Του Χρήστου Χωμενίδη 

"Καμαρώστε τους, κυρίες και κύριοι! Κάνουν πάρτυ!" 

Ο επικεφαλής της τηλεπαρέας είχε ύφος σκανδαλισμένο και ειρωνικό ταυτόχρονα. Το ολιγόλεπτο βίντεο προβαλλόταν ξανά και ξανά. Κελεπούρι ήταν καθώς είχε τραβηχτεί -λέει- στο κελί όπου μένει ο Δημήτρης Λιγνάδης στον Κορυδαλλό, πράγμα το οποίο η υπεράσπισή του έσπευσε να αρνηθεί. Τι έδειχνε, τέλος πάντων, το βίντεο; Δυό-τρεις άντρες με πιξελαρισμένα πρόσωπα, με την αμφίεση που συνηθίζεται στις σημερινές φυλακές, φόρμες, σορτς, φανέλες αμφισβητούμενης καθαριότητας. Ο ένας τους έπαιζε μπουζούκι με θαυμαστή, με επαγγελματική σχεδόν, επιδεξιότητα. Ο άλλος κρατούσε σελίδες με τυπωμένους τους στίχους. Έλεγαν Τσιτσάνη. Το πλέον ταιριαστό στην κατάστασή τους τραγούδι. "...Καλοκαίρι κι είναι κρύο, ένα μέτρο επί δύο το κελί μου, αχ μανούλα μου...". Έκαναν κέφι, ήταν ολοφάνερο. Μεράκλωναν. Στις ελλειπτικές μα τόσο γλαφυρές εικόνες που δίνει το αριστουργηματικό ρεμπέτικο αναγνώριζαν τους εαυτούς τους. "Εγώ δεν ζω γονατιστός, είμαι της Γερακίνας γιός!" Οι ψυχές τους δροσίζονταν. 

"Ο "κύριος” με τα άσπρα γόνατα που παίζει το όργανο είναι έμπορος ναρκωτικών!" πληροφόρησε ο δημοσιογράφος το τηλεοπτικό κοινό. "Συγκατοικεί με δύο δολοφόνους, οι οποίοι προφανώς του κάνουν σεκόντα...". Αποτροπιασμός στα όρια της φρίκης. Όχι κυρίως επειδή είχε εισχωρήσει στη φυλακή κινητό με κάμερα και απαθανάτιζε τα στιγμιότυπα. Αλλά διότι οι ειδεχθείς εγκληματίες είχαν το θράσος να το ρίχνουν έξω. Κανονικά θα έπρεπε να σκέφτονται μέρα-νύχτα τις απαίσιες πράξεις τους και να βαράνε τα κεφάλια τους στον τοίχο...

Ανέκαθεν διακρίνονταν οι άνθρωποι για τη σκληρότητά τους απέναντι σε όποιον στραβοπατούσε, σε όποιον έθετε εαυτόν εκτός κοινωνίας. Οι εκτελέσεις αποτελούσαν επί χιλετίες δημοφιλέστατα δημόσια θεάματα. Μέχρι τον 21ο αιώνα στη Σαουδική Αραβία πλήθη κατέκλυζαν γήπεδα για να παρακολουθήσουν αποκεφαλισμούς, ακρωτηριασμούς έστω κλεπτών. Το 1925, κατά τη δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου, καταδικάστηκαν στην εσχάτη των ποινών και απαγχονίστηκαν αυθωρεί δύο καταχραστές του δημοσίου. Είκοσι χιλιάδες Αθηναίοι μαζεύτηκαν στο Γουδή για να τους δουν στην κρεμάλα. Ήταν εννιάμισυ το πρωί. Οι περισσότεροι θα απόλαυσαν -στοιχηματίζω- μετά τον βαρύ γλυκό τους σε κάποιο από τα γύρω καφενεία.

