Της Yulia Starostina

Οι έντονες συζητήσεις συνεχίζονται σε ολόκληρη την Ευρώπη σχετικά με τον καλύτερο τρόπο αξιοποίησης των παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων της κεντρικής τράπεζας προς όφελος της Ουκρανίας, με τρόπο που να περιορίζει τους νομικούς κινδύνους για τις χώρες όπου βρίσκονται, κυρίως το Βέλγιο. Ωστόσο, αυτά τα 280–300 δισεκατομμύρια δολάρια σε κρατικά αποθεματικά αποτελούν μόνο ένα μέρος των χρημάτων που έχουν παγώσει λόγω των δυτικών κυρώσεων που επιβλήθηκαν ως απάντηση στη ρωσική πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία.

Πέρα από τα κρατικά περιουσιακά στοιχεία, έχουν παγώσει και ιδιωτικά, όπως αεροσκάφη, γιοτ και βίλες που ανήκουν σε Ρώσους ιδιώτες οι οποίοι βρίσκονται σε λίστες κυρώσεων. Η συνολική τους αξία ανέρχεται περίπου σε 58 δισεκατομμύρια δολάρια. Όμως, άλλα 70 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με εκτιμήσεις του Ιδρύματος Μπόρις Νεμτσόφ για την Ελευθερία, ανήκουν σε ρωσικές νομικές οντότητες και ιδιώτες εις βάρος των οποίων οι δυτικές οικονομικές αρχές δεν έχουν καμία επίσημη απαίτηση. Αυτοί δεν υπόκεινται σε κυρώσεις ή άλλους περιορισμούς, αλλά παρ’ όλα αυτά έχασαν την πρόσβαση στις επενδύσεις τους επειδή πραγματοποιήθηκαν μέσω οργανισμών τρίτων που αργότερα εντάχθηκαν στις δυτικές μαύρες λίστες.

Η Ρωσία είχε συνειδητά καλλιεργήσει τη βάση των ιδιωτών επενδυτών της. Το κράτος άνοιξε ατομικούς επενδυτικούς λογαριασμούς και ενθάρρυνε τη χρήση τους μέσω φορολογικών κινήτρων. Οι ρωσικοί χρηματιστηριακοί οίκοι συμβούλευαν ενεργά τους πελάτες τους να διαφοροποιούν τα χαρτοφυλάκιά τους ως μέτρο ασφαλείας, επενδύοντας σε ξένες μετοχές όπως Apple, Tesla, Intel, Meta και Alibaba, καθώς και σε άλλους τίτλους όπως ευρωομόλογα.

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 έβαλε απότομα τέλος σε αυτά τα πειράματα. Τα κύματα δυτικών κυρώσεων που ακολούθησαν συγκλόνισαν ολόκληρη τη ρωσική χρηματιστηριακή αγορά.

Το πρώτο κύμα έπληξε τους χρηματιστηριακούς διαμεσολαβητές των μεγαλύτερων ρωσικών τραπεζών (Sberbank, VTB και Alfa Bank). Το δεύτερο έπληξε τον κύριο θεματοφύλακα τίτλων της Ρωσίας, το National Settlement Depository. Το 2023 επιβλήθηκαν κυρώσεις στο Χρηματιστήριο της Αγίας Πετρούπολης (SPB Exchange), την κύρια πλατφόρμα διαπραγμάτευσης ξένων μετοχών στη Ρωσία, και το 2024 στον θεματοφύλακα του SPB Bank.

Ως αποτέλεσμα, οι μετοχές και τα ομόλογα ξένων εκδοτών (όχι μόνο αμερικανικών και ευρωπαϊκών, αλλά και κινεζικών και άλλων) μπλοκαρίστηκαν αυτόματα σε ευρωπαϊκά αποθετήρια: Euroclear και Clearstream. Αυτά τα ιδρύματα δεν βλέπουν τους τελικούς δικαιούχους, αφού οι πελάτες τους δεν μπορεί να είναι ιδιώτες. Βλέπουν μόνο ότι οι τίτλοι βρίσκονται στους ισολογισμούς ρωσικών οργανισμών που έχουν δεχθεί κυρώσεις, πράγμα που σημαίνει ότι υπόκεινται σε πάγωμα.

