Του Κώστα Κατίκου

Χαμηλώνει ο πήχης των προσδοκιών για την επαναφορά των συλλογικών συμβάσεων, καθώς ο στόχος που θέτει η ευρωπαϊκή οδηγία για την αύξηση του ποσοστό των εργαζομένων που θα καλύπτονται από αυτές στο 80% από περίπου 28% που είναι τώρα, μοιάζει ανέφικτος.

Αν και το θέμα των συλλογικών συμβάσεων βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα του υπουργείου Εργασίας καθώς ετοιμάζεται το σχέδιο που θα διευκολύνει τη σύναψη συμφωνιών, εντούτοις η υπουργός Εργασίας Νίκη Κεραμέως κρατάει "μικρό καλάθι" για το αν τελικά η αύξηση του ποσοστού κάλυψης των εργαζομένων από συλλογική σύμβαση θα φτάσει στο 80%. Σε πρόσφατες δηλώσεις (Action 22/10/2025) είπε ότι "ο στόχος  που θέτει η ευρωπαϊκή οδηγία δεν είναι υποχρεωτικός και δεν υπάρχει δέσμευση να φτάσουμε στο 80%". Πρόσθεσε ωστόσο ότι οι αλλαγές στο σύστημα των συλλογικών διαπραγματεύσεων θα γίνουν με βάση και τις προτάσεις που θα υποβάλουν οι φορείς των εργοδοτών και των εργαζομένων και το τελικό σχέδιο θα παρουσιαστεί τον Δεκέμβριο. 

Τα αγκάθια στην επαναφορά των συλλογικών συμβάσεων σε όλους τους κλάδους ή στους περισσότερους από όσους είχαν σύμβαση που έληξε και δεν ανανεώθηκε ποτέ, υπάρχουν μέσα στα κριτήρια τα οποία θα λειτουργούν ως προαπαιτούμενα πριν ξεκινήσουν οι διαπραγματεύσεις, αλλά και στις θέσεις των κοινωνικών εταίρων για κάποια επιμέρους ζητήματα.

Τα κριτήρια  που θα είναι επάνω στο τραπέζι  πριν την έναρξη των συζητήσεων για την κατάρτιση μια συλλογικής σύμβασης περιγράφονται στην ευρωπαϊκή οδηγίακαι είναι τα εξής:

1. Η εξέλιξη του δείκτη μισθών τόσο για το σύνολο της οικονομίας όσο και για το επίπεδο αποδοχών του κλάδου που αφορά η διαπραγμάτευση. Ο κλαδικός δείκτης μισθών θα καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και το ύψος των αυξήσεων που θα μπορούν να συζητηθούν από τους εκπροσώπους των εργοδοτών και των εργαζομένων ενός κλάδου. 

2. Το κόστος παραγωγής, και η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας. Τα δυο μεγέθη θα είναι γνωστά μέσα από μια βάση δεδομένων που θα λειτουργεί ως πυξίδα για το επίπεδο ανθεκτικότητας των επιχειρήσεων και επί της ουσίας θα καθορίζουν και τα περιθώρια για τις αυξήσεις που θα μπορούν να δώσουν οι εργοδότες,  χωρίς; να διακινδυνεύεται η ανταγωνιστικότητά τους.

3. Η οικονομική κατάσταση του κλάδου που συμμετέχει στη συζήτηση για την υπογραφή συλλογικής σύμβασης. Η κερδοφορία ή οι  ζημιές, θα παίζουν ρόλο για το ύψος των αυξήσεων όπως και για το ενδεχόμενο παγώματος; Των αποδοχών λόγω αρνητικών αποτελεσμάτων. Για παράδειγμα όταν ένας κλάδος έχει υψηλή κερδοφορία δεν θα μπορούν οι επιχειρήσεις να επικαλούνται τα αντίθετα για να αποφύγουν τις αυξήσεις μισθών. Αντίστοιχα όταν υπάρχουν ζημιές  οι αυξήσεις μισθών θα είναι περιορισμένες, αν όχι και μηδενικές. 

