Του Δημήτρη Γκάτσιου

Έχοντας συμπληρώσει από τον Ιούλιο του 2023 μέχρι σήμερα έναν κύκλο τεσσάρων συναντήσεων, με πρώτο τοπόσημο αναφοράς τη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους της Λιθουανίας και έσχατο το χθεσινό τετ α τετ της Άγκυρας, Κυριάκος Μητσοτάκης και Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δείχνουν αποφασισμένοι να δημιουργήσουν μία νέα βάση συνεννόησης και συνεργασίας, κρατώντας στην προμετωπίδα τις συγκλίσεις, παρά τις γνωστές και πολλάκις καταγεγραμμένες ιστορικές αποκλίσεις.

Η βούληση των δύο πρωτευουσών να διατηρήσουν τη νηνεμία ή αλλιώς τα αποκαλούμενα "ήρεμα νερά" σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο και να προχωρήσουν είτε στην υπογραφή περαιτέρω συμφωνιών, είτε στην επέκταση της θετικής ατζέντας είναι το μήνυμα που εκπέμπεται με τους τίτλους τέλους στο…ραντεβού των δύο ηγετών επί τουρκικού εδάφους. Υπάρχει και έτερο μήνυμα; Σαφώς. Ο Έλληνας πρωθυπουργός και ο πρόεδρος του εξ’ ανατολών γείτονα, έχοντας χτίσει έναν δικό τους κώδικα επικοινωνίας, που έρχεται (τουλάχιστον στην παρούσα συγκυρία) να αφήσει στη λήθη το εκρηκτικό κλίμα της περιόδου 2020-2023, επενδύουν ανοιχτά στα βήματα της προόδου, ενώ ακόμη και στους γνωστούς τομείς που ορθώνονται…Συμπληγάδες ανάμεσα στην Αθήνα και την Άγκυρα μπορούν να διαφωνούν, χωρίς, ωστόσο να τίθενται ερωτηματικά δίπλα στο…πνεύμα της Διακήρυξης που υπέγραψαν στις 7 Δεκεμβρίου στο Μέγαρο Μαξίμου. Μία φράση, δε, του Κυριάκου Μητσοτάκη, στη διάρκεια των κοινών δηλώσεων, αποτυπώνει το momentum στις σχέσεις των δύο. "Και σήμερα δείξαμε ότι δίπλα στις διαφωνίες μας μπορούμε να γράφουμε και μία παράλληλη σελίδα με τις συμφωνίες μας...", τόνισε ο Έλληνας πρωθυπουργός.

Οι συμφωνίες και τα επόμενα βήματα

Η θερμή υποδοχή του επεφύλαξε ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στον Κυριάκο Μητσοτάκη, αλλά και το θετικό κλίμα στις διευρυμένες συνομιλίες των δύο ηγετών, όπως το χαρακτηρίζουν κυβερνητικοί αξιωματούχοι σε μία αποτίμηση του χθεσινού διάρκειας ενενήντα λεπτών τετ α τετ αναδεικνύει την αλλαγή της σελίδας. Οι λεκτικοί βερμπαλισμοί του παρελθόντος, όπως το περιβόητο "Μητσοτάκης γιόκ" απουσιάζουν σταθερά από το βηματισμό που έχουν επιλέξει οι δύο πρωτεύουσες. Ένα βηματισμό, που μετά τις συμφωνίες του Δεκεμβρίου προσθέτει:

-Τη συμφωνία συνεργασίας στην Διαχείριση Καταστροφών και εκτάκτων αναγκών, που θέτει σε πιο δομημένη βάση την συνδρομή μεταξύ των δύο χωρών σε επείγουσες καταστάσεις.

-Τη συμφωνία συνεργασίας στον τομέα της Υγείας και των Ιατρικών Επιστημών. 

-Την ίδρυση του Ελληνοτουρκικού Επιχειρηματικού Συμβουλίου που είχε συμφωνηθεί κατά την επίσκεψη του Ταγίπ Ερντογάν στην Αθήνα τον περασμένο Δεκέμβριο.

