Της Therese Raphael

Τώρα ξέρουμε πώς τελειώνει αυτή η ταινία. "Brexit σημαίνει Brexit", δήλωνε η Τερέζα Μέι σε εκείνες τις ηλεκτρισμένες, αλλά μυστηριώδεις πρώτες σκηνές του έργου μετά το δημοψήφισμα, το 2016.

Δεν ήταν ξεκάθαρο τότε και για πολύ καιρό μετά τι ακριβώς σήμαινε το Brexit. Σχεδόν πέντε χρόνια και δύο παραιτήσεις πρωθυπουργών αργότερα, ο Μπόρις Τζόνσον τελικώς καθόρισε επακριβώς τη σημασία της λέξης.

Αντιμέτωπος με τους κινδύνους που συνεπαγόταν ένα διαζύγιο χωρίς εμπορική συμφωνία, και μόνο το γεγονός ότι υπάρχει συμφωνία αποτελεί λόγο για πανηγυρισμούς. Εκτός από το οικονομικό κόστος και τη ζημία στη φήμη της Βρετανίας, μια έξοδος χωρίς συμφωνία θα ασκούσε τρομερή πίεση στην ήδη προβληματική ενότητα με τη Σκωτία και θα δηλητηρίαζε τις σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση - ακόμη και σήμερα τον μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο του Ηνωμένου Βασιλείου και τη μεγαλύτερη ενιαία αγορά στον κόσμο.

Η ανακούφιση η οποία εκφράστηκε επανειλημμένα στη συνέντευξη Τύπου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ανακοίνωση της επιτυχούς λήξης των διαπραγματεύσεων την Πέμπτη, είναι χαμηλός πήχης για μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου.

Με φόντο τις τέσσερις προηγούμενες δεκαετίες, αυτός είναι ο λιγότερο φιλόδοξος και ανάδρομος εμπορικός διακανονισμός μεταξύ σύγχρονων δημοκρατικών εθνών. Αντί να ενισχύει τη συνεργασία και να μειώνει τα εμπόδια, δημιουργεί κωλύματα στους περισσότερους τομείς επί των οποίων αλληλεπιδρούν επιχειρήσεις και καταναλωτές.

Περισσότερο ριζοσπάστης παρά συντηρητικός

Καθιστά επίσης τον Τζόνσον τον πιο κομβικής σημασίας Βρετανό πρωθυπουργό από την εποχή της Μάργκαρετ Θάτσερ, με τον επικεφαλής της βρετανικής κυβέρνησης να δρα μάλιστα περισσότερο ως ριζοσπάστης παρά ως συντηρητικός. Διεξήγαγε μια εκστρατεία στις γενικές βουλευτικές εκλογές του 2019 στη Βρετανία υποσχόμενος να "ολοκληρώσει το Brexit" με τρόπο που να ανακτά την "κυριαρχία" της χώρας επί των βρετανικών νόμων, δικαστηρίων, συνόρων και χρημάτων. Πράγματι, η χώρα ανακτά αυτόν τον έλεγχο.

Ήταν τελικώς μια ριζικότερη τομή - ή αλλιώς ένα σκληρότερο Brexit - στις σχέσεις με την ΕΕ από εκείνη που επιζητούσε η προκάτοχός του, Μέι. Το Ηνωμένο Βασίλειο κατάφερε να αντισταθμίσει την ασθενέστερη διαπραγματευτική του θέση απειλώντας να εγκαταλείψει διατάξεις της Συμφωνίας Αποχώρησης από την ΕΕ του περασμένου έτους οι οποίες είχαν ως στόχο τη διατήρηση των ανοικτών συνόρων στην Ιρλανδία και επισείοντας παράλληλα την απειλή αποκοπής της πρόσβασης της ΕΕ στα αλιευτικά ύδατα του Ηνωμένου Βασιλείου.

Σε αντίθεση με την παρόμοια απειλή της Μέι να υιοθετήσει τη γραμμή της μη συμφωνίας, η ανάλογη προειδοποίηση του αψύ Brexit-ικού Τζόνσον ήταν πιο αξιόπιστη και πιστευτή. Και, σε αντίθεση με εκείνη, ο ίδιος είχε ένα ενωμένο, υποστηρικτικό προς το Brexit υπουργικό συμβούλιο και μια πλειοψηφία 80 βουλευτών στη Βουλή των Κοινοτήτων για να στηριχθεί.

Αν και έχει δημοσιευτεί μόνον μια περιληπτική μορφή της συμφωνίας, το βασικό περίγραμμά της είναι γνωστό εδώ και μήνες. Η ΕΕ προσέφερε - όπως είχε κάνει από την αρχή - πρόσβαση χωρίς δασμούς και ποσοστώσεις για τα βρετανικά προϊόντα. Αυτό είναι σημαντικό. Ακόμη και η εμπορική συμφωνία της ΕΕ με τον Καναδά δεν απαλλάσσει στο σύνολό του το εμπόριο αγαθών από όλους τους δασμούς. Ωστόσο, δεν θα ήταν σωστό να ισχυριστούμε, όπως έκανε ο Τζόνσον στην θριαμβευτική συνέντευξη Τύπου της Πέμπτης, ότι "δεν θα υπάρξουν καθόλου μη δασμολογικά εμπόδια στο εμπόριο".

Η γραφειοκρατία δεν θα μειωθεί, αλλά θα αυξηθεί

Αντιθέτως, ενώ ένα από τα μεγαλύτερα παράπονα των Βρετανών ευρωσκεπτικιστών έναντι των Βρυξελλών ήταν η γραφειοκρατία τους, η Βρετανία καλά θα κάνει να συνηθίσει στους μάλλον πολλούς επιπλέον ρυθμιστικούς κανόνες και κανονισμούς.

Οι επιχειρήσεις που εξάγουν διά μέσου του αγγλικού καναλιού θα πρέπει να συμπληρώνουν τελωνειακά έγγραφα και να πιστοποιούν την προέλευση των προϊόντων προς εξαγωγή τους. Θα πρέπει να υποβάλλουν ζωικά προϊόντα σε υγειονομικούς ελέγχους και να συμμορφώνονται με τους σχετικούς κανονισμούς. Οι εταιρείες θα πρέπει να πληρώνουν για πιστοποιήσεις τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και στην ΕΕ, γεγονός που αυξάνει το κόστος της επιχειρηματικής δραστηριότητας.

Ενώ οι μεγάλες εταιρείες ετοιμάζονται λίγο έως πολύ εδώ και κάποιο διάστημα - με μετακίνηση προσωπικού στην ηπειρωτική Ευρώπη ή πρόσληψη τελωνειακών μεσιτών και συμβούλων για να τις βοηθήσουν με τις νέες περιπλοκές στο εμπόριο - οι περισσότερες βρετανικές επιχειρήσεις έχουν κάνει μάλλον λίγες προετοιμασίες.

Πολλοί επιχειρηματίες ήταν απλώς πολύ επικεντρωμένοι στο να επιβιώσουν από τα lockdown και δεν διέθεταν τις πληροφορίες που χρειάζονταν για να προετοιμαστούν για το Brexit, ούτως ή άλλως. Οι δύο πλευρές δεν έχουν συμφωνήσει σε καμία περίοδο χάριτος για να βοηθήσουν τις επιχειρήσεις να προσαρμοστούν.

Σε αντάλλαγμα για την πρόσβαση χωρίς δασμούς και ποσοστώσεις, το Ηνωμένο Βασίλειο συμφώνησε να μην υποχωρήσει από τα ισχύοντα πρότυπα σχετικά με το περιβάλλον, την αγορά εργασίας και άλλους τομείς του λεγόμενου "ισότιμου ανταγωνισμού" με την ΕΕ, καθώς και σχετικά με τις κρατικές ενισχύσεις προς επιχειρήσεις. Εάν η Βρετανία επιλέξει να αποκλίνει με τρόπο που να επηρεάζει σαφώς το διμερές εμπόριο, υπάρχει η δυνατότητα να επιβληθούν δασμοί, με βάση έναν νέο μηχανισμό διαιτησίας, εντελώς ανεξάρτητο από το Δικαστήριο της ΕΕ.

Το Λονδίνο έχει την επιλογή να ακολουθήσει τον δικό του δρόμο, ωστόσο υπάρχουν ποινές εάν βλάψει τις επιχειρήσεις της ΕΕ κάνοντάς το. Ενώ η χρηματοοικονομική "βιομηχανία" του City του Λονδίνου προστατεύεται από την απειλή μιας ευρωπαϊκής "αντεκδίκησης" (με βάση την οποία ένας κλάδος μπορεί να τιμωρηθεί για παραβίαση της συμφωνίας σε έναν άλλο), η ΕΕ εξακολουθεί να έχει το δικαίωμα να ανακαλέσει την ίση μεταχείριση (ισοδυναμία) για τους χρηματιστές της Βρετανίας.

Νέα εμπόδια

Όλα αυτά απέχουν πολύ από το αρχικό όραμα "φίλοι με πλεονεκτήματα" του Τζόνσον για τη διμερή σχέση. "Οι Βρετανοί θα συνεχίσουν να μπορούν να πηγαίνουν και να εργάζονται στην ΕΕ. Να ζουν, να ταξιδεύουν, να σπουδάζουν, να αγοράζουν σπίτια και να εγκαθίστανται εκεί", έγραφε στο πρώτο του άρθρο για την Telegraph μετά το δημοψήφισμα για το Brexit ο νυν πρωθυπουργός, επικαλούμενος τη γερμανική επιχειρηματική ομοσπονδία, BDI και ισχυριζόμενος ότι "θα συνεχίσει να υπάρχει ελεύθερο εμπόριο και πρόσβαση στην ενιαία αγορά".

Για τους Βρετανούς που πράγματι θέλουν να ταξιδέψουν, να εργαστούν, να ζήσουν ή να σπουδάσουν στην ΕΕ, υπάρχουν καινούργια εμπόδια να ξεπεράσουν, τα οποία ο Τζόνσον υποβάθμισε εντελώς κατά την ανακοίνωση εκ μέρους του της συμφωνίας. Μια Βρετανία κουρασμένη από τη διαμάχη γύρω από το Brexit ελπίζει αναμφίβολα να σταματήσει εντελώς να συζητά γι’ αυτό το θέμα, ωστόσο από πολλές απόψεις η συμφωνία αυτή προοιωνίζεται χρόνια διαπραγματεύσεων για επί μέρους ζητήματα.

Ενώ το έντονα διαμφισβητούμενο ζήτημα της ευρωπαϊκής πρόσβασης στα βρετανικά αλιευτικά ύδατα επιλύθηκε προς το παρόν με μια συμφωνία που προβλέπει η ΕΕ να μειώσει το μερίδιό της κατά 25% σε διάστημα πεντέμισι ετών, μετά από αυτό θα διεξάγονται ετήσιες διαπραγματεύσεις.

Η συμφωνία δίνει στις δύο πλευρές την ευελιξία να ανοίγουν επισήμως συζήτηση αναθεώρησης διατάξεών της, μια χαραμάδα που οι σκληροπυρηνικοί του Brexit στο κόμμα του Τζόνσον θα μπαίνουν στον πειρασμό να διευρύνουν συνεχώς.

Η υπόσχεση του ηγέτη της αντιπολίτευσης Κιρ Στάρμερ να ψηφίσει υπέρ της συνθήκης, αλλά και να "χτίσει" επάνω στη σχέση που θα δημιουργήσει αυτή στο μέλλον, υποδηλώνει ότι τα "στρατόπεδα" εντός Βρετανίας όσον αφορά τη σχέση με την Ευρώπη ενδέχεται να μην εξαφανιστούν, αλλά περισσότερο να αναδιαταχθούν.

Η πόρτα, η σκεπή και οι τοίχοι

Ο Ντόναλντ Τουσκ, τέως πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, εξέφρασε κάποτε τη λύπη του για το γεγονός ότι ο Τζόνσον και η ομάδα του ηγήθηκαν της εκστρατείας για αποχώρηση της Βρετανίας από την ΕΕ χωρίς καν ένα "σκαρίφημα" για το πώς θα το έπρατταν. Δεν είχε άδικο.

Οι Brexiteers δεν περιορίστηκαν να βγάλουν απλώς τις πόρτες από το οικοδόμημα της σχέσης με την ΕΕ, προκειμένου αυτή να "αναπνεύσει", αλλά ανατίναξαν τη σκεπή και τους τοίχους.

Τελικώς, βέβαια, συναίνεσαν σε ένα σχέδιο που αποδέχεται τον περιορισμό της πρόσβασης που θα επέτρεπε η ΕΕ στην αγορά της, με αντάλλαγμα ότι η Βρετανία κέρδισε τον πλήρη έλεγχο του εαυτού της. Η νέα συμφωνία θέτει ένα πρώτο έδαφος για τις σχέσεις ΕΕ - Ηνωμένου Βασιλείου. Η οικοδόμηση μιας νέας και πραγματικά σταθερής δομής γι' αυτή τη σχέση θα είναι μακρά και επώδυνη.

"Είναι ένα πράγμα να έχουμε ελευθερία", είπε ο Τζόνσον την Παραμονή των Χριστουγέννων, "ωστόσο το σημαντικό είναι το πώς θα τη χρησιμοποιήσουμε και αξιοποιήσουμε στο έπακρο. Αυτό θα έχει τη μεγαλύτερη σημασία από εδώ και πέρα".

Από αυτό βέβαια είναι που θα κριθεί και ο ίδιος.