Ο όγκος των παγωμένων ιδιωτικών περιουσιακών στοιχείων (περίπου 14 δισεκατομμύρια δολάρια) μπορεί να φαίνεται ασήμαντος σε σύγκριση με τα τεράστια κρατικά αποθεματικά της Ρωσίας και την περιουσία των ατόμων που βρίσκονται σε λίστες κυρώσεων. Ωστόσο, αντιπροσωπεύει τις αποταμιεύσεις εκατομμυρίων Ρώσων που πίστεψαν ότι οι ξένοι τίτλοι ήταν μια ασφαλής επένδυση και πίστεψαν στο θεσμό της ιδιωτικής περιουσίας.

Το 2022, η ρωσική κεντρική τράπεζα δήλωσε ότι το πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων είχε επηρεάσει περισσότερους από 5 εκατομμύρια ιδιώτες επενδυτές. Ένα πρόγραμμα ανταλλαγής παγωμένων περιουσιακών στοιχείων που ξεκίνησε πέρυσι επέτρεψε σε 1,5 εκατομμύριο επενδυτές να ανακτήσουν μέρος των περιουσιακών τους στοιχείων, σύμφωνα με ρυθμιστικά δεδομένα.

Το πρόγραμμα αυτό επιτρέπει στους Ρώσους επενδυτές να ανταλλάξουν περιουσιακά στοιχεία που έχουν μπλοκαριστεί στο National Settlement Depository, συμπεριλαμβανομένων ξένων μετοχών, αποθετηρίων τίτλων και μεριδίων επενδυτικών κεφαλαίων, αλλά μόνο αξίας έως 100.000 ρουβλιών, δηλαδή λίγο πάνω από 1.000 δολάρια. Οι ξένοι, με τη σειρά τους, μπορούν να τα αγοράσουν χρησιμοποιώντας κεφάλαια από ειδικούς λογαριασμούς και να τα αποσύρουν από τη Ρωσία. Παρ’ όλα αυτά, παρά αυτή την εν μέρει αποκατάσταση, περίπου 3,5 εκατομμύρια επενδυτές εξακολουθούν να μένουν εκτός.

Έρευνα της κεντρικής τράπεζας ήδη από το 2021—πριν από τον πόλεμο—ρίχνει φως στο ποιοι είναι ακριβώς αυτοί οι επενδυτές. Τα αποτελέσματά της επιβεβαιώνουν τη δημοτικότητα των ξένων τίτλων μεταξύ των πελατών των ρωσικών χρηματιστηριακών εταιρειών: το 40% των περιουσιακών στοιχείων των ανδρών ιδιωτών επενδυτών και το 36% των περιουσιακών στοιχείων των γυναικών ήταν σε ξένες μετοχές και ομόλογα.

Η έρευνα μάς δίνει επίσης εικόνα για το μέγεθος των χαρτοφυλακίων τους: από όλους τους πελάτες με χαρτοφυλάκια άνω των 10.000 ρουβλιών, η συντριπτική πλειονότητα (80%) είχε λογαριασμούς αξίας κάτω του 1 εκατομμυρίου ρουβλιών, εκ των οποίων το 37,5% είχε κάτω από 100.000 ρούβλια (λιγότερα από 1.200 δολάρια). Άλλο ένα 15% ήταν επενδυτές με λογαριασμούς από 1 έως 6 εκατομμύρια ρουβλία. Λιγότερο από 5% διέθετε μεγάλα χαρτοφυλάκια άνω των 6 εκατομμυρίων ρουβλιών (περίπου 75.000 δολάρια).

