Του Χρήστου Χωμενίδη

Είναι πολύ ενδιαφέρον πώς οι άνθρωποι, πάντα και παντού, τείνουν να αντιλαμβάνονται την Ιστορία σαν ταινία ή σαν μυθιστόρημα, όπου δεν κυριαρχούν οι κοινωνικές συγκρούσεις και τα γεωπολιτικά δεδομένα αλλά οι χαρακτήρες -τα πάθη κυρίως- των πρωταγωνιστών. 

Εάν ερμήνευες τις πρόσφατες κινήσεις της Ρωσίας βάσει τής από αιώνων αυτοκρατορικής της αντίληψης σε συνδυασμό με την αδυναμία της Ευρώπης και την εσωσέστρεφεια που έχει, τα τελευταία χρόνια, εκδηλώσει η Αμερική... Εάν ισχυριζόσουν ότι η εισβολή στην Ουκρανία αποφασίστηκε με λάθος εκτιμήσεις αλλά με καθαρό μυαλό... Θα έπειθες πολύ λιγότερο από το εάν περιέγραφες τον Πούτιν ως την ενσάρκωση του κακού, έναν ψυχικά και σωματικά άρρωστο ηγεμόνα που, απομονωμένος σε κάποιο υπόγειο μπούνκερ, κραυγάζει "αποθανέτω η ψυχή μου μετά των αλλοφύλων!".

Δεν έχει να κάνει με το μορφωτικό επίπεδο ή με την ψυχική καλλιέργεια. Εδώ οι Έλληνες του 5ου π.Χ. αιώνα ισχυρίζονταν ότι η πέρσικη στρατιά ηττήθηκε επειδή ο Ξέρξης διέπραξε ύβρι μαστιγώνοντας τα κύματα. Εδώ ο Όμηρος έφερε τον Τρωικό Πόλεμο στα μέτρα μιάς αντιζηλίας μεταξύ Αχιλλέα και Αγαμέμνονα για τα ωραία μάτια της Βρισηίδας.

Μακράν εμού η αντίληψη ότι η Ιστορία κινείται από την ταξική αποκλειστικά πάλη, τους εθνικούς και θρησκευτικούς έστω ανταγωνισμούς. Μετράνε προφανώς οι προσωπικότητες, όσοι κρατούν σε κάθε φάση το πηδάλιο κι όσοι το διεκδικούν. Χωρίς τα συμπλέγματα και τις εμμονές τού Χίτλερ, δίχως τον ιδιοφυή μανιοκαταθλιπτικό Τσώρτσιλ, ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και αν συνέβαινε, θα είχε τελείως διαφορετική πορεία και κατάληξη. Και εάν ο Λένιν δεν διέθετε το χάρισμα να διακρίνει πριν από όλους και να αρπάζει τις ευκαιρίες, οι μπολσεβίκοι δεν θα κατακτούσαν ποτέ την εξουσία.

Άλλο όμως το να βάζεις στην εξίσωση των ανθρώπινο παράγοντα, άλλο το να παρακολουθείς τα γεγονότα που επηρεάζουν, φτάνουν κάποτε να απειλούν τη ζωή σου, λες και βρίσκεσαι στο γήπεδο και ο διαιτητής έχει σφυρίξει πέναλντι. "Θα το πατήσει ο Πούτιν το κουμπί; Και αν το πατήσει, οι Δυτικοί θα απαντήσουν ρίχνοντας τα δικά τους πυρηνικά; Θα αφανιστεί ο κόσμος μέσα σε λίγες ώρες;" 

Στη μελοδραματοποιημένη αντίληψη και αφήγηση της πραγματικότητας που σερβίρεται για μαζική κατανάλωση βαρύνων ρόλος δίνεται και σε πρόσωπα τα οποία ένας αναλυτής με την επιστημοσύνη του Θουκυδίδη θα τα περνούσε στα ψιλά. Ίσως να μην τα ανέφερε καν. 

Η σύντροφος του Πούτιν, φερ’ειπείν, που τα εχθρικά του ΜΜΕ την αποκαλούν ερωμένη του, εγκαταλείποντας για λίγο το φεμινιστικό τους ιδίωμα. Κάθε δυό μέρες βλέπουμε το πρόσωπό της –"σε παλαιότερες ευτυχισμένες στιγμές"-, καθώς και φωτογραφίες της έπαυλης στην οποία φέρεται να έχει καταφύγει στην Ελβετία. Φαντασθείτε να είχε κάποιος απαθανατίσει τα παιδάκια τα οποία έχει, λένε, αποκτήσει με τον μετα-Τσάρο. Χρυσά θα τα πουλούσε!

