Αν κάτι χαρακτηρίζει τα ΣΔΙΤ (Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα), είναι ότι όλοι μιλούν γι’ αυτά, αλλά ελάχιστοι γνωρίζουν τι πραγματικά αυτά σημαίνουν. Οι μισοί τα αντιμετωπίζουν σαν θαυματουργό εργαλείο που λύνει όλα τα προβλήματα. Δια πάσαν νόσον και πάσαν… ανάγκην!

Οι άλλοι μισοί σαν μία καταχθόνια καπιταλιστική "πατέντα" ιδιωτικοποιήσεων. Η αλήθεια, ως συνήθως, βρίσκεται κάπου στη μέση και είναι ιδιαίτερα απλή: τα ΣΔΙΤ είναι ο μόνος τρόπος να γίνουν μεγάλα έργα γρήγορα και με κανόνες, όταν το κράτος δεν μπορεί να τα τρέξει μόνο του.

Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά. ΣΔΙΤ σημαίνει ότι το Δημόσιο ζητά από έναν ιδιώτη να αναλάβει σχεδιασμό, χρηματοδότηση, κατασκευή και συντήρηση ενός έργου ή μιας υπηρεσίας. Για πολλά χρόνια. Δεν πληρώνει προκαταβολικά. Πληρώνει όταν το έργο έχει παραδοθεί, όταν λειτουργεί και όταν ο ιδιώτης αποδεικνύει ότι κάνει αυτά που υποσχέθηκε. Δεν υπάρχει "πάρε τα χρήματα και βλέπουμε". Υπάρχει μόνο "φέρ’ το έτοιμο και θα πληρωθείς όσο πρέπει".

Αυτό είναι το πρώτο μεγάλο πλεονέκτημα: το ρίσκο. Στα παραδοσιακά δημόσια έργα, όλο το ρίσκο το παίρνει το κράτος. Αν καθυστερήσει το έργο, το πληρώνει το κράτος. Αν ξεφύγει το κόστος, το πληρώνει το κράτος. Αν χαλάσει νωρίς, το ξαναπληρώνει το κράτος. Στα ΣΔΙΤ, όσα μπορεί να ελέγξει ο ιδιώτης, αποτελούν δική του ευθύνη και κίνδυνο. Οπότε ο κίνδυνος για το Δημόσιο είναι σημαντικά μειωμένος, είναι επιμερισμένος. Ο ιδιώτης, εφόσον θέλει τα χρήματά του και την συμφωνημένη απόδοση, φροντίζει να μην χαλάσει τίποτα, να μην καθυστερήσει τίποτα και να μην ξεφύγει τίποτα, με πρώτο το budget. Γιατί αν χαλάσει, καθυστερήσει, ξεφύγει οτιδήποτε, αυτός χάνει.

Το δεύτερο πλεονέκτημα είναι η ταχύτητα. Το Δημόσιο έχει διαδικασίες που σέρνονται. Ένα έργο μπορεί να ωριμάσει για πέντε ή και δέκα χρόνια πριν δει μπουλντόζα. Στις ΣΔΙΤ, η ωρίμανση είναι μέρος του συμβολαίου. Γίνεται γρήγορα, με χρονοδιαγράμματα και με ρήτρες. Δεν υπάρχει "θα δούμε”. Υπάρχει deadline. Τουλάχιστον θεωρητικά. Διότι πρακτικά το θεσμικό πλαίσιο έχει… ζητήματα ακριβώς με αυτό: την ταχύτητα και την επιτάχυνση ολοκλήρωσης! Αλλά ζητήματα αυτά αποτελούν ξεχωριστό κεφάλαιο  και συζήτηση, μόνα τους καθώς οφείλονται κυρίως στον Ελληνικό νομικό κυκεώνα.

Τρίτο αβαντάζ, η συντήρηση. Στην Ελλάδα, μόλις τελειώσει ένα έργο, ξεκινά η αντίστροφη μέτρηση μέχρι να καταρρεύσει από αχρηστία ή μη επαρκή φροντίδα.  Ακόμη και σήμερα βλέπουμε τι έχει συμβεί π.χ. με τα Ολυμπιακά έργα. Στα ΣΔΙΤ, ο ιδιώτης έχει υποχρέωση να συντηρεί το έργο για δεκαετίες. Κι αν δεν το κάνει, δεν πληρώνεται. Έτσι εξηγείται π.χ. γιατί τα σχολεία ΣΔΙΤ (34 μονάδες στην Αττική ολοκληρωμένες, αρκετά υπό κατασκευή - εξέλιξη σε Χανιά, Κεντρική Μακεδονία) λειτουργούν σαν να είναι πάντα καινούργια, ενώ άλλα κτίρια του Δημοσίου μοιάζουν εγκαταλειμμένα λίγα μόλις χρόνια μετά τα εγκαίνια.