Στη διάρκεια των συνομιλιών τους, Κυριάκος Μητσοτάκης και Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αναγνώρισαν την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στις διμερείς σχέσεις τους τελευταίους μήνες. Παράλληλα:

-Συμφώνησαν η επόμενη συνεδρίαση του ανωτάτου συμβουλίου συνεργασίας Ελλάδας-Τουρκίας να πραγματοποιηθεί περί το τέλος του χρόνου στην Τουρκία. Κατά πάσα πιθανότητα, μέσα στο μήνα Νοέμβριο.

-Όρισαν τον οδικό χάρτη των επόμενων βημάτων στον πολιτικό διάλογο, τη θετική ατζέντα και τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης.

-Κυρίως, συμφώνησαν να τα…ξαναπούν, καθώς δύο νέες συναντήσεις προβλέπονται στο άμεσο μέλλον. Η πρώτη, η σίγουρη, αυτή στο πλαίσιο της γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ. Η δεύτερη, πιθανή, στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ουάσιγκτον.

"Οι δύο γείτονες μπορούμε πλέον να καθιερώσουμε αυτή την προσέγγιση της αμοιβαίας κατανόησης, όχι πλέον ως κάποια εξαίρεση, αλλά ως μία παραγωγική κανονικότητα που δεν αναιρείται από τις γνωστές διαφορές στις θέσεις μας. Κανονικότητα, η οποία θα έλεγα ότι διαμορφώνει και μία καλύτερη καθημερινή πραγματικότητα. Κι αυτό νομίζω ότι είναι και το μήνυμα το οποίο εκπέμπουμε και σήμερα. Ένα μήνυμα, το οποίο το θεμελιώσαμε προ ολίγων μηνών στη Σύνοδο του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας που έλαβε χώρα στην Αθήνα και με την υπογραφή της Διακήρυξης των Αθηνών στη συνέχεια, οικοδομήθηκε με πολύ μεγάλη συστηματικότητα, όπως είχαμε συμφωνήσει και υπό την ευθύνη των δύο Υπουργών Εξωτερικών, σε τρία επίπεδα: στον πολιτικό διάλογο, στη θετική ατζέντα και στα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης. Πιστεύω ότι είναι μία θετική εξέλιξη σε μία εποχή δύσκολη για τη διεθνή ειρήνη, αλλά και για την ευρύτερη σταθερότητα στην περιοχή μας. Και είναι πολύ σημαντικό ότι, όπως είχαμε δρομολογήσει, αυτή η προσέγγιση έχει ήδη οδηγήσει σε χειροπιαστά αποτελέσματα, με αμοιβαίο όφελος", σημείωσε ο Έλληνας πρωθυπουργός, στις κοινές δηλώσεις.

Το καλό κλίμα, αλλά και η διάθεση να συνεχιστεί η πορεία, με βάση τη θετική ατζέντα, αποτυπώθηκε και στο κοινό ανακοινωθέν. "Και οι δύο πλευρές δεσμεύτηκαν να εδραιώσουν το σημερινό θετικό κλίμα σύμφωνα με τη Διακήρυξη της Αθήνας του 2023 για τις φιλικές σχέσεις και την καλή γειτονία, να διερευνήσουν περαιτέρω τομείς συνεργασίας, να συνεχίσουν τις τακτικές ανταλλαγές και να διατηρήσουν αποτελεσματικούς διαύλους επικοινωνίας σε πολλαπλά επίπεδα, προς όφελος και των δύο εθνών σε μια ατμόσφαιρα φιλίας και αμοιβαίας εμπιστοσύνης", αναφέρει, δείχνοντας την πρόθεση να διατηρηθεί η νηνεμία των τελευταίων δώδεκα μηνών.

Τα…αγκάθια

Οι ουσιαστικές διαφορές ανάμεσα στην Αθήνα και την Άγκυρα παραμένουν και είναι εμφανείς, παρά το γεγονός ότι καμία από τις δύο πρωτεύουσες δε θέλει να μπει στα…βαθιά νερά των "καυτών" ζητημάτων. Όπως είχε τονίσει και στις τελευταίες δημόσιες παρεμβάσεις του, πριν την έλευσή του στην τουρκική πρωτεύουσα, ο Κυριάκος Μητσοτάκης έθεσε στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν το θέμα της μετατροπής της Μονής της Χώρας σε μουσουλμανικό τέμενος. "Με ειλικρίνειά συζητήσαμε τη δυσαρέσκειά μας για το γεγονός ότι η Μονή της Χώρας θα λειτουργήσει πια ως τέμενος, άκουσε όσα είπε και πιστεύω ότι κατ’ ελάχιστον είναι σημαντικό να μπορούμε να διαφυλάξουμε την πολιτιστική αξία του μνημείου για να μπορεί να είναι επισκέψιμο από όλους", σημείωσε χαρακτηριστικά. Η απάντηση του Τούρκου προέδρου ήταν ότι η Μονή της Χώρας και μετά τη μετατροπή της σε τζαμί είναι επισκέψιμη από όλους, με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να ακολουθεί, παράλληλα, τα γνωστά μονοπάτια του όσον αφορά στο θέμα των μειονοτήτων. Ο πρόεδρος του εξ’ ανατολών γείτονα έκανε και πάλι λόγο (μετά τη συνάντηση της 7ης Δεκεμβρίου στο Μέγαρο Μαξίμου) για "τουρκική μειονότητα" στην Ελλάδα, για να λάβει την άμεση απάντηση του πρωθυπουργού. "Οι μειονότητες στις χώρες μας που προσδιορίζονται από τη Συνθήκη της Λωζάνης,  αποτελούν -και το πιστεύω βαθιά αυτό- μια γέφυρα φιλίας μεταξύ των δύο λαών μας. Από τη μια πλευρά, η ελληνική μειονότητα, έστω και δραστικά μειωμένη πληθυσμιακά, εμπλουτίζει την κοινωνική και την πολιτιστική ζωή της Τουρκίας. Χρειάζεται όμως και τη στήριξη της τουρκικής πολιτείας για να συνεχίσει να το πράττει. Ενώ στη Θράκη, Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι συμπολίτες μας διαβιούν αρμονικά με την ευρωπαϊκή αλλά και την ελληνική έννομη τάξη να τους εγγυάται ένα καθεστώς ίσων ευκαιριών. Πρέπει να σας διαβεβαιώσω ότι σε αυτόν τον στόχο είμαι προσωπικά προσηλωμένος. Όπως έχω ήδη τονίσει, ο χαρακτηρισμός τής μειονότητας ως θρησκευτικής προβλέπεται ρητά στη Συνθήκη της Λωζάνης, ενώ το έμπρακτο ενδιαφέρον της ελληνικής πολιτείας για την ευημερία της μουσουλμανικής μειονότητας στη Θράκη εκδηλώνεται με την αυτονόητη τήρηση των αρχών ισονομίας και ισοπολιτείας για τα μέλη της, όπως και για όλους τους Έλληνες πολίτες, αλλά -και θέλω να το τονίσω αυτό- και με τη λήψη ειδικών μέτρων που απολαμβάνουν οι μουσουλμάνοι της χώρας μας. Και θεωρούμε επιτυχία μας την ενεργό παρουσία της μειονότητας στην ελληνική πολιτική και κοινωνική ζωή και θα ήταν ευχής έργον αν την ίδια άνθιση γνώριζε και ο, δυστυχώς, διαρκώς συρρικνούμενος ελληνισμός στην Τουρκία", σημείωσε.

Εξίσου ξεκάθαρες ήταν οι διαφωνίες των δύο ηγετών στον Κυπριακό, με τον Έλληνα πρωθυπουργό να προτάσσει τις πάγιες θέσεις της Αθήνας και τον Τούρκο πρόεδρο να παραμένει…δεμένος στο άρμα των γνωστών απόψεων της Άγκυρας. Ωστόσο,  το…μπρα ντε φερ των δύο ηγετών όσον αφορά στους άξονες των διαφωνιών Αθήνας και Άγκυρας κορυφώθηκε όταν οι δηλώσεις έφτασαν στο μέτωπο της Μέσης Ανατολής. Ο Έλληνας πρωθυπουργός κατήγγειλε την τρομοκρατική επίθεση που εξαπέλυσε η Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου. Παράλληλα, ανέδειξε το δικαίωμα του Ισραήλ στην αυτοάμυνα, αλλά κράτησε σαφείς αποστάσεις από την ασύμμετρη χρήση βίας εκ μέρους των Ισραηλινών στη Λωρίδα της Γάζας. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, επίσης, ζήτησε να υπάρξει ανακωχή διαρκείας και να σταματήσει η ασύμμετρη βία από την πλευρά των Ισραηλινών.

