Του Δημήτρη Γκάτσιου

"Η γεωγραφία και η ιστορία μάς έταξαν να ζούμε στην ίδια γειτονιά. Οι συγκυρίες έφεραν συχνά τον έναν απέναντι στον άλλον και γνωρίζω ότι υπάρχουν φωνές –είμαι σίγουρος και στην Ελλάδα και στην Τουρκία– που δεν συμφωνούν με αυτή την προσέγγιση. Όμως αισθάνομαι χρέος, ιστορικό χρέος, να αξιοποιήσουμε την ευκαιρία να φέρουμε τα δύο κράτη δίπλα-δίπλα, όπως άλλωστε είναι και τα σύνορά μας".

Με τη συγκεκριμένη αποστροφή ο πρωθυπουργός ολοκλήρωσε, νωρίς το μεσημέρι της Πέμπτης, τον κύκλο των δηλώσεών του, με το πέρας της συνάντησης κορυφής του Μεγάρου Μαξίμου με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Έπειτα από μια περίοδο... κόκκινων ρυθμών στις σχέσεις Αθήνας και Άγκυρας, που ιδιαίτερα την τριετία 2020-2022 πέρασαν από... σαράντα κύματα, ελέω των βερμπαλιστικών εξάρσεων και των προκλήσεων της γείτονος σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο, οι δύο ηγέτες αποτύπωσαν την αμοιβαία βούληση και δέσμευση για... ήρεμα νερά στην περιοχή. 

Το τρίτο τετ-α-τετ του Έλληνα πρωθυπουργού με τον Τούρκο πρόεδρο σε διάστημα πέντε μηνών ανοίγει την επόμενη σελίδα στον... βηματισμό των δύο χωρών, με την επισήμανση "οι υπαρκτές διαφορές να μην παράγουν κρίσεις" να μετατρέπεται σε κλειδί για αυτή τη νέα θετική ατμόσφαιρα που δημιουργείται και ήδη κρατάει περισσότερο από δέκα μήνες. Οι πάγιες θέσεις σε κομβικά της ατζέντας ζητήματα (όπως για παράδειγμα το Κυπριακό, η περίπτωση της μειονότητας και οι διαφορές που η χώρα μας αναγνωρίζει ως πιθανές για να φτάσουν στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης) παραμένουν διαυγείς. Ωστόσο, από το σκηνικό της πλήρους έντασης που έφτασε τις δύο πρωτεύουσες ένα βήμα πριν από τη σύγκρουση μέχρι και το ορόσημο της Πέμπτης, είναι εμφανές ότι αυτό που προτάσσεται πλέον είναι η αμοιβαία συνεννόηση, η συνεργασία και η πρόθεση να αφεθούν στο παρελθόν οι απειλές και τα επεισόδια.

Τα βήματα

Ένα από τα πλέον σημαντικά κέρδη των διευρυμένων συνομιλιών στην Ηρώδου Αττικού 19 είναι ότι Αθήνα και Άγκυρα προωθούν ακόμα ένα εξάμηνο ηρεμίας στη γειτονιά μας. Κι αυτό καθώς οι ηγέτες της Ελλάδας και της Τουρκίας προσδιόρισαν ήδη τα νέα βήματα των συναντήσεών τους μέχρι το πρώτο μισό του 2024. Το επόμενο τετ-α-τετ κορυφής των Κυριάκου Μητσοτάκη - Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν προσδιορίζεται χρονικά για την άνοιξη, οπότε και ο πρωθυπουργός (το αργότερο μέχρι τις αρχές Μαΐου) αναμένεται να μεταβεί στην Άγκυρα. Θα πρόκειται για την πρώτη επίσημη επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού στην τουρκική πρωτεύουσα από την ανάληψη διακυβέρνησης της χώρας από τη Νέα Δημοκρατία το 2019. 

Οι δύο ηγέτες, παράλληλα, αναμένεται ότι θα συναντηθούν και στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ουάσινγκτον, η οποία έχει προγραμματιστεί για τις αρχές Ιουλίου. Μέχρι να φτάσουμε, πάντως, στα επόμενα κομμάτια του παζλ που συνθέτουν την εικόνα των συναντήσεων Μητσοτάκη-Ερντογάν, θα έχουν προηγηθεί έτερες επαφές ανάμεσα σε κορυφαίους αξιωματούχους των δύο χωρών. Επαφές είτε σε επίπεδο υπουργών Εξωτερικών, με τους Γιώργο Γεραπετρίτη και Χακάν Φιντάν να έχουν αναπτύξει τους δικούς τους κώδικες σεβασμού και εμπιστοσύνης, είτε σε επίπεδο πολιτικού διαλόγου. Με τους υφυπουργούς Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου και Μπουράκ Ακσαπάρ να συνεχίζουν τις μεταξύ τους συνομιλίες, από τις οποίες θα φανεί κατά πόσο είναι δυνατό να ανοίξει ο κύκλος των συζητήσεων για τα... καυτά της ατζέντας. 

