Του Κωνσταντίνου Λάμπρου

Έντονο ενδιαφέρον καταγράφεται το τελευταίο διάστημα για αρκετές μετοχές κατασκευαστικών ομίλων μετά από μία παρατεταμένη περίοδο κρίσης, η οποία φαίνεται ότι για όσους κατάφεραν να κρατηθούν όρθιοι κλείνει μετά την ανώμαλη προσγείωση στα μετά την Ολυμπιάδα δεδομένα και την δύσκολη περίοδο 2004 – 2006 που τη ακολούθησε.

Ήδη από πέρυσι για τους βασικούς πρωταγωνιστές του κλάδου τα πράγματα είχαν αρχίσει να αλλάζουν σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση των μελλοντικών τους προοπτικών από αναλυτές και θεσμικούς επενδυτές. Ωστόσο η φετινή χρονιά έχει ξεκινήσει με τους καλύτερους οιωνούς και πολλοί κάνουν λόγο για μία χρυσή χρονιά σε πολλά επίπεδα: μεγεθών, ανάπτυξης, επιχειρηματικών εξελίξεων και χρηματιστηριακών αποδόσεων.

Η βελτίωση του κλίματος έχει καταρχήν αντικειμενικές εξηγήσεις που δεν μπορούν να αμφισβητηθούν, αλλά ταυτόχρονα έχει πυροδοτήσει μία συνεχή φημολογία και σεναριολογία, η οποία καθημερινά πλέον κάνει την βόλτα της από τα γραφεία αναλυτών, χρηματιστών, μεγάλων επενδυτών, επιχειρηματιών και δημοσιογράφων.

Σε ό,τι αφορά τα αντικειμενικά δεδομένα που θα μπορούσαν να αποτελέσουν αφορμή ή και αιτία για αναθέρμανση του ενδιαφέροντος για τον κλάδο των κατασκευών υπάρχουν πολλά που μπορεί να πει κανείς. Η ίδια η αγορά έχει οδηγήσει σε έναν εντελώς διαφορετικό κατασκευαστικό χάρτη, όπου οι διαχωρισμοί και οι επιμέρους ταχύτητες είναι απόλυτα διακριτές και δεν παρατηρούνται οι μαζικές και αδιάκριτες συμπεριφορές του παρελθόντος.

Για λίγους ομίλους τα προσδοκώμενα ήδη για φέτος μεγέθη είναι πολύ υψηλά και ίσως το 2007 αποδειχθεί μία νέα χρονιά – ρεκόρ, μετά το pick του 2003, τελευταία ουσιαστικά χρονιά της ολυμπιακής προετοιμασίας. Οι μεγάλοι όμιλοι έχουν εξασφαλίσει πρωτοφανή ανεκτέλεστα πολλαπλάσια αυτών που είχαν στην περίοδο της προολυμπιακής ευφορίας, τα οποία ανεξάρτητα από τα ποιοτικά τους χαρακτηριστικά αν μη τι άλλο εντυπωσιάζουν (βέβαια χρειάζεται μεγάλη προσοχή, καθώς για αρκετά έργα το αν είναι αποδοτικά ή όχι θα φανεί σε κάποιο βάθος χρόνου).

Η οικονομική ευρωστία των βασικών πρωταγωνιστών του κλάδου δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Μετά από καθυστερήσεις τα έργα τρέχουν ή μπαίνουν σε φάση υλοποίησης. Φαίνεται ότι οι μεγάλες συμβάσεις παραχώρησης οδικών αξόνων για τους οποίους σταδιακά το τοπίο ξεκαθαρίζει είναι ένα πολλά υποσχόμενο μελλοντικό στοίχημα. Κάποιοι κάνουν λόγο για επανάληψη της περίπτωσης της Αττικής Οδού, ενώ σχεδόν στο σύνολό τους τα ανάδοχα σχήματα εκτιμούν διψήφια απόδοση στην επένδυσή τους. Επιπλέον, έχει ήδη δρομολογηθεί μια νέα γενιά έργων συνολικού ύψους 18,1 δισ. ευρώ για την περίοδο 2007-2013.

