Της Ξανθής Γούναρη 

Στη φετινή ΔΕΘ ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, δεσμεύτηκε ότι "σύντομα θα ολοκληρωθούν τα ειδικά χωροταξικά πλαίσια για την ιχθυοκαλλιέργεια". Όμως εδώ και 15 χρόνια οι επιχειρήσεις του κλάδου έχουν χορτάσει από τέτοιες δηλώσεις. Από όταν θεσπίστηκε το Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο Ιχθυοκαλλιεργειών, το 2011, έχουν αλλάξει έξι κυβερνήσεις, ωστόσο μόλις οι 8 από τις 25 προβλεπόμενες Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΟΑΥ) έχουν φτάσει στην πολυπόθητη θεσμική κατοχύρωση.

Μέχρι σήμερα έχουν εκδοθεί Προεδρικά Διατάγματα για ΠΟΑΥ σε Κεφαλονιά, Οξειά, Χαλκιδική, Θεσπρωτία, Μέγαρα, Αιτωλοακαρνανία, Εύβοια και Πιερία (για μυδοκαλλιέργεια). Οι υπόλοιπες 17 εκκρεμούν, με τρεις από αυτές –σε Σαλαμίνα, Πόρο και Βοιωτία– να θεωρούνται ώριμες ήδη από το 2024, αλλά να παραμένουν ακόμη στα συρτάρια των αρμόδιων υπηρεσιών.

Το αποτέλεσμα είναι ένας κλάδος που παράγει ετησίως περίπου 120.000 τόνους μεσογειακών ψαριών, στηρίζει πάνω από 12.000 άμεσες και έμμεσες θέσεις εργασίας και τροφοδοτεί την εθνική οικονομία με εξαγωγές που ξεπερνούν τα 650 εκατ. ευρώ να παραμένει "όμηρος" των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων. Ένας κλάδος που θα μπορούσε να αποτελεί σταθερό "success story", προφέροντας λύσεις στην επισιτιστική ασφάλεια, σήμερα θαλασσοδέρνεται όχι μόνο από τις δικές του "αμαρτίες", αλλά και από την έλλειψη νέων επενδυτικών κεφαλαίων. Διότι η εικόνα με τα βουνά δανείων και τις κακές διοικητικές πρακτικές υπό την ανοχή των τραπεζών είναι η μία όψη του νομίσματος, ειδικά στην κορυφή του κλάδου. Η άλλη πλευρά δείχνει πώς η οργανική ανάπτυξη είναι αδύνατη, αφού το χωροταξικό μένει κενό γράμμα. Έτσι, το μόνο που συμβαίνει είναι να ανακυκλώνεται το υφιστάμενο δυναμικό μέσω εξαγορών, ενώ και οι υγιείς δυνάμεις του κλάδου που θέλουν να επενδύσουν να κάνουν πίσω.

Στο "κόκκινο" οι επενδύσεις

Η πολύχρονη καθυστέρηση για την υλοποίηση του μοναδικού χωροταξικού πλαισίου που αφορά τον πρωτογενή τομέα, το οποίο σημειωτέον διαθέτει τη σφραγίδα του Συμβουλίου της Επικρατείας, έχει ήδη ρίξει στα βράχια επενδύσεις δεκάδων εκατομμυρίων.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εταιρεία Ιχθυοτροφεία Κεφαλονιάς, που ιδρύθηκε το 1981 από τον Μαρίνο Γερουλάνο, πατέρα του Παύλου Γερουλάνου, και από τον Μάρτιο του 2023 πέρασε στον έλεγχο της ισπανικής Grupo Profand, η οποία απέκτησε το 60% των μετοχών, με το υπόλοιπο 40% να παραμένει στην οικογένεια. Το πενταετές στρατηγικό πλάνο της εταιρείας για την ενίσχυση της παραγωγικής της δυναμικότητας και τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξή της στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας, ύψους 18 εκατ. ευρώ, από τον φετινό Ιούλιο είναι στον "πάγο".

Η αιτία; Δεν προωθούνται οι απαραίτητες αδειοδοτήσεις στην ΠΟΑΥ της Βοιωτίας, παρότι η περιοχή έχει βιομηχανική χρήση, άρα δεν τίθεται θέμα σύγκρουσης με τις τοπικές κοινωνίες.

Όμως και η Avramar –ο μεγαλύτερος παίκτης του κλάδου, που προέκυψε το 2020 από τη συγχώνευση Ανδρομέδας, Νηρέα και Σελόντα– είχε προγραμματίσει αρχικώς επενδύσεις 120 εκατ. ευρώ. Από αυτές προχώρησαν μόνο οι "στεριανές", δηλαδή συσκευαστήρια και μονάδες μεταποίησης, αξίας 40 εκατ. ευρώ.

Τα ευρωπαϊκά κονδύλια

Το πρόβλημα αποκτά μεγαλύτερες διαστάσεις, καθώς η ολοκλήρωση των ΠΟΑΥ είναι άμεσα συνδεδεμένη και με τους στόχους που προβλέπονται στο Πολυετές Στρατηγικό Σχέδιο για την Ανάπτυξη Υδατοκαλλιεργειών 2021-2030, βάσει των οποίων η Κοινότητα ορίζει τα κονδύλια που εγκρίνει για την Ελλάδα. 

Συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εγκρίνει για την Ελλάδα κονδύλια 519,6 εκατ. ευρώ από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιεργειών, με κοινοτική συμμετοχή 363,7 εκατ. ευρώ.

Από αυτά, 130 εκατ. ευρώ –με κοινοτικά κονδύλια 91 εκατ. ευρώ– προορίζονται για επενδύσεις σε βιώσιμη υδατοκαλλιέργεια, μεταποίηση και εμπορία. Ωστόσο, στην πράξη η απορρόφηση κατευθύνεται σχεδόν αποκλειστικά σε χερσαίες υποδομές, καθώς χωρίς ΠΟΑΥ δεν μπορεί να δοθεί καμία άδεια για νέα θαλάσσια μονάδα ή επέκταση υφιστάμενης.

Ο άνισος ανταγωνισμός με την Τουρκία

Ενώ η Ελλάδα παραμένει στάσιμη, οι ανταγωνιστές τρέχουν. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Τουρκία. Σε διάστημα μόλις 20 ετών, ξεκινώντας από μηδενική παραγωγή, κατέστη ηγέτης στην παραγωγή τσιπούρας και λαβρακίου, με δυναμικότητα 300.000 τόνων – σχεδόν τρεις φορές περισσότερη από την ελληνική.

Παρά το γεγονός ότι τα φθηνότερα τουρκικά ψάρια δεν παράγονται με βάση τις αυστηρές προδιαγραφές που θέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση, επιτρέπονται οι εισαγωγές, δημιουργώντας άνισο ανταγωνισμό για τους Έλληνες παραγωγούς.

"Η ελληνική τεχνογνωσία παραμένει αναγνωρισμένη παγκοσμίως, αλλά το ανοιχτό θέμα της χωροταξίας οδηγεί τους επενδυτές να στρέφουν αλλού το ενδιαφέρον τους", παρατηρούν οι άνθρωποι της αγοράς.

Η διάσταση της κοινωνίας και του περιβάλλοντος

Ένα επιπλέον ζήτημα είναι οι αντιδράσεις τοπικών κοινωνιών. Στον Πόρο, για παράδειγμα, η τοπική κοινωνία αντιτίθεται σθεναρά στην προοπτική δημιουργίας ΠΟΑΥ, υπογραμμίζοντας την περιβαλλοντική ζημιά που έχει προκληθεί από παλαιότερες εγκαταστάσεις ιχθυοκαλλιέργειας.

Η αντίθεση των κατοίκων του Πόρου έχει πάρει θεσμικό χαρακτήρα μέσω αποφάσεων του δημοτικού συμβουλίου και του περιφερειακού συμβουλίου Αττικής, ενώ, πρόσφατα, αρνητική γνωμοδότηση έλαβε το σχέδιο δημιουργίας οργανωμένης περιοχής για τις υδατοκαλλιέργειες από το Κεντρικό Συμβούλιο Πολεοδομικών Θεμάτων και Αμφισβητήσεων (ΚΕΣΥΠΟΘΑ) επί της στρατηγικής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Πλέον το υπουργείο Περιβάλλοντος είναι αρμόδιο να αποφασίσει για την τύχη της μελέτης.

Αν και στην πράξη μια ΠΟΑΥ θέτει αυστηρούς όρους –απόσταση από οικισμούς και τουριστικές εγκαταστάσεις, όρια στον αριθμό των κλωβών, απαγόρευση εγκατάστασης σε λειμώνες ποσειδωνίας–, η αντίληψη ότι "όλη η θάλασσα θα γεμίσει κλουβιά" έχει ριζώσει και δυσκολεύει την προώθηση των σχεδίων.

Για να αδειοδοτηθεί μια μονάδα ιχθυοκαλλιέργειας, ακολουθείται μια επίπονη διαδικασία: Πρώτα εκπονείται στρατηγική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, που διαρκεί έως δύο χρόνια λόγω εποχικών μετρήσεων, ενώ παράλληλα πραγματοποιείται δημόσια διαβούλευση.

Η μελέτη στη συνέχεια εξετάζεται από 18 υπηρεσίες που κάνουν αυτοψίες, περνά από τα περιφερειακά συμβούλια και εγκρίνεται από δύο υπηρεσιακά συμβούλια. Τέλος, υπογράφεται από τους δύο αρμόδιους υπουργούς και ελέγχεται εκ νέου από το Συμβούλιο της Επικρατείας για την τελική έγκριση.

Η κούρσα με τον χρόνο

Έπειτα από παρατάσεις επί παρατάσεων, η τελευταία προθεσμία για την ολοκλήρωση του Ειδικού Χωροταξικού Σχεδίου λήγει τον προσεχή Νοέμβριο. Από την πλευρά της Ελληνικής Οργάνωσης Παραγωγών Υδατοκαλλιέργειας (ΕΛΟΠΥ) ζητείται η νέα παράταση, που σχεδόν σίγουρα θα δοθεί, να μην ξεπερνά τον έναν χρόνο, καθώς ο κλάδος δεν έχει άλλες αντοχές, και κυρίως να αξιοποιηθεί ουσιαστικά και να προχωρήσουν οι απαραίτητες αδειοδοτήσεις.