"Με την Τουρκία δεν συμφωνούμε πάντα στα θέματα τα οποία αφορούν τη Μέση Ανατολή. Η θέση της Αθήνας είναι ότι το Ισραήλ είχε κάθε δικαίωμα να αμυνθεί σε μία αιματηρή και προκλητική εισβολή τρομοκρατών στο έδαφός του, σε μία επίθεση με θύματα αθώους, οι οποίοι δολοφονήθηκαν, απήχθησαν, βασανίστηκαν και μάλιστα από μία τρομοκρατική οργάνωση που δεν εκπροσωπεί τον παλαιστινιακό λαό. Μέχρι εδώ δεν συμφωνούμε, όμως συμφωνούμε σε άλλα. Συμφωνούμε στο ότι πρέπει να σταματήσει η ασύμμετρη χρήση βίας και το αιματοκύλισμα στην περιοχή και να οδηγηθούμε σε μία ανακωχή διαρκείας. Συμφωνούμε ότι πρέπει να προστατευτούν οι άμαχοι της Γάζας και να απελευθερωθούν οι όμηροι. Συμφωνούμε ότι οι Παλαιστίνιοι πρέπει να αποκτήσουν πρόσβαση σε ανθρωπιστική βοήθεια. Ναι, συμφωνούμε ότι αυτή τη στιγμή θα ήταν κολοσσιαίο λάθος να εκδηλωθεί μία χερσαία επίθεση στη Ράφα. Όπως επίσης συμφωνούμε και στο γεγονός ότι η μόνη βιώσιμη προοπτική είναι η επιστροφή στην πολιτική διαδικασία και η λύση των δύο κρατών, θέση την οποία υποστηρίζουμε απόλυτα και ενεργά ως μέλη της διεθνούς κοινότητας και ως χώρες της περιοχής", τόνισε ο πρωθυπουργός.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, σημασία δεν έχει μόνο το τι ειπώθηκε στο σκηνικό των κοινών δηλώσεων, αλλά και το τι δεν ειπώθηκε. Παρά το γεγονός ότι ο πρόεδρος Ερντογάν, στις συνεντεύξεις που παραχώρησε πριν την έλευση Μητσοτάκη στην τουρκική πρωτεύουσα, είχε αναδείξει τη στάση της γείτονος απέναντι στην ελληνική πρόθεση για δημιουργία θαλάσσιων πάρκων σε Ιόνιο και Αιγαίο, χθες επέλεξε να μην πραγματοποιήσει καμία αναφορά στο συγκεκριμένο θέμα. Ένα θέμα που, όταν ήρθε πριν μερικές εβδομάδες στην πρώτη γραμμή, είχε ωθήσει την Άγκυρα να επαναφέρει τη θεωρία των "γκρίζων ζωνών", εργαλειοποιώντας προς τέρψη του εσωτερικού κοινού της ένα περιβαλλοντικό ζήτημα. Παράλληλα, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν απέφυγε να θίξει γνωστά μονοπάτια της τουρκικής ατζέντας, όπως αυτά της κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων. Έτσι κι αλλιώς, το…κλειδί της ηρεμίας στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο το…κρατάει η Τουρκία, καθώς η Ελλάδα ουδέποτε δημιούργησε πηγές έντασης στην περιοχή. Παράλληλα, η εκτίμηση είναι ότι ο πρόεδρος της γείτονος, εν αναμονή και των εκλογών στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, θα κρατήσει την…ρότα των ήρεμων νερών, παρά τις όποιες ρητορικές εξάρσεις τυχόν επιλέξει τους επόμενους μήνες που θα εκπορεύονταν (κατά κύριο λόγο) από την πίεση που δέχεται μετά την ήττα των αυτοδιοικητικών εκλογών και τις απώλειες στο ισλαμιστικό κοινό του.