Το Ίδρυμα Νεμτσόφ παραθέτει ανώνυμα δεδομένα από μεγάλο ρωσικό χρηματιστηριακό οίκο που περιλαμβάνουν πάνω από 230.000 πελάτες των οποίων τα περιουσιακά στοιχεία πάγωσαν λόγω κυρώσεων. Συλλογικά, τα παγωμένα περιουσιακά στοιχεία τους αξίζουν 80,9 δισεκατομμύρια ρούβλια (λίγο κάτω από 1 δισεκατομμύριο δολάρια). Άλλα στοιχεία επιβεβαιώνουν τα προπολεμικά συμπεράσματα της κεντρικής τράπεζας: η συντριπτική πλειονότητα των επηρεασμένων επενδυτών (81,6%) έχασαν πρόσβαση σε σχετικά μικρά ποσά—έως 100.000 ρούβλια (1.200 δολάρια). Μόνο το 1% των πελατών κατείχε περιουσιακά στοιχεία άνω των 3 εκατομμυρίων ρουβλιών (περίπου 40.000 δολάρια).

Το Ίδρυμα Νεμτσόφ διεξήγαγε επίσης διαδικτυακή έρευνα μεταξύ ιδιωτών επενδυτών με παγωμένους τίτλους. Κρίνοντας από τα αποτελέσματα, πρόκειται κυρίως για οικονομικά ενεργούς ανθρώπους της μεσαίας τάξης με ανώτερη εκπαίδευση. Επένδυσαν σε δυτικά χρηματοοικονομικά εργαλεία για να προστατεύσουν τις αποταμιεύσεις τους από τον πληθωρισμό, να εξοικονομήσουν χρήματα για τη συνταξιοδότησή τους, να δημιουργήσουν πρόσθετο εισόδημα, να αποταμιεύσουν για την εκπαίδευσή τους, να επιτύχουν οικονομική ανεξαρτησία και τα λοιπά. Αξιοσημείωτο είναι ότι ένας στους τρεις ερωτηθέντες είχε φύγει από τη Ρωσία μετά την πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία.

Τέλος, οι κυρώσεις στη ρωσική χρηματιστηριακή αγορά επηρέασαν εκατομμύρια ιδιώτες επενδυτές, πολλοί από τους οποίους δεν ήταν καν Ρώσοι πολίτες. Η ρωσική χρηματοοικονομική υποδομή χρησιμοποιούνταν για επενδυτικούς σκοπούς από πολίτες της Ουκρανίας, του Καζακστάν και άλλων πρώην σοβιετικών χωρών.

Μια επίσημη διαδικασία για το ξεμπλοκάρισμα ιδιωτικών περιουσιακών στοιχείων υπήρχε από την αρχή, αλλά είναι μακρά, επίπονη και δαπανηρή. Οι ενδιαφερόμενοι επενδυτές πρέπει να λάβουν ειδική άδεια από τα υπουργεία Οικονομικών του Βελγίου και του Λουξεμβούργου, καθώς και εγγύηση από την ΕΕ που να επιβεβαιώνει ότι ο επενδυτής δεν υπόκειται σε κυρώσεις και ότι αγόρασε τα περιουσιακά στοιχεία με δικά του χρήματα.

Για πολλούς Ρώσους επενδυτές, το κόστος πρόσληψης Ευρωπαίου δικηγόρου—έως 100.000 ευρώ—υπερβαίνει κατά πολύ τη συνολική αξία των παγωμένων τους περιουσιακών στοιχείων. Επιπλέον, η επιτυχής ανάκτηση δεν είναι καθόλου δεδομένη. Κατά συνέπεια, έχουν εκδοθεί λίγο πάνω από πενήντα άδειες ξεμπλοκαρίσματος κατά τα τελευταία τρίαμισι χρόνια, σύμφωνα με τα δεδομένα του Ιδρύματος Νεμτσόφ.

Οι τρέχουσες συζητήσεις σχετικά με τη χρήση παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων προς όφελος της Ουκρανίας αφορούν μόνο αυτά που ανήκουν στην κεντρική τράπεζα. Δεν γίνεται λόγος για τη χρήση των περιουσιακών στοιχείων ιδιωτών επενδυτών με παρόμοιο τρόπο. Ωστόσο, ούτε υπάρχει συζήτηση για οτιδήποτε άλλο που θα μπορούσε να γίνει με αυτά, συμπεριλαμβανομένης της επιστροφής τους στους ιδιοκτήτες. Για τους Ρώσους ιδιώτες επενδυτές που έχουν αποκλειστεί από τη Δύση, δεν διαφαίνεται κανένα σημάδι αποκατάστασης στο άμεσο μέλλον.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου