Του Ferdinando Giugliano
Ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ και ο Μπόρις Τζόνσον διαπραγματεύθηκαν την προηγούμενη εβδομάδα για το βαθμό στον οποίο η ΕΕ προτίθεται να προωθήσει την ατζέντα της ολοκλήρωσής της. Σε ομιλία του την Τετάρτη, ο υπουργός Εξωτερικών του Ην. Βασιλείου κατηγόρησε την ΕΕ ότι επιδιώκει να δημιουργήσει ένα "κυρίαρχο ευρωπαϊκό κράτος". Δεν είναι αλήθεια, απάντησε ο Juncker. "Είμαι αυστηρά εναντίον ενός ευρωπαϊκού υπερκράτους. Δεν είμαστε οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής".
Αυτή η ανταλλαγή απόψεων προκαλεί σύγχυση στους οικονομολόγους. Το ερώτημα δεν είναι σε ποιο επίπεδο ολοκλήρωσης μπορεί να φτάσει η Ευρώπη, αλλά πόση συνοχή χρειάζεται για να υποστηριχθεί το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο, συμπεριλαμβανομένης της νομισματικής ένωσης. Ο κίνδυνος είναι η ευρωζώνη να παραμένει ημιτελής και ευάλωτη σε μια επανάληψη της κρίσης χρέους που έλαβε χώρα στην αρχή αυτής της δεκαετίας.
Ο Τζορτζ Όσμπορν -πρώην Συντηρητικός υπουργός Οικονομικών της Βρετανίας- το αποκάλεσε "η αμείλικτη λογική μιας νομισματικής ένωσης". Προκειμένου να ευδοκιμήσει, η ευρωζώνη χρειάζεται έναν κοινό προϋπολογισμό, για να υποστηρίξει χώρες που δοκιμάζονται οικονομικά. Υπάρχει επίσης ανάγκη ολοκλήρωσης της τραπεζικής ένωσης , ούτως ώστε μεμονωμένες κυβερνήσεις να μην αντιμετωπίζουν μόνες μια χρηματοπιστωτική κρίση. Με άλλα λόγια, η Ευρωζώνη πρέπει να μοιάσει περισσότερο στις ΗΠΑ όχι επειδή το θέλει, αλλά γιατί πρέπει.
Οι εκκλήσεις αυτές, ωστόσο, ξεχνούν πόσα έχει πετύχει η ζώνη του ευρώ σε λιγότερο από δύο δεκαετίες από τη δημιουργία της. Όπως δείχνει μια νέα έκθεση που επεξεργάστηκαν ο Jacob F Kirkegaard και ο Adam S. Posen για το Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Peterson (PIIE), η ταχύτητα ολοκλήρωσης στην Ευρωζώνη υπήρξε αξιοσημείωτη. Οι συντάκτες συμφωνούν πως η μελλοντική πρόοδος θα είναι αναπόφευκτα αργή και ίσως στην πραγματικότητα επιταχυνθεί λόγω των κρίσεων. Το κλειδί είναι η αντίσταση στις τάσεις αποσύνθεσης, που εμφανίζονται ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των κακών περιόδων.
Με πολλούς τρόπους, η ευρωζώνη είναι σε πολύ καλύτερη θέση από ό,τι ήταν οι ΗΠΑ στο στάδιο της θεσμικής ανάπτυξης. Το Ομοσπονδιακό Αποθεματικό Σύστημα ιδρύθηκε μετά από δύο αποτυχημένες προσπάθειες τον 19ο αιώνα. Ακόμη και ο νόμος για την ίδρυση της Ομοσπονδιακής Αποθεματικής Τράπεζας δεν περιέγραφε πως θα πρέπει να ανταποκρίνεται το σύστημα στις περιπτώσεις οικονομικού πανικού, το οποίο επέφερε τελικά διεύρυνση στο χάσμα ανάμεσα στον τραπεζικό τομέα και την οικονομία έως τη δεκαετία του 1930.
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, αντιθέτως, εδραιώθηκε γρήγορα ως ένας από τους κορυφαίους θεσμούς νομισματικής πολιτικής στον κόσμο. Είναι αλήθεια ότι η ΕΚΤ ήταν λιγότερο ευέλικτη σε σύγκριση με άλλες κεντρικές τράπεζες, συμπεριλαμβανομένης της αμερικανικής Federal Reserve, ως προς την αντίδραση στην κρίση. Αλλά υπό την καθοδήγηση του Mario Draghi κατάφερε να αποκτήσει ένα ευρύ φάσμα νέων εργαλείων νομισματικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένης της ποσοτικής χαλάρωσης, τα οποία περιόρισαν σημαντικά τον κίνδυνο διάλυσης της νομισματικής ένωσης. Επίσης, τα τελευταία χρόνια η ΕΚΤ ανέλαβε την ευθύνη για την εποπτεία των μεγαλύτερων τραπεζών της ζώνης του ευρώ. Ενώ πολλοί επενδυτές πιστεύουν ότι υπάρχει ακόμη περιθώριο βελτίωσης λίγοι αμφιβάλλουν ότι ο "Ενιαίος Μηχανισμός Εποπτείας" ήρθε για να μείνει.
Η τραπεζική ένωση αποτελεί στην πραγματικότητα ένα ακόμη παράδειγμα. Οι περιορισμοί στην επέκταση των διακρατικών τραπεζών στις ΗΠΑ άρθηκαν μόλις το 1994, περισσότερο από δύο αιώνες μετά την υπογραφή του Συντάγματος. Η Ευρωζώνη, όχι μόνο δεν έχει τέτοιους περιορισμούς, αλλά σημειώνει και ικανοποιητική πρόοδο στην κατεύθυνση της δημιουργίας ενός ενιαίου μηχανισμού αντιμετώπισης τραπεζικών κρίσεων. Φυσικά, η τραπεζική ένωση της Ευρωζώνης δεν διαθέτει ένα κοινό σύστημα ασφάλισης καταθέσεων, όπως αυτό που εισήχθη στις ΗΠΑ το 1933. Ωστόσο, η ευρωζώνη έχει ήδη συστήσει έναν φορέα που είναι υπεύθυνος για την εκκαθάριση των μεγάλων τραπεζών που καταρρέουν (το επονομαζόμενο Ενιαίο Συμβούλιο Εκκαθάρισης) και έχει συμφωνήσει σε ένα ενιαίο σύνολο κανόνων για τη διαχείριση τέτοιων τραπεζικών προβλημάτων.
Η μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρωζώνης σχετίζεται, φυσικά, με τα δημοσιονομικά ζητήματα. Η νομισματική ένωση της Ευρώπης δεν έχει πετύχει ακόμη τα ίδια αποτελέσματα με τον πρώτο υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ, Alexander Hamilton, ο οποίος πέτυχε να ενοποιήσει το χρέος όλων των αμερικανικών πολιτειών σε μία νέα ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Η λογική μιας κοινής δημοσιονομικής ικανότητας, που για ορισμένους θα έπρεπε να περιλαμβάνει τα "ευρωομόλογα", εγείρει διαμαρτυρίες σε δημοσιονομικά συνετές χώρες όπως η Γερμανία, οι οποίες φοβούνται ότι θα πρέπει να πληρώνουν τις πιο σπάταλες χώρες.
Ωστόσο, όπως ισχυρίζονται οι Posen και Kirkegaard, η δημοσιονομική ολοκλήρωση στις ΗΠΑ πήρε κάποιο χρόνο. "Από την αρχή οι ΗΠΑ είχαν την εξουσία να εκδίδουν δικά τους χρέη, αλλά για τα πρώτα περισσότερα από 130 χρόνια αμερικανικής ιστορίας το έκαναν φειδωλά και μόνο για να χρηματοδοτήσουν τους πολέμους του έθνους", γράφουν. Μόνο το πρόγραμμα New Deal των διευρυμένων δαπανών κατά τη δεκαετία του 1930 αύξησε το ομοσπονδιακό χρέος σε επίπεδα σημαντικά υψηλότερα σε σύγκριση με το σημερινό προϋπολογισμό της ΕΕ. Η ζώνη του ευρώ μπορεί να απέχει πολύ από μια δημοσιονομική ένωση -αλλά και οι ΗΠΑ είχαν για δεκαετίες μια μη ολοκληρωμένη ένωση.
Η μελέτη προσφέρει μερικές χρήσιμες προτάσεις σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η Ευρωζώνη πρέπει να προχωρήσει. Η εμπειρία των ΗΠΑ δείχνει ότι, όπως είχε δηλώσει κάποτε ο διπλωμάτης Jean Monnet , "η Ευρώπη θα σφυρηλατηθεί μέσα σε κρίσεις". Οι κυβερνήσεις θα έχουν κίνητρο να ενεργήσουν μόνο κατά τη διάρκεια έκτακτης ανάγκης, όπως συνέβη με τη μεταρρυθμιστική έκρηξη που συνόδευσε την κρίση του δημόσιου χρέους. Το Brexit έδωσε επίσης τροφή για σκέψη, δίνοντας τη σημερινή ώθηση για ενίσχυση των θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Όταν οι καιροί είναι καλή, μια χρήσιμη ιδέα την οποία οι ΗΠΑ μπορούν να δανείσουν είναι να αναγνωριστούν οι τομείς στους οποίους μπορεί να γίνει κοινή αντιμετώπιση (η μεταναστευτική κρίση, για παράδειγμα) και στη συνέχεια να ζητηθεί από τα κράτη-μέλη να αντλήσουν πόρους, παρά το αντίθετο. Η επιλογή μιας συγκεκριμένης πηγής εσόδων που θα χρηματοδοτεί αυτά τα projects, θα μπορούσε να αποτελέσει επίσης μια πολλά υποσχόμενη λύση
Ο Juncker μπορεί να μην επιδιώκει να δημιουργήσει ένα υπερκράτος. Αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι για να ευδοκιμήσει η ευρωζώνη, έχει ακόμη μερικά πράγματα να δανειστεί από τις ΗΠΑ.