4. Το ποσοστό απασχόλησης στους επιμέρους κλάδους της οικονομίας. Τα χαμηλά ποσοστά απασχόλησης συνήθως συνδυάζονται με χαμηλές αποδοχές και ελλιπή έως μηδενική κάλυψη των εργαζομένων από συλλογική σύμβαση. Σε τέτοιες περιπτώσεις και σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα κριτήρια θα επιδιώκεται η σύναψη συλλογικής σύμβασης, είτε με απευθείας διαπραγματεύσεις εργοδοτών και εργαζομένων, είτε με επέκταση μιας υπογραφείσας σύμβασης με την αντιπροσωπευτικότερη εργοδοτική οργάνωση στο σύνολο των εργαζομένων εντός κλάδου.

Η ρήτρα εξαίρεσης και το 50%+1

Στα 4 κριτήρια έρχεται να προστεθεί και ένα  5ο που είναι η ρήτρα εξαίρεσης επιχειρήσεων από την υπογραφή συλλογικής σύμβασης.

Η ρήτρα των εξαιρέσεων από την τήρηση κλαδικών συμβάσεων προβλέπεται στο άρθρο 53 του νόμου 4635/2019 για τις επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα, και δεν  έχει ενεργοποιηθεί μέχρι σήμερα, καθώς οι συλλογικές συμβάσεις είναι στον πάγο για την πλειοψηφία των επιχειρήσεων. 

Τώρα που καταρτίζεται το νέο πλαίσιο για την επαναφορά των συλλογικών συμβάσεων η κ. Κεραμέως καλείται να αποφασίσει αν θα εφαρμόσει τις εξαιρέσεις από την υπογραφή συμβάσεων, ή αν θα καταργήσει τη διάταξη για να διευκολυνθεί η επίτευξή του στόχου κάλυψης των εργαζομένων από σύμβαση στο 80%.

Η διάταξη αναφέρει ότι "οι εθνικές και τοπικές ομοιοεπαγγελματικές και κλαδικές συλλογικές συμβάσεις είναι δυνατόν να θεσπίζουν ειδικούς όρους ή να εξαιρούν από την εφαρμογή συγκεκριμένων όρων τους εργαζομένους που απασχολούνται σε ειδικής κατηγορίας επιχειρήσεις όπως επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας, νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού σκοπού και επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα, όπως κατ’ εξοχήν επιχειρήσεις σε καθεστώς προπτωχευτικής ή παραπτωχευτικής ή πτωχευτικής διαδικασίας ή εξωδικαστικού συμβιβασμού ή εξυγίανσης".

Άλλο ένα αγκάθι είναι και οι προϋποθέσεις  για την επέκταση των συμβάσεων.

Σήμερα η επέκταση μιας σύμβασης σε όλους τους εργαζόμενους ενός κλάδου προϋποθέτει οι εργοδότες που την υπογράφουν να απασχολούντο 50%+1 των εργαζομένων του κλάδου. Το 50%+1  δεν καλύπτεται για τον απλό λόγο ότι δεν κάθονται στο τραπέζι όλες οι επιχειρήσεις. Στο σχέδιο δράσης που ετοιμάζει το υπουργείο το 50%+1 θα επανεξεταστεί με προοπτική να μειωθεί στο 40% ώστε να επεκτείνονται χωρίς δυσκολίες οι κλαδικές συμβάσεις σε όλους τους εργαζόμενους και τις επιχειρήσεις ενός κλάδου. Επίσης εξετάζεται να ανατίθεται η προσφυγή στη Διαιτησία για την  υπογραφή σύμβασης όταν αποτυγχάνουν οι διμερείς διαπραγματεύσεις σε μια ειδική γνωμοδοτική επιτροπή ενώ σήμερα η προσφυγή μπορεί να γίνει μόνον αν συμφωνούν και οι εργοδότες.