Μετά από χρόνια παραφιλολογίας και κυρίως εξαιτίας της ανάγκης εξεύρεσης αντικειμένου την δύσκολη περίοδο 2003 – 2006, κάποιοι όμιλοι μπορούν πλέον να μιλάνε για την έναρξη μίας ουσιαστικής δράσης και εκτός συνόρων, είτε στο κομμάτι δημόσιων και ιδιωτικών έργων στα Βαλκάνια και την Μέση Ανατολή, είτε στον χώρο των μεγάλων επενδύσεων real estate στις αναπτυσσόμενες αγορές της Νέας Ευρώπης. Επίσης για τους μεγάλους ομίλους φαίνεται να διαμορφώνονται συνθήκες ουσιαστικού διαχωρισμού δραστηριοτήτων με επέκταση και σε νέους τομείς πέραν των παραδοσιακών εργολαβικών (παραχωρήσεις, ενέργεια, ακίνητα κ.ά.). Και κάτι ακόμα, το οποίο δεν αναφέρεται συχνά αλλά είναι πολύ σημαντικό. Το εγχώριο κατασκευαστικό δυναμικό δοκιμάστηκε και πέτυχε στην υλοποίηση μίας πρωτοφανούς πρόκλησης για τα δεδομένα του, αυτή της ολοκλήρωσης της ολυμπιακής προετοιμασίας. Με τριγμούς και δυσκολίες, βέβαια, αλλά τα κατάφερε. Να θυμίσουμε απλά ότι ήταν πολλοί αυτοί που ισχυρίζονταν ότι είναι αδύνατο με αυτές τις κατασκευαστικές εταιρείες να κάνουμε Ολυμπιακούς Αγώνες. Το πείραμα της Αττικής Οδού με όλα τα ελληνικά παράδοξα και περίεργα που το συνόδευσαν απέδειξε, αποτελεί ένα ακόμα επιτυχημένο δείγμα για το αμιγώς ελληνικό σχήμα εταιρειών που το υλοποίησε και το λειτουργεί.

Στον αντίποδα όλων αυτών, βέβαια, υπάρχουν και γκρίζα σημεία. Η ανάκαμψη φαίνεται ξεκάθαρα ότι αφορά πολύ λίγες μεγάλες εταιρείες και ενδεχομένως κάποιες μικρομεσαίες με υγιή οικονομική εικόνα και συγκεκριμένα ατού που τους εξασφαλίζουν π.χ. θέση "προνομιακού υπεργολάβου". Τα υψηλά ανεκτέλεστα περιέχουν και έργα που έχουν αναληφθεί με πολύ μεγάλες εκπτώσεις. Το γεγονός ότι μεγάλες εταιρείες έχουν δώσει τις μεγάλες εκπτώσεις σε αρκετά έργα αποτελεί μεν μία δικλίδα ασφαλείας για την ομαλή ολοκλήρωση των έργων αυτών, όχι όμως και για την αποδοτικότητά τους για όσες εταιρείες τα εκτελούν. Επιπλέον, η διαχείριση αυτών των πολύ μεγάλων ανεκτέλεστων αποτελεί στοίχημα για τους μεγάλους ομίλους για πολλούς λόγους. Πρώτον για τις δυνατότητες απορρόφησης μη αποδοτικών έργων, δεύτερον για την ομαλή ολοκλήρωση όλων των έργων και τρίτον για την αδιατάρακτη λειτουργία πολλών εργοταξίων και εκτός συνόρων.
 
Ταυτόχρονα, τα μεγάλα συγχρηματοδοτούμενα έργα πρέπει να δοκιμαστούν στην πράξη ως προς την αποδοτικότητά τους, ενώ μόνο το μέλλον θα δείξει την πραγματική αξία πολλά υποσχόμενων επενδυτικών κινήσεων σε νέους τομείς τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό (π.χ. ενέργεια, real estate). Τέλος, παρά την ριζική αλλαγή στον κατασκευαστικό χάρτη που έφερε η ίδια η αγορά και η εξέλιξη των γεγονότων, ο κατασκευαστικός κλάδος συνεχίζει να θεωρείται κατακερματισμένος και το στοίχημα της περαιτέρω συγκέντρωσης με έναν νέο κύκλο εξαγορών και συγχωνεύσεων είναι ανοικτό. Σε αυτό το σημείο πρέπει να τονίσουμε και την παράμετρο της παγκοσμιοποιημένης πλέον επιχειρηματικής λειτουργίας. Μπορεί ο εθνικός προστατευτισμός παγκοσμίως και όχι μόνο στην Ελλάδα να δίνει πλεονεκτήματα σε εθνικούς παίκτες, όμως, εύκολα διαπιστώνει κανείς ότι οι πολύ μεγάλοι παίκτες διεθνούς εμβέλειας καραδοκούν και η διατήρηση της ελληνικότητας του μελλοντικού κατασκευαστικού δυναμικού είναι ένα άλλο παράλληλο στοίχημα που "τρέχει".

Στο περιθώριο των αντικειμενικών δεδομένων για τον κλάδο έχουν αναπτυχθεί – όπως είναι εν μέρει φυσικό – και μία σειρά από φήμες και σενάρια, κυρίως στη βάση της αναγκαιότητας να υπάρξει περαιτέρω συγκέντρωση στον κλάδο, αλλά και του ενδιαφέροντος ξένων ομίλων και funds κάθε είδους για καλές περιπτώσεις εταιρειών.

Πρωταγωνιστής των φημών κυρίως ο όμιλος της Ελληνικής Τεχνοδομικής, ο οποίος θεωρείται πλέον ως ο βασικός πόλος εν δυνάμει περαιτέρω συγκέντρωσης δυνάμεων στον κλάδο, με τον (επικείμενο για πολλούς) γάμο με την Παντεχνική να είναι στο προσκήνιο και τις σκέψεις για το τι μπορεί να ακολουθήσει (π.χ. Αττικάτ, Αθηνά και άλλες δυνάμεις) να δίνουν και να παίρνουν, στη βάση των ισχυρών δεσμών, συνεργασιών και συμμετοχών που έχει αναπτύξει ο leader της αγοράς. Ωστόσο, όπως έχουμε αναφέρει αρκετές φορές, συχνά η φημολογία αφορά και ενδιαφέρον για εξαγορά του ομίλου από ξένες δυνάμεις ή για στρατηγικού χαρακτήρα συνεργασίες της ΕΛΤΕΧ (π.χ. τα σενάρια περί εμπλοκής της γαλλικής Vinci ή ξένων funds). Η τεράστια ρευστότητα που υπάρχει στο σύστημα δεν μπορεί να αποκλείσει τίποτα, ωστόσο το μετοχικό και διοικητικό σχήμα δεν δείχνει διάθεση για αλλαγή στο σημερινό status quo του ομίλου και αντιθέτως ετοιμάζει την περαιτέρω συγκέντρωση δυνάμεων με στόχο να αναδειχθεί από εθνικό πρωταθλητή σε σημαντικό περιφερειακό παίκτη.

Πολλά σενάρια αφορούν και τις κινήσεις των δύο άλλων μεγάλων ομίλων, της J&P Άβαξ η οποία βέβαια είναι μέλος ενός διεθνούς εμβέλειας group (της J&P Overseas) και των ΓΕΚ – ΤΕΡΝΑ. Είναι μάλλον δεδομένο ότι ενδεχόμενες αλλαγές ισορροπιών θα αναζητήσουν αντίδραση από τους άλλους ισχυρούς πόλους. Για παράδειγμα ο όμιλος ΓΕΚ – ΤΕΡΝΑ κατάφερε να κάνει δυναμική είσοδο στις μεγάλες συμβάσεις παραχώρησης σε συνεργασία με τους ισπανικούς ομίλους Cintra και ACS, ενώ οι ενεργειακές δραστηριότητες (π.χ. Ήρων και ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή) έχουν ,μπει στο στόχαστρο μεγάλων ξένων επενδυτών.

Στον όμιλο της Μηχανικής, το στοίχημα παίζεται ξεκάθαρα πλέον στο επίπεδο των πολλών και μεγάλων σχεδιαζόμενων επενδύσεων στις αγορές ακινήτων της Νέας Ευρώπης (Βουλγαρία, αλλά κυρίως Ρωσία και Ουκρανία), κάτι ποπυ έχει τροφοδοτήσει έντονο ενδιαφέρον από ξένα χαρτοφυλάκια που πλέον ελέγχουν το 27% του μετοχικού κεφαλαίου της εταιρείας. Η εξέλιξη αυτή δίνει τροφή σε διάφορα σενάρια.

Από εκεί και πέρα, μένει να φανεί το μέλλον εταιρειών σαν την Παντεχνική, την Αθηνά, την Αττικάτ, την Βιοτέρ ή και την Έδραση, την ΔΙΕΚΑΤ και την Δομική Κρήτης στο νέο σκηνικό, ενώ πρόκληση για την ΑΕΓΕΚ αποτελεί φυσικά η προσπάθεια εξυγίανσής της, η οποία να επιτευχθεί μπορεί να προκαλέσει επιμέρους αλλαγές στα σενάρια περαιτέρω συγκέντρωσης ή εισόδου ξένων ομίλων που ακούγονται κατά καιρούς. Ύστατη προσπάθεια σωτηρίας βρίσκεται σε εξέλιξη και για την Θεμελιοδομή, ενώ ΑΛΤΕ και Έμπεδος είναι πλέον εκτός παιχνιδιού. Σε ό,τι αφορά τον Μοχλό είναι σαφές ότι ο όμιλος Στέγγου δίνει προτεραιότητα κυρίως στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που έχουν ανακύψει στις ΗΠΑ.