Ισπανία και Ιρλανδία δίνουν πόντους στη λιτότητα

Του Leonid Bershidsky

Ισπανία και Ιρλανδία αυτή την εποχή έχουν τις πιο δυναμικές οικονομίες της ευρωζώνης: Το ΔΝΤ αναμένει εφέτος ανάπτυξη 3.1% για την Ισπανία και 4% για την Ιρλανδία- εκτιμήσεις που είναι ρεαλιστικές, σύμφωνα με την πρόοδο που έχουν καταγράψει οι δύο χώρες το πρώτο εξάμηνο του έτους. Με δεδομένες αυτές τις επιδόσεις, είναι άξιον απορίας πως κάποιοι οικονομολόγοι συνεχίζουν να καταδικάζουν την λιτότητα, χαρακτηρίζοντας την ως θανατηφόρο δηλητήριο, βασιζόμενοι στο παράδειγμα της Ελλάδας.  

Κατά το πρώτο τρίμηνο του 2015, η Ισπανία είχε ανάπτυξη 0.9% και 1% στο δεύτερο. Πιθανώς σε κάποιο κομμάτι αυτής της ανάπτυξης να έχει συνεισφέρει η αύξηση των τουριστικών αφίξεων, από αυτούς που προτίμησαν την Ισπανία από την ασταθή Ελλάδα, αλλά τα δύο πρώτα τρίμηνα του έτους θεωρούνται low season. Και το επιχείρημα περί τουρισμού έχει δύο ερμηνείες: Η Ισπανία επανακάμπτει, έτσι ο κόσμος θα προτιμά να ταξιδεύει εκεί, παρά στην Ελλάδα. Επιπλέον, βιομηχανία, κατασκευές, εμπόριο και υπηρεσίες, όλα έχουν την θετική συνεισφορά τους στην ανάπτυξη του πρώτου τριμήνου.

Το ΑΕΠ της Ισπανίας δεν έχει επιστρέψει στα υψηλότερα του- ήταν μεγαλύτερο κατά 5% το δεύτερο τρίμηνο του 2008- αλλά ο ρυθμός ανάπτυξης έχει επιστρέψει στα προ κρίσης επίπεδα.

Αυτοί που ασκούν κριτική στην λιτότητα- με τον οικονομολόγο Paul Krugman να είναι ο πιο επικριτικός- αναφέρουν ότι όλα αυτά είναι ανοησίες, εξαιτίας της ανυποχώρητης υψηλής ανεργίας και της κοινωνικής δυσαρέσκειας που συνεπάγεται αυτή η κατάσταση. Όταν τα κόμματα που τάσσονται κατά της λιτότητας θριάμβευσαν στις πρόσφατες εκλογές της τοπικής αυτοδιοίκησης, ο Krugman έγραψε: "Τις προάλλες οι Πολύ Σοβαροί Ευρωπαίοι, χαιρέτιζαν την Ισπανία ως ένα μεγάλο success story, μια δικαίωση του όλου προγράμματος. Προφανώς ο λαός της Ισπανίας δεν συμφωνεί".

Παρόλα αυτά, κάποιες φορές οι ψηφοφόροι κάνουν λάθος για την οικονομία. Η ισπανική ανεργία ενώ παραμένει αδικαιολόγητα υψηλή, βρίσκεται σε καθοδική τροχιά. Πλησίασε το 27% το 2013, αλλά έπεσε στο 22.4% τον φετινό Ιούνιο. Τους τελευταίους τρεις μήνες υποχώρησε περισσότερο από 1%. Και οι επιδόσεις του Podemos και των άλλων αντισυστημικών κομμάτων, έλαβαν ώθηση τόσο από τα σκάνδαλα διαφθοράς του κυβερνώντος κόμματος όσο και από τις δυσκολίες στην οικονομία. Αν στα τέλη τους έτους ο πρωθυπουργός Mariano Rajoy χάσει την εξουσία, τον μόνο που θα πρέπει να κατηγορήσει για αυτό, θα είναι ο εαυτός του, καθώς θα έχει αφήσει τα σκάνδαλα να επισκιάσουν την ανάπτυξη της οικονομίας.

Το στρατόπεδο του Krugman επίσης επιχειρηματολογεί λέγοντας ότι η Ισπανία και η Ιρλανδία, σε αντίθεση με την Ελλάδα, δεν έχουν δει πραγματική λιτότητα. Από το 2007 ως το 2014, οι δαπάνες της Ισπανίας αυξήθηκαν, της Ιρλανδίας μειώθηκαν μόλις κατά 2%- ενώ της Ελλάδας έπεσαν κατακόρυφα κατά 22%. Αλλά αυτές οι πραγματικές αλλαγές στις δαπάνες, δεν αποτυπώνουν επακριβώς τις προσπάθειες μιας χώρας να ζει εντός των δυνατοτήτων της, όταν το ΑΕΠ της συρρικνώνεται σαν ένα πουλόβερ που πλύθηκε με τον λάθος τρόπο. Οι δημόσιες δαπάνες σε συνάρτηση με το ΑΕΠ θα ήτα ένα καλύτερο μέτρο:   