Το 1972 έλαβε χώρα η τελευταία εν Ελλάδι θανατική εκτέλεση. Τα ισόβια ως ανώτατη επιβαλλόμενη ποινή νομοθετήθηκαν μερικά χρόνια αργότερα. "Όταν λέμε ισόβια, εννοούμε ισόβια!" δήλωσε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ευθύς με τη μετατροπή των θανατικών ποινών των πρωταίτιων της 21ης Απριλίου. Η βούλησή του μερικώς εισακούστηκε. Από τους πραξικοπηματίες μονάχα τρεις, ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο Δημήτριος Ιωαννίδης και ο Νικόλαος Ντερτιλής πέθαναν στη φυλακή. Συν ο Οδυσσέας Αγγελής, που αυτοκτόνησε στο λουτρό του κελιού του. Το 1996 είχε τεθεί ζήτημα αποφυλάκισης των χουντικών. Ποιος είχε πιο θερμά υποστηρίξει ότι η Δημοκρατία έπρεπε να δείξει επιείκια; Ο Ανδρέας Λεντάκης. Ένας από τους σκληρότερα βασανισθέντες στο κολαστήριο της οδού Μπουμπουλίνας, ο Ανδρέας "που τον χτυπούν το βράδυ στην ταράτσα...", κατά το τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη. 

Τα ισόβια συν τω χρόνω έπαψαν γενικώς να τηρούνται. Στις μέρες μας ουδείς μένει στη φυλακή για περισσότερο από δύο δεκαετίες, Με την εξαίρεση των πρωτοπαλίκαρων της "17 Νοέμβρη".  

"Σε δέκα, δεκαπέντε, είκοσι χρόνια θα κυκλοφορεί ελεύθερος! Ενώ το παιδί μας δεν πρόκειται να επιστρέψει ποτέ!" Απολύτως σεβαστή η κραυγή αγανάκτησης όταν προέρχεται από τους πιο κοντινούς, τους δικούς του θύματος. Ουδείς θα τους έριχνε άδικο ακόμα και εάν σκότωναν τον δολοφόνο με τα ίδια τους τα χέρια. Οι πιο στεντόρειες εντούτοις κραυγές, οι χειρότερες κατάρες εξαπολύονται από ανθρώπους που δεν έχουν καμιά προσωπική σχέση με το έγκλημα. Εκείνοι διακινούν την αντίληψη πως η Δικαιοσύνη χαϊδεύει όσους κοινωνικά προνομιούχους και οικονομικά ισχυρούς κάθονται στο εδώλιο. Ότι υπάρχουν vip κελιά που οι τρόφιμοί τους απολαμβάνουν και του πουλιού το γάλα. Ακόμα και την ερωτική συντροφιά κυριών, συζύγων, συντρόφων ή σεξεργατριών.

Αρκεί να περάσει κάποιος ως επισκέπτης την πύλη ενός σωφρονιστικού καταστήματος για να απαλλαγεί ακαριαία από τις παραπάνω πλάνες. Οι φυλακές στην Ελλάδα είναι φοβερά μέρη. Στοιβάζονται, ξεχειλίζουν οι κρατούμενοι από τα κελιά. Ανεπαρκείς στην καλύτερη περίπτωση οι συνθήκες υγιεινής. Ύποπτα -για να το θέσω επιεικώς- τα νταραβέρια που ακατάπαυστα γίνονται. Τι μπορεί να σου προσφέρει εκεί μέσα ένα φουσκωμένο πορτοφόλι; Μια σχετική σωματική ακεραιότητα. Μια στοιχειώδη προστασία από τις συμμορίες και τους τσαμπουκάδες. Μια τακτικότερη επικοινωνία με τον έξω κόσμο. 

"Τρως όμως δεκαπέντε χρόνια και είσαι έξω στα μισά! Ή και σε λιγότερα!" Μείνετε εσείς όχι εφτά χρόνια, εφτά μήνες, εφτά μέρες πίσω από τα κάγκελα και έπειτα μιλάτε. Ούτε οι δικαστές μας καν δεν έχουν προσωπική εμπειρία, δεν έχουν διανυκτερεύσει άπαξ ιγκόγκνιτο σε κελί, ώστε να ξέρουν πού ακριβώς στέλνουν όποιον κρίνουν ένοχο.