Το πιό χτυπητό παράδειγμα της μετατροπής της Ιστορίας σε κλασσικά εικονογραφημένα αποτελεί ο Μιχάλης. Ποιος Μιχάλης; Σάμπως και ξέρω; Σάμπως και ξέρουμε; Ο άντρας εκείνος που εμφανίστηκε ύστερα από τον πρόεδρο Ζελένσκι στο διάγγελμα προς τους Έλληνες στις αρχές Απριλίου.

Εμφανίστηκε ως μη όφειλε. Ο κανονισμός της Βουλής απαριθμεί περιοριστικά ποιοι έχουν δικαίωμα να μιλάνε από το βήμα της έστω και βιντεοσκοπημένοι. Είπε την απαγορευμένη λέξη: Αζόφ. Οι καθ’ημάς ρωσόφιλοι και οι επιτήδειοι ουδέτεροι έφριξαν. Ναζί τον ανέβαζαν, πίθηκο τον κατέβαζαν, αποδεικνύοντας πώς ακριβώς αντιλαμβάνονται την πολιτική ορθότητα. Ότι εάν ο "εχθρός" απέχει από τις προδιαγραφές ομορφιάς, χαλάλι να του κάνεις όσο "body shaming” τραβάει η ψυχή σου.

Πέρασαν λίγες εβδομάδες κι ενώ ο Μιχάλης είχε -όπως οι πάντες και τα πάντα- ήδη ξεχαστεί, ο πρέσβης της Ουκρανίας ανακοίνωσε ότι έπεσε υπερασπιζόμενος τη Μαριούπολη. Σημαία έκαναν αυτοστιγμεί τον θάνατο του οι καθ’ημάς υποστηρικτές των Ουκρανών. Τι ήρωα τον ανακήρυξαν, τι άξιο συνεχιστή τού Έλληνα παππού του, μόνο τραγούδι δεν τού έγραψαν, μόνο σε πλατεία στην Αθήνα δεν ζήτησαν να δοθεί το όνομά του! 

Μην με παρεξηγήσετε. Στη σύρραξη που ξεκίνησε στις 24 Φεβρουαρίου -το έχω πει και το έχω γράψει επανειλημμένα- υποστηρίζω ολόψυχα τους αμυνόμενους. Δεν μού απαγορεύει ωστόσο κάτι τέτοιο να παρατηρώ, να κρίνω τον τρόπο με τον οποίον πλάθονται οι μύθοι. Μικροί και μεγάλοι. Πρόσκαιροι και διαρκέστεροι.

Υπάρχουν προσωπικότητες που ήδη εν ζωή έχουν αφήσει βαθύ ίχνος, που ο θάνατός τους επιστεγάζει απλώς μία πορεία δεκαετιών. Αυτούς ο βιογράφος-καθαγιαστής θα τους ρετουσάρει, θα τους φωτίσει κολακευτικά, θα παραλείψει κάποια σκοτεινά σημεία. Δεν εξυπηρετούν την αφήγηση της Αριστεράς μετά τη Μεταπολίτευση (πριν ήταν αρκετά διαφορετική η θέση της) κάποιες πλευρές της προσωπικότητας του Άρη Βελουχιώτη. Θα τις αποσιωπήσει συνεπώς. Όπως και η Δεξιά παράταξη δεν θα σταθεί ιδιαίτερα στη στάση φρόνιμης αναμονής που τήρησε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής καθόλη τη διάρκεια της Κατοχής, μαζεύοντας προφανώς δυνάμεις για να διαπρέψει στη συνέχεια...

Υπάρχουν και άνθρωποι οι οποίοι γίνονται διάσημοι πεθαίνοντας. Βρίσκονται στο λάθος μέρος τη λάθος στιγμή και την τρώνε στο δόξαπατρί ή στην καρδιά. Ανοίγοντας την ίδια στιγμή την πόρτα της αθανασίας, όπως αρεσκόμαστε να αποκαλούμε την υστεροφημία. Τα βιογραφικά τους γράφονται από το τέλος προς την αρχή. Όσα λιγότερα ξέρουμε για τη ζωή τους, τόσο το καλύτερο. "Δεν μού αρέσει ο ρεαλισμός, θέλω μαγεία!" όπως αναφωνεί σπαρακτικά η Μπλανς Ντυμπουά στο φινάλε του "Λεωφορείον ο Πόθος". 

Ιδανική τέτοια περίπτωση αποτελεί ο Μιχάλης ή Μιχαήλ, αγνώστων λοιπών στοιχείων. Και άλλοι αρκετοί, στο πρόσφατο και στο πιο παλιό μας εικονοστάσι. Θου Κύριε φυλακήν τω στόματί μου...

* Ο κ. Χρήστος Χωμενίδης είναι συγγραφέας