Του Χρήστου Χωμενίδη

"Η Ίρις και άλλοι δύο συμμαθητές της έχουν διαγνωστεί με ΔΕΠΥ. Ο Ορφέας και ο κολλητός του έχουν δυσλεξία. Το κοριτσάκι στο πίσω θρανίο υποψιαζόμαστε ότι βρίσκεται στο φάσμα. Όσο για τον τυπάκο με τα φουντωτά μαλλιά, τον Διόνυσο, εντάξει, έχει μια ήπια δυσπραξία που προξενεί κάποια κοινωνική αδεξιότητα…"

Κοίταζα τα κουκλάκια της δευτέρας τάξης και δεν μπορούσα να πιστέψω όσα μου έλεγε η δασκάλα τους και φίλη μου. Δεν βρισκόμασταν σε σχολείο παιδιών με ειδικές ανάγκες. Αλλά σε ένα κανονικό δημοτικό, σε μεσοαστική γειτονιά της Αθήνας. 

"Ο καθένας δηλαδή από κάτι πάσχει;" 

"Εντάξει, υπάρχουν και οι εξαιρέσεις…"

"Οι εξαιρέσεις των απόλυτα "υγιών” παιδιών; Στοιχηματίζω ότι θα είναι και τα πιο χαζά – λάθος λέξη, συγγνώμη!" δάγκωσα τη γλώσσα μου "τα λιγότερο ενδιαφέροντα… Εμένα, αναρωτιέμαι, εάν στα εφτά μου με εξέταζαν ειδικοί, πόσα προβλήματα θα εντόπιζαν;"

"Τι εννοείς;"

"Είχα πλατυποδία – φορούσα ανατομικά μποτάκια. Δεν διέθετα την παραμικρή αίσθηση του ρυθμού. Μού ήταν αδύνατο να συντονίσω το βήμα μου με των άλλων, τραβούσε τα μαλλιά της η δασκάλα μου, όπως είκοσι χρόνια αργότερα ο εκπαιδευτής μου στο Πολεμικό Ναυτικό που μας προετοίμαζε για την παρέλαση της ορκωμοσίας… Αυτό όμως ήταν το λιγότερο.

Μού άρεσε, με ηδόνιζε, να ανάβω φωτιές. Έπαιρνα τα άδεια πακέτα από τα τσιγάρα του πατέρα μου, τα έβαζα σε ένα μεγάλο τασάκι και τα έκαιγα με τον αναπτήρα. Κοιτούσα μαγεμένος την μπλε φλογίτσα που έβγαζε το πλαστικό περιτύλιγμα. Αγόραζα επίσης -η μάνα μου μού αγόραζε από το χαρτοπωλείο, της τα’δινε ο κύριος Καμπούρογλους στη ζούλα- δυναμιτάκια."

"Δυναμιτάκια;"

"Μικρά βαρελότα. Τα έδενα στην κοιλιά των αεροπλάνων που με προσήλωση, με μεράκι, συναρμολογούσα - ένα κάθε Σάββατο. Άναβα το φυτίλι και τα ανατίναζα!"

"Τα αεροπλανάκια;"

"Που μου είχε πάρει ώρες να τα φτιάξω…"

"Μέσα στο σπίτι;"

"Στο μπαλκόνι. Για λέγε, πόσο διαταραγμένος ήμουν;" 

"Στην εφηβεία σου τι έκαιγες; Δάση;"

"Μπα… Με το που άρχισαν να μου αρέσουν τα κορίτσια, η πυρομανία υποχώρησε εντελώς."

"Εντάξει, ένας ειδικός της ψυχικής υγείας, ιδίως εάν έρεπε προς τον φροϋδισμό, θα είχε πολλά να πει…"

"Φαντάζεσαι να με είχαν πάει οι γονείς μου σε ειδικό; – δεν υπήρχαν βεβαίως τέτοιοι τότε στην Ελλάδα. Να με αλάλιαζε στις θεραπείες ώσπου να εντοπίσει την πηγή του κακού; Όσο θυμάμαι τους συμμαθητές μου στις πρώτες τάξεις του δημοτικού, συνειδητοποιώ πως κι αρκετοί άλλοι είχαν παραξενιές. Ο κολλητός μου τραύλιζε έντονα – μόνο μέσα στην τάξη – στην αυλή, στα διαλείμματα, ροδάνι πήγαινε η γλώσσα του."

"Τι απέγινε;"

"Γιατρός στην Αμερική. Διαπρέπει. Ένα άλλο αγοράκι, τιναζόταν όρθιο και έκλανε βροντερά, επιδεικτικά. Ένα κοριτσάκι κατουριόταν στο θρανίο του…"

"Και η δασκάλα σας τι έκανε;"

"Δεν ίδρωνε ιδιαίτερα το αυτί της. Διαχειριζόταν την κατάσταση κατά τον παραδοσιακό τρόπο. Την ενδιέφερε να υπάρχει πειθαρχία, ησυχία, ώστε να μας μαθαίνει γράμματα. Μη νομίζεις ότι ασχολιόταν ιδιαίτερα με τον καθένα. Όποιος τα’πιανε! Οι ανεπίδεκτοι -"μπουμπούνες” τους έλεγαν- ας μάθαιναν μεγαλώνοντας καμιά τέχνη…"

"Μην μου πεις ότι νοσταλγείς εκείνη την παιδαγωγική!"

"Κάθε άλλο. Έχω ακόμα, μισόν αιώνα μετά, στις παλάμες μου την αίσθηση του χάρακα. Άμα ατακτούσες, σού έριχνε δέκα στο αριστερό και δέκα στο δεξί. Ή και από είκοσι, έτσι και το παράπτωμα σου ήταν βαρύ. Ενώπιον των συμμαθητών σου, προς παραδειγματισμό. Πιστεύω απλώς πως απορρίπτοντας με βδελυγμία την αυταρχική εκπαίδευση, έχουμε φτάσει στο άλλο άκρο." 

