Του Κώστα Κατίκου

Σαφή προειδοποίηση ότι οι φορολογικές παρεμβάσεις που θα ισχύσουν από το 2026 δεν επαρκούν από μόνες τους για να αντιμετωπιστεί το δημογραφικό πρόβλημα απευθύνει στην κυβέρνηση η Τράπεζα της Ελλάδος, προτείνοντας πρόσθετες παρεμβάσεις για τη στήριξη των οικογενειών και ειδικές ενισχύσεις σε νέα ζευγάρια.

Στην τελευταία της έκθεση για τη νομισματική πολιτική, η ΤτΕ αναφέρει ότι οι φορολογικές παρεμβάσεις από μόνες τους δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση των μελλοντικών προκλήσεων στο δημογραφικό και προτείνει πρόσθετα μέτρα ώστε να ενισχυθεί περαιτέρω η αποτελεσματικότητα των φορολογικών παρεμβάσεων που ψήφισε η κυβέρνηση για να στηρίξει τους γονείς με παιδιά.

Τα μέτρα που προτείνει η ΤτΕ για την ενίσχυση των παρεμβάσεων στο δημογραφικό και η αποκωδικοποίησή τους είναι:

1. Επενδύσεις σε ποιοτικούς και οικονομικά προσιτούς παιδικούς σταθμούς, δηλαδή η δημιουργία περισσότερων και οικονομικότερων παιδικών σταθμών, για να φιλοξενούνται όχι μόνον παιδιά οικονομικά ασθενέστερων εργαζόμενων γονέων, αλλά και παιδιά οικογενειών μεσαίου εισοδήματος.

2. Θεσμοθέτηση ευέλικτων ωραρίων, ώστε οι γονείς να έχουν μεγαλύτερη ευχέρεια στο να συνδυάσουν την επαγγελματική ζωή με τη φροντίδα των παιδιών.

3. Στήριξη στη στέγαση για νέες οικογένειες με επέκταση της επιδότησης ενοικίου που καταβάλλεται σήμερα σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλό εισόδημα σε συνδυασμό με την ενίσχυση της υγειονομικής περίθαλψης. 

4. Ειδικές παροχές, όπως επιδόματα σπουδών για τα παιδιά ή παροχή υποστήριξης στο σπίτι κατά τα πρώτα βήματα μιας νέας μητέρας, για την περαιτέρω ενίσχυση της οικογενειακής ασφάλειας. 

"Το δημογραφικό πρόβλημα συνιστά σημαντικό μεσομακροπρόθεσμο δημοσιονομικό κίνδυνο, καθώς επηρεάζει την απασχόληση, τα φορολογικά έσοδα και τη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος", σημειώνει η ΤτΕ και τονίζει ότι η αντιμετώπισή του μέσω συμπληρωματικών πολιτικών αποτελεί κρίσιμη προϋπόθεση για τη διασφάλιση της δημοσιονομικής ανθεκτικότητας.

Παρέμβαση για το δημογραφικό έκανε και το Ελεγκτικό Συνέδριο, προτείνοντας από την πλευρά του την ενίσχυση του δεύτερου και του τρίτου πυλώνα του ασφαλιστικού συστήματος, που είναι τα επαγγελματικά ταμεία και η ιδιωτική ασφάλιση, διαβλέποντας σοβαρό κίνδυνο για τη μελλοντική επάρκεια των συντάξεων, αν διατηρηθεί ως έχει το δημόσιο αναδιανεμητικό σύστημα.

Στην ετήσια έκθεσή του για τα πεπραγμένα του 2024 στα δημόσια οικονομικά του κράτους, το Ελεγκτικό Συνέδριο τονίζει την ανάγκη διασφάλισης της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας του συνταξιοδοτικού συστήματος, καθώς, όπως επισημαίνει χαρακτηριστικά, εξαρτάται κατά 95% από τον πρώτο πυλώνα (δημόσιο αναδιανεμητικό σύστημα) και αυτή η εξάρτηση ενέχει κινδύνους για τη βιωσιμότητά του, από τη διόγκωση των δαπανών. 

Για να μετριαστούν οι κίνδυνοι, το Ελεγκτικό Συνέδριο συστήνει την περαιτέρω ενίσχυση των επαγγελματικών ταμείων και της ιδιωτικής ασφάλισης ως δύο συμπληρωματικών πυλώνων του ασφαλιστικού, που θα μπορούσαν να απορροφήσουν τους μελλοντικούς κραδασμούς του δημόσιου συνταξιοδοτικού συστήματος.

