Του Κώστα Κατίκου

Μπροστά σε μια από τις πιο απαιτητικές δημογραφικές προκλήσεις των επόμενων δεκαετιών, βρίσκεται η Ελλάδα, που σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ θα φτάσει να έχει έναν από τους υψηλότερους δείκτες γήρανσης ως το 2054 με 7 στα 10 άτομα να είναι τότε άνω των 65 ετών, από 4 στα 10 που είναι σήμερα.  

Απάντηση στην πρόκληση αυτή θα αποτελέσει η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης προκειμένου να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα του ασφαλιστικού.

Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, η μέση ηλικία συνταξιοδότησης στις χώρες του ΟΟΣΑ θα αυξηθεί από 64,7 έτη για τους άνδρες και 63,9 έτη για τις γυναίκες που συνταξιοδοτούνται το 2024, σε 66,4 και 65,9 έτη, αντίστοιχα, για όσους ξεκινούν τη σταδιοδρομία τους το ίδιο έτος.

Στην Ελλάδα η πρόβλεψη του ΟΟΣΑ είναι ότι το 62ο έτος για σύνταξη με 40 έτη θα αυξηθεί στα 66 έτη μέχρι το 2050.

Ο δημογραφικός δείκτης εξάρτησης ηλικιωμένων προς τον ενεργό πληθυσμό αποτελεί έναν από τους πιο κρίσιμους δείκτες για την αξιολόγηση της βιωσιμότητας των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και της μελλοντικής δυναμικής της αγοράς εργασίας. Τα στοιχεία που περιλαμβάνονται στην έκθεση του ΟΟΣΑ για τις συντάξεις είναι άκρως ανησυχητικά για την Ελλάδα καθώς την κατατάσσουν ανάμεσα στις πιο "γερασμένες" χώρες του ΟΟΣΑ. 

Για την Ελλάδα, ο δείκτης γήρανσης αυξήθηκε από 12,2 το 1954 σε 25,5 το 1994, σχεδόν διπλασιάζοντας το μέγεθός του μέσα σε τέσσερις δεκαετίες. Το 2024 ανέρχεται πλέον στο 41,6, που σημαίνει ότι αντιστοιχούν περίπου 42 άτομα ηλικίας 65+ για κάθε 100 άτομα εργάσιμης ηλικίας άνω των 20 ετών. Οι προβολές για τα επόμενα χρόνια είναι ακόμη πιο ανησυχητικές: το 2054 ο δείκτης αναμένεται να φτάσει τα 70,7, ενώ το 2084 προβλέπεται να αγγίξει τα 73,8, πλησιάζοντας χώρες με έντονα δημογραφικά προβλήματα όπως η Ιταλία με δείκτη 76,6 και η Ισπανία, με δείκτη γήρανσης 76,2.

Η συνεχής αύξηση του δείκτη συνεπάγεται σημαντικές προκλήσεις για την οικονομία και την κοινωνική συνοχή. Η συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού, σε συνδυασμό με την αύξηση των συνταξιοδοτικών δαπανών και των αναγκών υγειονομικής περίθαλψης, δημιουργεί πίεση στα δημόσια οικονομικά και απαιτεί άμεσες στρατηγικές παρεμβάσεις. Μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, ενίσχυση της γεννητικότητας, προσέλκυση μεταναστευτικού εργατικού δυναμικού και πολιτικές ενεργού γήρανσης αποτελούν μερικές μόνο από τις αναγκαίες κατευθύνσεις.

Η αύξηση του δείκτη γήρανσης θα συνδυαστεί με τη συρρίκνωση του πληθυσμού ηλικία εργασίας (20-64) που προβλέπεται να μειωθεί κατά 13% στον ΟΟΣΑ έως το 2064, και πάνω από 30% στην Ελλάδα και άλλα κράτη (Εσθονία, Ιαπωνία, Ισπανία, Ιταλία, Κορέα, Λετονία, Λιθουανία και Πολωνία). Αντίθετα ο πληθυσμός εργάσιμης ηλικίας  προβλέπεται να αυξηθεί κατά περίπου 10% στον Καναδά και το Μεξικό, 20% στην Αυστραλία και 70% στο Ισραήλ.

Η μείωση του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας και η αύξηση του δείκτη γήρανσης θα θέσουν σε δοκιμασία τις αντοχές του ασφαλιστικού καθώς η μείωση του αριθμού των εργαζομένων θα στερήσει έσοδα για τη χρηματοδότηση των συστημάτων διανεμητικής ασφάλισης (PAYG), όπως είναι το συνταξιοδοτικό σύστημα της Ελλάδας, με τις αυξήσεις των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης να είναι μια από τις αναγκαίες επιλογές για να εξασφαλιστεί η βιωσιμότητα του

Ακόμη και τα κεφαλαιοποιητικά συστήματα συντάξεων ενδέχεται να επηρεαστούν αρνητικά από την ταχεία μείωση του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας, μειώνοντας την αύξηση της παραγωγής, τα επιτόκια και τις χρηματοοικονομικές αποδόσεις αναφέρει ο ΟΟΣΑ. 

Σύμφωνα με νέα έκθεση του ΟΟΣΑ, η δημογραφική γήρανση, που προκαλείται από τη μείωση του ποσοστού γεννήσεων και την αύξηση του προσδόκιμου ζωής, θα συνεχίσει να αυξάνει τη φορολογική επιβάρυνση των συνταξιοδοτικών συστημάτων. Σύμφωνα με τον Γενικό Γραμματέα του ΟΟΣΑ Ματίας Κόρμαν, "ο πληθυσμός σε ηλικία εργασίας εκτιμάται ότι θα μειωθεί κατά 13% τα επόμενα 40 χρόνια και ως εκ τούτου, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ θα συρρικνωθεί κατά 14% έως το 2060, ασκώντας πτωτική πίεση στα κρατικά έσοδα, ενώ οι δαπάνες που σχετίζονται με τη γήρανση του πληθυσμού θα αυξηθούν".

"Δεδομένου ότι ζούμε περισσότερο και φτάνουμε σε μεγάλη ηλικία με καλύτερη υγεία, πρέπει να παρατείνουμε την επαγγελματική μας ζωή. Οι χώρες θα πρέπει να αυξήσουν την πραγματική ηλικία συνταξιοδότησης και να προωθήσουν ευκαιρίες απασχόλησης για τους ηλικιωμένους για να εξασφαλίσουν την οικονομική βιωσιμότητα του συνταξιοδοτικού συστήματος, την οικονομική ασφάλεια στα γηρατειά και την ισχυρή οικονομική ανάπτυξη", αναφέρει ο κ. Κόρμαν.