"Στην απελευθέρωση."

"Στην υπερευαισθησία. Και στην υπερδιάγνωση. 

Ως τη γενιά των προπαππούδων μας, στις αγροτικές ιδίως περιοχές, τα παιδιά, των φτωχών ιδίως, αντιμετωπίζονταν από πολύ νωρίς σαν εργατικά χέρια. Μόλις κάπως ξετσούνιζαν, τα έστελναν στο μεροκάματο. Στα χωράφια. Για αυτό, πιστεύω, προτιμούσαν να γεννάνε γιούς - πιο δυνατά σωματικά τα αγόρια, έβγαζαν περισσότερη δουλειά. Συν ότι τις θυγατέρες έπρεπε και να τις προικίσουν…

Από τα μέσα του 20ου αιώνα, η θέση του παιδιού στην ελληνική οικογένεια άρχισε να αλλάζει άρδην. Οι γονείς, που τα προσωπικά τους όνειρα είχαν εν πολλοίς ματαιωθεί εξαιτίας της Κατοχής και του Εμφυλίου, τα μεταβίβαζαν στα βλαστάρια τους. Εξ απαλών ονύχων του Γιαννάκη αποφάσιζαν ότι θα γινόταν δικηγόρος. Και η Ελενίτσα ακτινολόγος – για να κληρονομήσει την ταμπέλα και τα μηχανήματα της άγαμης θείας. Έκαναν το σκατό τους παξιμάδι, πλήρωναν φροντιστήρια, ιδιαίτερα, για να μπει το παιδί στο πανεπιστήμιο. Αν ο μη γένοιτω αποτύγχανε στις Πανελλαδικές, στο σπίτι σηκωνόταν θρήνος."

"Επιβιώνει αυτή η νοοτροπία."

"Νομίζω ότι έχει αλλάξει κάτι κρίσιμο. Στις μέρες μας όταν το παιδί δεν τα καταφέρνει σε κάποιον τομέα -κανείς μας δεν έχει έφεση σε όλα, και στη γλώσσα και στα μαθηματικά και στα αθλήματα και στη μουσική-, όταν βραδυπορεί, οι γονείς ενοχοποιούν τους δασκάλους. Ή το εκπαιδευτικό σύστημα συνολικά. 
Εσύ η ίδια μου έχεις διηγηθεί κωμικοτραγικές σκηνές με μανούλες-μαινάδες που εισβάλλουν στην τάξη και σε κατηγορούν επειδή το σπλάχνο τους είναι ανορθόγραφο. Ή παράφωνο."

"Ταυτίζονται τόσο με το παιδί τους, ώστε μιλάνε σε πρώτο πληθυντικό. "Κάναμε τις ασκήσεις που μάς βάλατε… Είμαστε κάπως αφηρημένοι… Ονειροπόλοι…”"

"Κι εσύ πώς αντιδράς;"

"Αρκετοί συνάδελφοί μου, για να μην υφίστανται τη μαμαδίστικη γκρίνια, βάζουν σε όλη την τάξη αβλεπί άριστα. Όποτε επισημαίνουν οποιαδήποτε δυσλειτουργία, για να απεκδυθούν την ευθύνη, παραπέμπουν κατευθείαν σε ειδικούς." 

"Που φυσικά -δουλειά τους είναι- προτείνουν θεραπευτική αντιμετώπιση." 

"Θα προτιμούσες τα παιδιά που έχουν ελλειμματική προσοχή και υπερκινητικότητα να αφήνονται αβοήθητα; Να ρίχνονται στον καιάδα των "στούρνων”; Των "τούβλων”;"

"Θα ήθελα να μην πέφτουν τόσοι, τόσο πάνω τους. Να μην τα αντιμετωπίζουν σαν στοιχήματα που πρέπει πάση θυσία να κερδηθούν. Σαν πρότζεκτ. Σαν επενδύσεις των γονιών τους, οικονομικές, κυρίως δε υπαρξιακές. Θα ευχόμουν να μην προβάλλουν πάνω τους μητρικά ή πατρικά απωθημένα, να μην τους δίνουν εξεζητημένα, πομπώδη αρχαιοελληνικά ονόματα, να μην τα ντύνουν σαν μοντελάκια. Ενώ παράλληλα τα παρατάνε από νήπια μπροστά σε οθόνες, τάμπλετ, κινητά. 

Φοβάμαι πως τα Ελληνάκια μεγαλώνουν σε συνθήκες εργαστηρίου. Δεν φταίει πρωτίστως το διαδίκτυο αλλά η οικογένεια που έχει σύγχυση προτεραιοτήτων. Που είναι ακριβή στα πίτουρα και φτηνή στο αλεύρι. Με αποτέλεσμα μόλις μπαίνει το παιδί στην εφηβεία να χάνει εντελώς τον μπούσουλα. Να μην ξέρει τι να απορρίψει, εναντίον τίνος να εξεγερθεί, ποιόν προσωπικό δρόμο να χαράξει. 

Το περιστατικό με τον εικοσιδυάχρονο που χαροπαλεύει επειδή κατάπιε ένα ολόκληρο μπέργκερ κι έπαθε ασφυξία, μπορεί να ιδωθεί και συμβολικά. Πέρα, βεβαίως από το συγκεκριμένο, τραγικό πρόσωπο. "Θα καταβροχθίσω τον κόσμο αμάσητο. Αφού κανείς δεν με έμαθε -δεν με άφησε να μάθω- πώς να χρησιμοποιώ τα δόντια μου. Αφού το μόνο που ήξεραν ήταν να με μπουκώνουν…”