Αναφορικά με το ασφαλιστικό, το Ελεγκτικό Συνέδριο αναφέρει τα εξής: "Το ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστημα στηρίζεται σε υπερβολικό βαθμό (περίπου 95%) στον πρώτο πυλώνα (δημόσια ασφάλιση), καθώς οι λοιποί δύο πυλώνες (επαγγελματική ασφάλιση, ιδιωτική ασφάλιση) αντιστοιχούν σε πολύ μικρό μέρος των συνολικών παροχών (1% και 4% αντίστοιχα). Λόγω της ιδιαιτερότητας αυτής, η βιωσιμότητα του συστήματος επηρεάζεται έντονα από τα δημογραφικά δεδομένα, τα οποία κατά τον παρόντα χρόνο είναι δυσμενή και εκτιμάται ότι θα επιδεινωθούν περαιτέρω μελλοντικά, καθώς αναμένεται αύξηση του αριθμού των συνταξιούχων και συρρίκνωση του αριθμού των ασφαλισμένων. 

Ως βασικές προκλήσεις για τη χώρα, σύμφωνα με το Ελεγκτικό Συνέδριο, αναφέρονται: α) η άμβλυνση ή η αντιστροφή της τάσης των δυσμενών δημογραφικών δεδομένων, β) η διαρκής παρακολούθηση των όρων και προϋποθέσεων συνταξιοδότησης, ώστε να αποτραπεί η διόγκωση της συνολικής συνταξιοδοτικής δαπάνης, γ) η διόρθωση των μακροοικονομικών ανισορροπιών, ώστε να βελτιωθούν τα έσοδα του συστήματος μέσω της ανάπτυξης και της αύξησης της απασχόλησης και δ) η αποτελεσματική διαχείριση των ασφαλιστικών οφειλών, οι οποίες συνεχώς αυξάνονται.

Τα 13 δισ. ευρώ των κοινωνικών δαπανών

Καθοριστική για το δημογραφικό είναι και η διαχείριση των κοινωνικών - προνοιακών επιδομάτων, που ανέρχονται σε 13 δισ. ευρώ ετησίως. Η κυβέρνηση έχει θεσπίσει τη σύσταση Εθνικού Μητρώου Παροχών και Ενισχύσεων, με σκοπό να εξορθολογιστεί το σύστημα των κοινωνικών δαπανών και κυρίως για να γνωρίζει το κράτος ποιοι και τι επιδόματα λαμβάνουν και από ποιες πηγές. Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα μέχρι το καλοκαίρι του 2026 οι δικαιούχοι όλων των παροχών θα έχουν ενταχθεί στο  Εθνικό Μητρώο, στο οποίο θα τηρούνται στοιχεία ανά φυσικό πρόσωπο για κάθε ενίσχυση που χορηγείται από δημόσιους φορείς, με στόχο την παρακολούθηση και αξιολόγηση όλων των επιδομάτων. 

Νέος νόμος για τα επαγγελματικά ταμεία

Το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης ετοιμάζει λίφτινγκ στις διατάξεις του νόμου 5078/2023 για τα επαγγελματικά ταμεία δίνοντας δεύτερη ευκαιρία για την ανάπτυξή τους στο ασφαλιστικό σύστημα ως δεύτερου πυλώνα συντάξεων. Από την ψήφιση του νόμου μέχρι σήμερα δεν έχει συσταθεί ούτε ένα νέο επαγγελματικό ταμείο, καθώς η φορολόγηση των παροχών από τη μία και η απαγόρευση της ελεύθερης επιλογής φορέα από τους ασφαλισμένους από την άλλη έχουν δημιουργήσειψ εμπόδια στην ανάπτυξη της επαγγελματικής ασφάλισης.Το νέο νομοσχέδιο θα περιλαμβάνει τη μείωση της φορολόγησης των παροχών τους και την ελεύθερη μετακίνηση των εργαζομένων από το ένα ταμείο στο άλλο χωρίς περιορισμούς, ακόμη και αν ανήκουν σε διαφορετικούς κλάδους.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθώς, όπως διαπιστώνει σε έκθεσή του Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (Μάιος 2025), οι συντάξεις από τα επαγγελματικά ταμεία, που αποτελούν τον δεύτερο πυλώνα της κοινωνικής ασφάλισης, θα μπορούσαν να μειώσουν το βάρος που σηκώνει ο πρώτος πυλώνας των δημόσιων συνταξιοδοτικών συστημάτων από το δημογραφικό και τις δημοσιονομικές προκλήσεις. Τα βήματα που έχουν γίνει για την ανάπτυξη των επαγγελματικών ταμείων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο δεν είναι αρκετά, όπως αναφέρει η έκθεση και συστήνεται στα κράτη-μέλη να ενθαρρύνουν τη δημιουργία τέτοιων ταμείων με τις απαιτούμενες νομοθετικές ρυθμίσεις.