Όσο για τον σωφρονισμό, πρόκειται μάλλον για μονολεκτικό ανέκδοτο. Έψαξα μα δεν βρήκα στατιστικές σχετικά με το ποσοστό των αποφυλακιζόμενων που επανεντάσσονται. Η μεγάλη, υποθέτω, πλειονότητα υποτροπιάζει, επιστρέφει εκεί μέσα, με βαρύτερες μάλιστα καταδίκες, για σοβαρότερα αδικήματα. Και πώς αλλιώς; Ο κατάδικος, ακόμα και αφού έχει εκτίσει την ποινή του, είναι ένας κοινωνικός παρίας. Ποιος θα τον εμπιστευτεί, ποιος θα του δώσει δουλειά, ευκαιρίες; Ακόμα και η οικογένεια του συχνά τον έχει, από ντροπή, ξεγράψει. Ίσως ενδόμυχα και να νοσταλγεί το κελί. Να το αισθάνεται ως το φυσικό του πλέον περιβάλλον.

"Να μην τιμωρούνται λοιπόν οι εγκληματίες; Να μην κλείνονται στη φυλακή;" 

Ποτέ δεν υποστήριξα κάτι τέτοιο. Θα ευχόμουν απλώς η κοινή γνώμη να μην δείχνεται πιο αυστηρή από την ίδια τη Δικαιοσύνη. Να μην εξανίσταται όταν μια παρέα νταλγκαδιασμένων λέει τον πόνο της με ένα μπουζούκι. Να μην καταναλώνει βουλιμικά "δημοσιογραφικές πληροφορίες" άνευ οιασδήποτε σημασίας. "Η Ρούλα Πισπιρίγκου βλέπει στο κελί της τηλεόραση!" Και λοιπόν; Εφόσον έχει διαπράξει ό,τι της καταλογίζεται, η ψυχή της καίγεται ήδη στην κόλαση. Και αν ακόμα είναι αθώα, η ψυχή της πνίγεται στο πένθος. Απορίας άξιον ότι εξακολουθεί να υπάρχει, ζωντανή από κεκτημένη ταχύτητα.

Η διακριτικότητα απέναντι στον συντετριμμένο, η σαφής διάκριση ανάμεσα στην απονομή δικαιοσύνης που επιφέρει την κάθαρση και στη στείρα εκδικητικότητα, αποτελεί μέτρο πολιτισμού. Που δεν έχουμε ακόμα κατακτήσει. "Αυτόν που πέφτει, οι άλλοι τον κλωτσάνε περισσότερο…" αναφωνεί ο Αισχύλος, με το στόμα της Κλυταιμνήστρας. Λες και μιλάει για σήμερα. 

"Homo hominis lupus”. "Ο άνθρωπος για τον άνθρωπο είναι λύκος" διαπίστωναν οι Ρωμαίοι. Ίσως όμως για τα κύματα λαϊκής οργής απέναντι στον κάθε εγκληματία υπάρχει μια πιο βαθιά ερμηνεία. Αυτή που διατύπωσε ο ορθόδοξος Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος, με αφορμή το έγκλημα στα Γλυκά Νέρα.

"… Θα γράψω κάτι απευθυνόμενος στους χριστιανούς, Σε εκείνους που χθες με οργή και βδελυγμία ξέσκιζαν τις σάρκες του δολοφόνου. Η πράξη της δολοφονίας αποτρόπαια. Ξεχάσατε όμως ότι κανείς δεν μπορεί να καυχηθεί ότι έχει το ηθικό πλεονέκτημα. Όλοι μέσα στην καρδιά μας κρύβουμε τα δικά μας τέρατα. Αρκεί για ένα δευτερόλεπτο να σηκώσει ο Θεός τη χάρη Του και να γίνουμε και εμείς τέρατα και δαίμονες… Σκύψτε μέσα στην καρδιά σας και πείτε ένα Κύριε Ελέησον για τον δολοφόνο. Και ένα ακόμα για τη δική σας ψυχή. 

Όποιος νομίζει ότι στέκεται, ας προσέξει μην πέσει."

* Ο κ. Χρήστος Χωμενίδης είναι συγγραφέας