Από τις τρεις χώρες, ήταν η Ιρλανδία και όχι η Ελλάδα που είδε τις δημόσιες δαπάνες να ελαττώνονται περισσότερο , σε σχέση με το μέγεθος της οικονομίας της. Κάποιος θα μπορούσε να πει ότι η λιτότητα ήταν το αίτιο της επώδυνης συρρίκνωσης του ελληνικού ΑΕΠ, αλλά αυτό το επιχείρημα θα ήταν καθαρά ιδεολογικό, καθώς δεν υπάρχει τρόπος για να υπολογίζουμε με ακρίβεια την επίδραση των μέτρων που ελήφθησαν από την χώρα ανεξάρτητα. Αλλά και οικονομίες τους είναι επίσης διαφορετικές. Είναι πολύ εύκολο να λέμε- και πολύ δύσκολο να το αποδείξουμε- ότι η ικανότητα διαχείρισης της κυβέρνησης ή οι πολιτιστικοί παράγοντες ήταν καθοριστικοί.

Σε σχέση με τα στατιστικά, αυτά δείχνουν ανάμεσα στις τρεις χώρες, ότι αυτή που μείωσε περισσότερο τα δημόσια έξοδα σε σχέση με το ΑΕΠ της, είχε και τα καλύτερα αποτελέσματα: Οι επιδώσεις της ιρλανδικής οικονομίας έχουν επιστρέψει στα προ κρίσης επίπεδα, είναι μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες στην Ευρώπη και η ανεργία της έχει πέσει στο 9.7%, από την κορύφωση της στο 15% το 2012.  

Ο Krugman έχει απορρίψει αυτά τα επιτεύγματα, καθώς θεωρεί ότι η ανεργία έχει υποχωρήσει μόνο λόγω του γεγονότος ότι πάρα πολλοί Ιρλανδοί έφυγαν από την χώρα. Πραγματικά, η ίδια η κυβέρνηση της Ιρλανδίας είχε κάνει έκκληση στους νέους να αναζητήσουν εργασία στο εξωτερικό και το 2013 η χώρα είχε τον υψηλότερο βαθμό μετανάστευσης- μεγαλύτερο και από αυτόν των χωρών της Βαλτικής, που και αυτές είναι πρωταθλήτριες στην λιτότητα. "Αυτή η επαναλαμβανόμενη αναφορά στην Ιρλανδία ως το υπόδειγμα, έχει γίνει αρρωστημένο ανέκδοτο", έγραψε ο Krugman.

Πάντως, ο λόγος που η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει μια κοινή αγορά εργασίας, είναι στο να επιτρέπει στις χώρες να χαλαρώνουν από την οικονομική πίεση και να βοηθά τους ανθρώπους στην εύρεση εργασίας όταν δεν υπάρχουν δουλειές στις πατρίδες τους. Δεν υπάρχει κάτι επιλήψιμο στην κινητικότητα της εργασίας όταν λειτουργεί κατά της ανεργίας. Οι Βαλτικές χώρες την χρησιμοποίησαν προς όφελος της, το ίδιο έπραξαν και οι Ιρλανδοί. Στο τέλος, πιθανώς η ανάπτυξη να δελεάσει τον κόσμο να επιστρέψει- ή οι εργάτες που έχουν μεταναστεύσει να τονώσουν την ανάπτυξη κάποια άλλης χώρας και το εργατικό δυναμικό της Ιρλανδίας να βρίσκεται στο μέγεθος που απαιτεί η οικονομία της χώρας.

Η λιτότητα δεν είναι απαραίτητα ο λόγος που τελικά η Ισπανία και η Ιρλανδία επέστρεψαν στην ανάπτυξη. Πιθανώς σε κάποιους συγκεκριμένους τομείς να λειτούργησε επιβραδυντικά. Όμως οι επιδώσεις των δύο χωρών, κάνουν δύσκολο να δεχθούμε τις απόψεις ενός ακόμα ακραιφνούς υποστηρικτή της αντί- λιτότητας, του Νομπελίστα Joseph Stiglitz, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι περικοπές στα δημόσια έξοδα, που επιβλήθηκε στις ευρωπαϊκές χώρες που χτυπήθηκαν από την κρίση, ήταν  "συσταλτική". Οι οικονομίες της Ισπανίας και της Ιρλανδίας αναπτύσσονται, παρά το γεγονός ότι οι κυβερνήσεις τους ήταν "σφιχτές" στις δαπάνες τους. Αδιαμφισβήτητα, τώρα απέκτησαν πιο υγιείς οικονομίες, παρά αν είχαν την ευκαιρία να διορθώσουν τα προβλήματα τους τυπώνοντας χρήμα.  

Πιθανώς οι τόσο μισητοί Γερμανοί, με τις συνταγές λιτότητας και τους ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς, τελικά μπορεί να είχαν δίκιο σε ορισμένα πράγματα.