Του Χρήστου Χωμενίδη

Η σκηνή πριν από λίγα καλοκαίρια σε ψησταριά, σε ημιορεινό χωριό. Παρέα μαυροπουκαμισάδων, συν γυναιξί και τέκνοις, κάθεται στο διπλανό μας τραπέζι. Ένα αγόρι, βία δέκα χρονών, περιστοιχίζεται από δύο μουστακαλήδες, πατέρα και θείο μάλλον. Μπροστά του έχουν ακουμπήσει μια γυάλινη δακτυλήθρα. Το αγόρι τη σηκώνει, τη φέρνει διστακτικά στα χείλη του. "Μην το φοβάσαι! Πιες μια γουλιά!" του κάνουν με τη χαρακτηριστική τους προφορά. Εκείνο καίγεται από τους σαρανταπέντε βαθμούς οινόπνευμα, θέλει να το φτύσει. Ο πατέρας το κοιτάει σκαιά. "Τι άντρας, μωρέ, είσαι συ; Κατέβασε το!" το διατάζει.

Οπουδήποτε αλλού, το να ποτίζεις, με το ζόρι μάλιστα, ένα παιδάκι με αλκοόλ θα εκλαμβανόταν ως αυτό ακριβώς που είναι. Ως βάναυση κακοποίηση. Ποινικό αδίκημα που επισύρει αυστηρότατες ποινές. Στην αγροτική Κρήτη όχι. Εκεί το θεωρούν μύηση. Πορεία προς την ενηλικίωση, που όσο νωρίτερα συμβεί, τόσο το καλύτερο. Όπως και να του δώσουν ένα όπλο και να το μάθουν να πυροβολεί. Να στοχεύει τενεκεδάκια και πινακίδες δρόμων, να παίζει μπαλωθιές σε γάμους. Ώστε, στα δεκαοχτώ του, να πηγαίνει στα κέντρα με τις λύρες και να κατεβάζει κούπες, νεροπότηρα με ρακί, όποιος αντέξει περισσότερο χωρίς να πέσει ξερός κερδίζει. Να καβαλάει έπειτα το αμάξι του -δίπλα στη θέση του οδηγού καραμπίνα, ίσως και καλάσνικοφ- και να βγαίνει μεθυσμένος στην Εθνική. 

Η Κρήτη είναι πρωταθλήτρια στα θανατηφόρα αυτοκινητιστικά, 103 νεκροί ανά εκατομμύριο κατοίκων έναντι 61 στην υπόλοιπη Ελλάδα. Το 2024 σημειώθηκε αύξηση 65% σε σχέση με το 2023. Μου διηγήθηκαν ένα τρομερό περιστατικό. Ένα νεαρό ζευγάρι, ερωτευμένοι και λογοδοσμένοι, σκοτώθηκε με μηχανή. Οι γονείς της κοπέλας έκριναν ότι ο αρραβωνιαστικός της, που οδηγούσε, την είχε πάρει στον λαιμό του. Αρνήθηκαν να τους κηδέψουν και να τους θάψουν μαζί. Οι γονείς του παλικαριού προσεβλήθησαν. Απειλούσαν να τη βγάλουν νύχτα από το μνήμα της και να τη μεταφέρουν στο δικό του.

Το να ρισκάρεις κάθε τόσο -χωρίς λόγο- τη ζωή σου και τις ζωές των άλλων περνιέται για παλικαριά. Το να έχεις τον δικό σου "κώδικα τιμής", να διαιωνίζεις βεντέτες, να την ανάβεις σε όποιον θεωρείς ότι σε έθιξε, για μαγκιά. Από τους κτηνοτρόφους που μένουν σε απόκρυμνες στάνες, σε μυτάτα, οι οποίοι κατεβαίνουν σπάνια στις πόλεις και πιθανόν να μην έχουν δει ποτέ θάλασσα; Ο ημιαστικός και αστικός πληθυσμός της Κρήτης μπορεί να μην το επικροτεί, στην πράξη πάντως το ανέχεται. Οι καλλιεργητές και οι έμποροι ναρκωτικών έχουν τις πλάτες φορέων της εξουσίας. Η κοινωνία, σε ένα σημαντικό ποσοστό της, δεν τους περιφρονεί. Δεν τους απομονώνει. Ίσα-ίσα, τους συναναστρέφεται στα γλέντια, συναλλάσσεται μαζί τους, κάνει τα στραβά μάτια.

"Αποτελεί κομμάτι της παράδοσής μας…" δικαιολογούνται κάποιοι. Ψευδέστατο. Οι παλιοί Κρητικοί ούτε μεθύστακες ήταν ούτε καθ’έξιν χασικλήδες ούτε κοκάκηδες. Τα όπλα τα είχαν για να αντιμετωπίζουν κυρίως ξένους εισβολείς και δυνάστες. Ακόμα και στις βεντέτες εφαρμόζονταν αυστηροί κανόνες - ποτέ δεν σκοτώνονταν γυναίκες, όπως συνέβη προχθές στα Βορίζια. 

"Πώς εξηγείται τέτοια κατάντια;" ρωτάω έναν φίλο Κρητικό. 

"Εισέρρευσαν τα τελευταία χρόνια πακτωλοί βρώμικου χρήματος. Μοιράστηκαν σε πολλούς και διάφορους. Και τους διέφθειραν. Και τους αποχαλίνωσαν. Το σκάνδαλο του Οπεκεπέ δεν είναι άσχετο με τα φονικά στα Βορίζια. Για διαφορετικές εκφάνσεις μιλάμε της ίδιας νοσηρότητας." 

"Η οποία πώς καταπολεμάται;"

"Με αλλαγή, προφανώς, νοοτροπίας. Με ουσιαστική επιστροφή στις ρίζες ενός τόπου ευλογημένου, που έβγαζε ανέκαθεν σπουδαίους ηγέτες και μεγάλους καλλιτέχνες, Δασκαλογιάννη, Βενιζέλο, Θεοτοκόπουλο, Βιτσέντζο Κορνάρο, Μίκη Θεοδωράκη… Δεν της ταιριάζει της Κρήτης να δυσφημείται από τσογλάνια και μαφιόζους!"

"Οι νοοτροπίες αλλάζουν βασανιστικά αργά…"

"Εκτός κι αν όταν φτάσει η κατάσταση στο μη παρέκει, όπως έχει ήδη συμβεί, βρεθεί κάποιος να σκίσει τη γάτα. Να απαγορεύσει στην πράξη την οπλοκατοχή και την οπλοχρησία. Να τους ταράξει στα αλκοτέστ. Να ξεριζώσει τις φυτείες. Να κηρύξει, εφόσον κριθεί απαραίτητο, κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Να κατεβάσει στρατό."

"Δεν θα γίνει χαμός; Δεν θα βαρέσουν οι παραβατικοί τη γροθιά στο μαχαίρι;"

"Μην τους υπερτιμάς. Κάτι ζαγάρια είναι, θρασύδειλα. Αν δείξεις τσαμπουκά, αποφασιστικότητα, θα λουφάξουν." 

"Το βλέπεις πιθανόν να συμβεί;"

"Ένα από τα μεγαλύτερα δεινά της Ελλάδας μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα ήταν η ληστοκρατία. Ορισμένοι εκπρόσωποι του νόμου και της τάξης φάνηκαν άξιοι του όρκου τους και τσάκισαν με τα πολλά τους "βασιλείς των ορέων”. Καιρός να συμβεί το ανάλογο στην Κρήτη."-