Ο κόσμος δεν αλλάζει όταν εμφανίζεται μια νέα τεχνολογία. Αλλάζει όταν εκείνοι που την φοβούνται και την αμφισβητούν, διστάζουν και μένουν πίσω, ενώ εκείνοι που τη χρησιμοποιούν προχωρούν μπροστά. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν αποτελεί την πρώτη επανάσταση αυτού του είδους. Ούτε θα είναι η τελευταία. Σίγουρα όμως, είναι η πρώτη που απαιτεί από τις κοινωνίες να προσαρμοστούν όχι μέσα σε δεκαετίες, αλλά μέσα σε λίγα χρόνια. Κι αυτό για κάποιους, είναι το πλέον δύσκολο να αποδεχτούν. 

Η αλήθεια είναι απλή: το AI δεν ήρθε να αντικαταστήσει τον άνθρωπο. Ήρθε να αντικαταστήσει ό,τι ο άνθρωπος κάνει προβλέψιμα, μηχανικά ή ανούσια. Και αυτό δεν είναι απειλή. Είναι ευκαιρία. Όχι για όλους — αλλά για όσους θέλουν να σταθούν στο ύψος της εποχής τους και να βελτιώσουν τις συνθήκες εργασίας και ζωής τους..

Ο φόβος ότι η τεχνολογία "παίρνει δουλειές" είναι τόσο παλιός όσο και η τεχνολογία. Όμως δεν ευσταθεί. Εκείνο που χάνεται είναι οι δραστηριότητες χωρίς προσφορά αξίας. Εκείνο που δημιουργείται είναι νέες μορφές προστιθέμενης αξίας. Το πρόβλημα δεν είναι η πρόοδος. Είναι το βόλεμα, η προσκόλληση σε ρόλους που δεν ανταποκρίνονται πια σε πραγματικές ανάγκες. Δεν υπάρχει τίποτα ιερό στην ύπαρξη ενός επαγγέλματος μόνο και μόνο επειδή υπήρχε χθες. Αν κάτι καταργείται, είναι γιατί δεν είναι πλέον χρήσιμο. Αν κάτι ανθίζει, είναι γιατί προσφέρει νόημα και ουσία, όχι απλώς επανάληψη.

Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης έχουν ήδη μπει στην καθημερινότητα της εφορίας: η ΑΑΔΕ εντοπίζει αυτόματα αποκλίσεις δηλωθέντων ποσών και διασταυρώνει σε πραγματικό χρόνο συναλλαγές από POS, ηλεκτρονικά τιμολόγια και τραπεζικές κινήσεις. Πρόκειται για αυτοματοποιημένο έλεγχο που πριν λίγα χρόνια απαιτούσε μήνες ανθρώπινης εργασίας. Αντίστοιχα, στην εκπαίδευση, ενώ διεθνώς συστήματα AI διαμορφώνουν εξατομικευμένο πρόγραμμα μάθησης για κάθε μαθητή, προσαρμόζοντας ταχύτητα, ύλη και μεθοδολογία, στην Ελλάδα τέτοια εφαρμογή δεν έχει ακόμη ενταχθεί ούτε πιλοτικά στην τάξη. Το αποτέλεσμα είναι ότι συνεχίζουμε να μιλάμε για "ίσες ευκαιρίες" με εργαλεία που αγνοούν εντελώς τις ατομικές διαφορές. 

Το AI δεν σκέφτεται. Δεν οραματίζεται. Δεν έχει αίσθηση ευθύνης ή σκοπού. Όμως κάνει εξαιρετικά καλά, κάτι που ο άνθρωπος πάντα αναζητούσε αλλά ορισμένοι ήθελαν απεγνωσμένα να αποφύγουν: ταχύτατο έλεγχο, ανάλυση, συσχετισμό και επεξεργασία τεράστιου όγκου πληροφοριών. Και αυτό το "μυαλό δίχως κουλτούρα" γίνεται όλο και πιο χρήσιμο! Όχι επειδή απειλεί τον άνθρωπο, αλλά επειδή επιτρέπει στον άνθρωπο να επικεντρωθεί σε ό,τι δεν μπορεί να αναπαραχθεί μηχανικά: στη δημιουργικότητα, στη στρατηγική, στην κρίση και, γιατί όχι, τον οραματισμό! 

Αυτό που απαιτείται δεν είναι πανικός. Είναι μετάβαση. Με εργαλεία, εκπαίδευση και πολιτική βούληση. Αλλά κυρίως, με αλλαγή νοοτροπίας. Όχι στη λογική "τι θα κάνουμε αν μας πάρει τη δουλειά". Αλλά στη λογική "ποια δουλειά αξίζει να συνεχίσουμε και ποια αξίζει να αναδιαμορφώσουμε για να αποκτήσει περισσότερη αξία, υπό τις νέες συνθήκες". Η τεχνητή νοημοσύνη δεν καταργεί τον μόχθο, αποτρέπει την αδράνεια. Δεν καταργεί την ευφυΐα, εξαφανίζει την συνήθεια να παριστάνουμε τους αναντικατάστατους. 

Η πρόκληση για τις κοινωνίες δεν έρχεται από την τεχνολογία. Έρχεται από τον τρόπο χρήσης της. Θα τη χρησιμοποιήσουν για να ενισχύσουν την ελευθερία και τη διαφάνεια; Ή για να διαιωνίσουν τον φόβο και τον έλεγχο; Θα επενδύσουν στην ένταξή της με θεσμική συνοχή και ισότιμη πρόσβαση ή αν θα την αφήσουν να γίνει προνόμιο λίγων; Θα χτίσουν πάνω της νέα μοντέλα παραγωγής και πιο αποτελεσματική δημόσια διοίκηση; Ή θα συνεχίσουν να επενδύουν στην αναβλητικότητα και την επιφύλαξη;

Το AI έχει ήδη δώσει εργαλεία σε κράτη να προλαμβάνουν κρίσεις, να κατανέμουν με ακρίβεια πόρους, να αποφορτίζουν τις ουρές των πολιτών στα δημόσια ταμεία, να προβλέπουν και να αποτρέπουν ελλείψεις σε φάρμακα και μετακινήσεις, να επιταχύνουν την απόδοση δικαιοσύνης. Όμως τα εργαλεία αυτά έχουν ένα προαπαιτούμενο: κάποιον που να θέλει να τα χρησιμοποιήσει.  

Το AI δεν είναι πλέον μια μελλοντική υπόθεση. Είναι ήδη εδώ και λειτουργεί στο προσκήνιο και το παρασκήνιο πολλών συστημάτων, δημόσιων και ιδιωτικών. Δεν δρα από μόνο του. Είναι το μέσο, όχι ο παίκτης! 

Το ερώτημα είναι ποιος έχει πραγματικά σχέδιο γι’ αυτό που συμβαίνει, ποιο είναι αυτό και ποιος προσπαθεί να το τορπιλίσει…

Πέτρος Λάζος  
petros.lazos@capital.gr