Του Γιώργου Σ. Σκορδίλη 

Η ναυτιλία μικρών αποστάσεων βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα δύσκολο μέλλον. Ο στόλος της Ελλάδας γερνά με ταχύτητα, τα νέα μέτρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανεβάζουν κατακόρυφα το κόστος λειτουργίας και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις που κυριαρχούν στον κλάδο δυσκολεύονται να ανταποκριθούν. 

Μια νέα μελέτη του ΙΟΒΕ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου. Χωρίς στρατηγική ανανέωσης των πλοίων και αξιοποίηση των διαθέσιμων ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών εργαλείων, ο κλάδος κινδυνεύει να συρρικνωθεί.

Το πιο άμεσο πρόβλημα είναι η ηλικία των πλοίων. Πάνω από το 70% του ελληνικού στόλου στη ναυτιλία μικρών αποστάσεων έχει ηλικία άνω των 30 ετών και περίπου το 40% ξεπερνά τα 45 έτη. Ένα τέτοιο προφίλ δυσκολεύει οποιαδήποτε τεχνολογική αναβάθμιση και καθιστά ασύμφορη την προσαρμογή σε νέες απαιτήσεις. 

Σε αυτό προστίθενται οι κανονισμοί της ΕΕ: το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ETS) επιβάλλει σταδιακή υποχρέωση αγοράς δικαιωμάτων για τις εκπομπές από το 2024, ενώ το FuelEU Maritime καθορίζει αυστηρούς στόχους μείωσης της έντασης άνθρακα στα ναυτιλιακά καύσιμα. Η φορολογία ενέργειας θα συμπληρώσει το παζλ των μέτρων, δημιουργώντας ένα περιβάλλον υψηλών υποχρεώσεων για επιχειρήσεις που παραδοσιακά λειτουργούν με μικρά περιθώρια κέρδους.

Παρά το ασφυκτικό πλαίσιο, η ΝΜΑ εξακολουθεί να αποτελεί κρίσιμο κρίκο για την ελληνική οικονομία. Ο όρος αφορά τις θαλάσσιες μεταφορές φορτίων και επιβατών εντός της ίδιας γεωγραφικής περιοχής, σε αποστάσεις που δεν ξεπερνούν συνήθως τα 3.000 ναυτικά μίλια. 

Στην Ελλάδα η ΝΜΑ μεταφέρει το 76% των θαλάσσιων φορτίων, όταν στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο μέσος όρος είναι 57%. Στον κλάδο δραστηριοποιούνται 515 επιχειρήσεις, με 4.155 άμεσους εργαζόμενους και περισσότερες από 8.200 θέσεις εργασίας συνολικά να εξαρτώνται από αυτήν τη δραστηριότητα. 

Η συμβολή στο ΑΕΠ ανέρχεται σε 914 εκατ. ευρώ και στα δημόσια έσοδα σε 207 εκατ. ευρώ, με την Ελλάδα να βρίσκεται στην όγδοη θέση στην ΕΕ ως προς τον όγκο φορτίων που διακινούνται, ο οποίος το 2023 έφτασε τα 108 εκατ. τόνους.

Η δραστηριότητα επικεντρώνεται σχεδόν κατά 80% στη Μεσόγειο, με βασικά φορτία τα καύσιμα, τα εμπορευματοκιβώτια και τα φορτηγά οχήματα. Ο στόλος αριθμεί περίπου 102 πλοία, συνολικής χωρητικότητας 292 χιλιάδων κόρων ολικής χωρητικότητας, αλλά η παλαιότητά του δημιουργεί σοβαρά εμπόδια. 

Η πανδημία ανέκοψε μια σταθερή ανοδική πορεία, όμως η στρατηγική θέση της χώρας στην Ανατολική Μεσόγειο εξακολουθεί να δίνει προοπτικές, εφόσον υπάρξει ανανέωση.

Η μελέτη καταγράφει τις τεχνολογικές επιλογές που ανοίγονται: το LNG χρησιμοποιείται ως μεταβατικό καύσιμο, ενώ ηλεκτροκίνηση και cold ironing εφαρμόζονται πιλοτικά σε ευρωπαϊκά λιμάνια. 

Η έρευνα υπογραμμίζει επίσης τη σημασία νέων καυσίμων όπως το υδρογόνο, η αμμωνία και τα βιοκαύσιμα, με παραδείγματα πιλοτικών έργων σε Νορβηγία, Ισπανία και Τουρκία. Την ίδια στιγμή, η ψηφιοποίηση, η τεχνητή νοημοσύνη και το Internet of Things υπόσχονται αποδοτικότερες λειτουργίες και μείωση κόστους.

Σύμφωνα με το ΙΟΒΕ η ναυτιλία μικρών αποστάσεων είναι αναγκαία για την οικονομική και ενεργειακή σταθερότητα της Ελλάδας, αλλά χωρίς άμεσο σχέδιο εκσυγχρονισμού απειλείται με απώλεια ανταγωνιστικότητας. 

Το ΙΟΒΕ υπογραμμίζει ότι η αξιοποίηση των ευρωπαϊκών προγραμμάτων, όπως το NextGenerationEU και η Δίκαιη Μετάβαση, είναι κρίσιμη για να αντικατασταθεί ο γερασμένος στόλος με πλοία σύγχρονα, καθαρά και τεχνολογικά αναβαθμισμένα. 

Σε διαφορετική περίπτωση, ένας κλάδος που σήμερα συνεισφέρει ουσιαστικά στην ελληνική οικονομία κινδυνεύει να συρρικνωθεί και να χάσει τον στρατηγικό του ρόλο.