσιών στις πρωτεύουσές τους, ενώ μόνο σε 4 από τις 10 χώρες υπερισχύει το άθροισμα όσων επιθυμούν περαιτέρω εμβάθυνση της ενοποίησης ή διατήρηση του status quo και το υψηλότερο ποσοστό υπέρ της μεταφοράς περισσότερων αρμοδιοτήτων στις Βρυξέλλες καταγράφεται στη Γαλλία (34%).

Το παράδοξο γίνεται περισσότερο αισθητό σε ό,τι αφορά την κατάσταση της Ευρωζώνης, καθώς η επίλυση των υφιστάμενων ανισορροπιών της, που τόσο απασχολεί τους ψηφοφόρους, δεν είναι δυνατή χωρίς κινήσεις εμβάθυνσης της Νομισματικής Ένωσης, οι οποίες, όμως, στο περιβάλλον που αποτυπώνει το Pew Centre, είναι πολιτικά απαγορευτικές.

Με άλλα λόγια, η "βρετανική νόσος" κάθε άλλο παρά βρετανική ιδιαιτερότητα αποτελεί. Αν αναλογισθεί, δε, κανείς ότι το ποσοστό των Δανών που θα επιθυμούσαν ένα δημοψήφισμα α λα βρετανικά και στη δική τους χώρα αυξήθηκε στο 42% (από 37% τον Φεβρουάριο), με τις προτιμήσεις να στρέφονται κατά 44% υπέρ της παραμονής στην Ε.Ε. και κατά 42% υπέρ της εξόδου, γίνεται αντιληπτό ότι η συνέχεια αναμένεται πανευρωπαϊκά περιπετειώδης.

Αναποφάσιστος ο ένας στους δέκα Βρετανούς

Στην ίδια τη Βρετανία, οι ελπίδες για την παραμονή της χώρας στην Ε.Ε. στρέφονται πλέον στον... ιδρυτή του Facebook, Mark Zuckerberg. Η δημοφιλής, ιδίως στη νεολαία, πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης εξαπέλυσε καμπάνια υπέρ της διαδικτυακής εγγραφής νέων ψηφοφόρων στους εκλογικούς καταλόγους, ενόψει του δημοψηφίσματος της 23ης Ιουνίου, με αποτελέσματα αρκετά θεαματικά, ώστε ο σέρβερ της αρμόδιας βρετανικής αρχής να καταρρεύσει λόγω υπερφόρτωσης, δύο ώρες πριν από τη λήξη της σχετικής προθεσμίας τα μεσάνυχτα της Τετάρτης και να χρειαστεί να δοθεί 48ωρη παράταση.

Σε μια συγκυρία κατά την οποία οι δημοσκόποι αδυνατούν να προβλέψουν ποιο από τα δύο στρατόπεδα έχει το προβάδισμα και το ένα δέκατο των ψηφοφόρων δηλώνουν αναποφάσιστοι, η παρέμβαση του Facebook ενδέχεται να αποδειχθεί περισσότερο αποφασιστική από όλες εκείνες τις προειδοποιήσεις (του Μπαράκ Ομπάμα, της Κριστίν Λαγκάρντ, του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, του διοικητή της Τράπεζας της Αγγλίας, του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου κ.ο.κ.) που έχουν χαρίσει στην εκστρατεία κατά του Brexit το παρωνύμιο Project Fear.

Από την άλλη πλευρά, δεν είναι τυχαία η συζήτηση, που αναπαράγεται ακόμη και από το BBC, για ενεδεχόμενη παράκαμψη μιας ψήφου υπέρ του Brexit στο δημοψήφισμα, με την επίκληση των αναπαλλοτρίωτων κατά τη βρετανική συνταγματική παράδοση εξουσιών του Κοινοβουλίου το οποίο θα μπορούσε παρ' όλα αυτά να "σφραγίσει" την παραμονή στην Ε.Ε. – με τίμημα, βέβαια, μεγάλους πολιτικούς κλυδωνισμούς.

Αναζητούνται οι νέες ισορροπίες μιας "Ευρώπης των 27"

Ποια θα είναι η επόμενη μέρα σε περίπτωση που οι Βρετανοί αποφασίσουν την αποχώρησή τους από την Ε.Ε.; Δημοσίευμα της καλά ενημερωμένης γαλλικής εφημερίδας "Le Monde" αποκαλύπτει το μέγεθος της αμηχανίας που επικρατεί, καθώς σε αυτό υποστηρίζεται ούτε λίγο ούτε πολύ ότι στις Βρυξέλλες υπάρχουν σκέψεις να επεκταθεί το διάστημα διαπραγμάτευσης των όρων της εξόδου μέχρι και την εξαετία – με τη Βρετανία να αναλαμβάνει εν τω μεταξύ, κατά το πρόγραμμα, την προεδρία της Ε.Ε. για το δεύτερο εξάμηνο του 2017!

Η διαβεβαίωση του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ ότι σε περίπτωση Brexit δεν θα χρειαστεί αναθεώρηση των κοινοτικών συνθηκών στην κατεύθυνση της μεγαλύτερης εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης είναι διαφωτιστική των ανησυχιών που γεννά η ανατροπή των ευρωπαϊκών συσχετισμών – τόσο σε αυτούς που τρέμουν μια (περισσότερο) "γερμανική Ευρώπη" όσο και στην ίδια τη Γερμανία, η οποία όλα τα τελευταία χρόνια δίνει μάχη διαφύλαξης της δικής της εθνικής κυριαρχίας και αποτροπής μιας "στενότερης ένωσης", που θα είναι αναπόφευκτα και "μεταβιβαστική", συχνά επικαλούμενη (προσχηματικά) τις βρετανικές αντιστάσεις.

Στον ευρωπαϊκό Νότο η επόμενη μέρα ούτως ή άλλως σημαδεύεται από τις ισπανικές εκλογές της 26ης Ιουνίου, όπου προβάλλει πιθανή η ανάδειξη ενός κυβερνητικού συνασπισμού του Podemos με τους Σοσιαλιστές, οπότε και θα σημάνει η ώρα της αλήθειας για τις δημοσιονομικές παρεκκλίσεις τις οποίες η Κομισιόν αποφάσισε να εξετάσει σε πολιτικά πιο βολικό χρόνο, τον Ιούλιο. Στη μικρή Πορτογαλία, πάντως, ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός, Αντόνιο Κόστα, ζητά τη δέσμευση και της αντιπολίτευσης σε μια κοινοβουλευτική απόφαση να μην καταβληθεί το πρόστιμο του μηχανισμού δημοσιονομικών παρεκκλίσεων – προαναγγέλλοντας σύγκρουση με τις Βρυξέλλες, την ώρα που ο Γέρουν Ντάισελμπλουμ κατηγορεί την Κομισιόν ότι κάνει τα "στραβά μάτια" στις ατασθαλίες ισχυρότερων χωρών, όπως η Γαλλία και η Ισπανία.

Όμως το πεδίο στο οποίο δίνεται ήδη η μάχη της επόμενης μέρας είναι αυτό της νομισματικής πολιτικής, με τον Μπενουά Κερέ, μέλος της εξαμελούς διοίκησης της ΕΚΤ, να δηλώνει ότι η Φρανκφούρτη προετοιμάζει τις "κατάλληλες δράσεις" με τις οποίες θα καθησυχάσει τις αγορές, παρέχοντας ρευστότητα σε περίπτωση Brexit. Το ότι η έκτακτη συνθήκη μιας βρετανικής αποχώρησης θα έδινε στην ΕΚΤ ακαταμάχητο επιχείρημα για επέκταση και διεύρυνση μιας ποσοτικής διευκόλυνσης που ήδη καταγγέλλεται στη Γερμανία ως μηχανισμού εξανεμισμού των γερμανικών αποταμιεύσεων, δεν διέφυγε της Deutsche Bank. Η μεγαλύτερη ιδιωτική τράπεζα της Γερμανίας ούτε λίγο ούτε πολύ κατηγορεί σε έκθεσή της την ΕΚΤ ότι με το να αναλαμβάνει ρόλο οιονεί δανειστή ύστατης καταφυγής έχει αποτρέψει τις αναγκαίες δημοσιονομικές προσαρμογές και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, αναβάλλοντας την αναγκαία κάθαρση και συμβάλλοντας στην ανάδυση λαϊκιστικών και εξτρεμιστικών πολιτικών δυνάμεων στην Ευρώπη...

*Αναδημοσίευση από το "Κεφάλαιο" που κυκλοφορεί.

Διαβάστε περισσότερα:

- D. Tusk: Επτά χρόνια θα χρειαστούν για το διαζύγιο Βρετανίας-E.E.

- D. Cameron: "Χαμένη δεκαετία" σε περίπτωση Brexit

​- Το Brexit αναμένεται να επηρεάσει αρνητικά την Κύπρο