"Θα προχωρήσουμε σταδιακά και στα επόμενα βήματα. Με συναντήσεις των δύο αντιπροσωπιών θα διευρύνουμε τη θετική μας ατζέντα, θα εντείνουμε την οικονομική μας συνεργασία, θα επεκτείνουμε τα Μέτρα Οικοδόμησης της Εμπιστοσύνης. Και η επόμενη φάση του πολιτικού διαλόγου, όταν οι συνθήκες ωριμάσουν, μπορεί να είναι η προσέγγιση για την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, που, σύμφωνα με την Ελλάδα, συνιστά τη μόνη διαφορά που θα μπορούσε να αχθεί ενώπιον διεθνούς δικαιοδοσίας, με πυξίδα πάντοτε το Διεθνές Δίκαιο και ειδικά το Δίκαιο της Θάλασσας, που αποτελεί τον πιο ασφαλή πλοηγό στη διευθέτηση των διεθνών διαφορών", ήταν το σήμα του Κυριάκου Μητσοτάκη προς τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. 

Παράλληλα, μέσα στους πρώτους μήνες της ερχόμενης χρονιάς θα συνεχιστούν και οι επαφές των δύο πλευρών για τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης. Μία πρώτη συζήτηση έλαβε χώρα το πρωί της Πέμπτης ανάμεσα στον υπουργό Εθνικής Άμυνας, Νίκο Δένδια, και τον Τούρκο ομόλογό του, Γιασάρ Γκιουλέρ. 

"Ένας άλλος Ρετζέπ"

Στην ελληνική πρωτεύουσα, όπως γίνεται εμφανές από τις συζητήσεις με κυβερνητικά στελέχη, υπάρχει διάχυτη ικανοποίηση για τα αποτελέσματα που έχει παραγάγει αυτός ο τρίτος (μέσα στο 2023) κύκλος συναντήσεων του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Το γεγονός ότι οι συνομιλίες των δύο ηγετών κινήθηκαν σε άκρως θετικό επίπεδο αποτυπώθηκε στη χαλαρή διάθεση και στα χαμόγελα του προέδρου του εξ Ανατολών γείτονα. Ανάλογη διάθεση υπήρξε και στο γεύμα με το οποίο ολοκληρώθηκε η συνεδρίαση του Ανωτάτου Συμβουλίου Συνεργασίας, με τις συζητήσεις να κινούνται (κατά κύριο λόγο) σε ζητήματα... χαμηλής πολιτικής, αλλά και αθλητισμού. 

Πού αλλού είναι εστιασμένη η προσοχή παρατηρητών που έχουν παρευρεθεί και στις προηγούμενες επισκέψεις του Τούρκου προέδρου; Ότι ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ήταν πολύ προσεκτικός στις φράσεις που χρησιμοποίησε στις δηλώσεις του, χωρίς βέβαια να υποχωρεί από τις βασικές θέσεις της Άγκυρας. 

Η ισχυρή προστιθέμενη αξία

Η αμοιβαία βούληση για μια συνέχεια στα... ήρεμα νερά σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο αποτυπώθηκε, κατά κύριο λόγο, μέσα από τη Διακήρυξη Φιλίας και Καλής Γειτονίας των Αθηνών. "Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα σημαντικό κείμενο, καθώς είναι η πρώτη φορά που οι δύο χώρες, με τις υπογραφές του πρωθυπουργού και του προέδρου της Τουρκίας, δεσμεύονται σε σχέσεις φιλίας και καλής γειτονίας", αναφέρουν χαρακτηριστικά κυβερνητικά στελέχη. 

Όπως παρατηρούν πολιτικοί παράγοντες, η Διακήρυξη Φιλίας και Καλής Γειτονίας αποτελεί ένα κείμενο με ειδικό πολιτικό βάρος, που πρώτη φορά υπογράφουν οι δύο πρωτεύουσες. "Σαφής είναι η αναφορά στη δέσμευση αποφυγής δηλώσεων και ενεργειών που υπονομεύουν το πνεύμα και το γράμμα της Διακήρυξης ή θέτουν σε κίνδυνο την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή. Πρέπει, επίσης, να σημειώσουμε πως η γειτονική χώρα δεσμεύεται στην επίλυση όποιας διαφωνίας προκύψει με την Ελλάδα με φιλικό τρόπο. Είτε με απευθείας διαβουλεύσεις με τη χώρα μας είτε με άλλα μέσα αμοιβαίας επιλογής, όπως προβλέπεται από τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών", τονίζουν στελέχη της κυβέρνησης.