Φυσικά, τα ΣΔΙΤ δεν είναι πανάκεια. Θέλουν σωστό φάκελο. Θέλουν καθαρές προδιαγραφές. Θέλουν ρεαλιστικά κόστη και αξιόπιστο κράτος που δεν αλλάζει τους κανόνες ανάλογα με το ποιος κυβερνά και το πως… ξυπνά το πρωί ο εκάστοτε αρμόδιος. Το Δημόσιο είναι αναγκασμένο να εκδώσει σωστές άδειες στην ώρα τους, αλλιώς όλο το μοντέλο μπλοκάρει. Δεν υπάρχει μαγικό κουμπί. Υπάρχει μόνο σχέδιο, δουλειά και υλοποίηση.

Το σημαντικότερο όμως είναι άλλο. Τα ΣΔΙΤ πετυχαίνουν εκεί που το κλασικό σύστημα αποτυγχάνει: στην πειθαρχία. Σου λένε ακριβώς τι θα γίνει, πότε θα γίνει και τι συμβαίνει αν δεν γίνει. Σου λένε ποιος πληρώνει αν κάτι πάει στραβά. Σου λένε τι σημαίνει καλή λειτουργία και πως μετριέται. Είναι το αντίθετο του "έλα μωρέ, έχει ο Θεός". Γι’ αυτό και τα επιλέγουν όλο και περισσότερα κράτη, από την Ολλανδία μέχρι τον Καναδά. 

Το ενδιαφέρον είναι ότι στην Ελλάδα, τα ΣΔΙΤ είχαν για χρόνια συμπεριφορά παρεξηγημένου συγγενή. Τώρα όμως γίνονται βασικό εργαλείο υλοποίησης για σχολεία, απορρίμματα, δικαστήρια, δρόμους, ευρυζωνικά δίκτυα κ.ο.κ. Όχι επειδή έγιναν μόδα. Αλλά επειδή τα αποκλειστικά δημόσια έργα δεν προλαβαίνουν πλέον να υλοποιηθούν  στον χρόνο που είναι απαραίτητο να ολοκληρωθούν.

Η ουσία είναι απλή. Τα ΣΔΙΤ δουλεύουν όταν υπάρχουν κανόνες. Όταν το Δημόσιο ξέρει τι θέλει. Όταν οι τράπεζες εμπιστεύονται το κράτος ότι θα πληρώσει. Όταν η κατανομή ρίσκου είναι λογική και σύμφωνη με το ισχύον δημοσιονομικό πλαίσιο. Όταν, για να μην ξεχνιόμαστε, ο ιδιώτης καταλαβαίνει ότι δεν παίρνει ένα υπέροχο δώρο, αλλά μια υποχρέωση δεκαετιών.

Υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, οι ΣΔΙΤ αποτελούν το απόλυτο εργαλείο εκσυγχρονισμού των υποδομών μιας χώρας. Τουλάχιστον εφόσον αναφερόμαστε σε χώρες της ΕΕ. Παρά τα κατά καιρούς θρυλούμενα, δεν υπάρχει "ταβάνι" για τα ΣΔΙΤ ως ποσοστό του ΑΕΠ. Μπορείς να κάνεις όσα θες. Αρκεί να εξασφαλίζεται ότι το κόστος δεν θα επιβαρύνει δημοσιονομικά την χώρα.

Αυτό που υπάρχει είναι η Eurostat που κοιτά αν το έργο είναι σωστά δομημένο: αν ο ιδιώτης παίρνει ρίσκο και ευθύνη, το έργο μένει εκτός χρέους· αν δεν είναι, συνυπολογίζεται στο χρέος. Τόσο απλά. Άρα ο περιορισμός δεν είναι νομικός αλλά πρακτικός: πόσα έργα αντέχει η αγορά, πόσα μπορεί να ωριμάσει η διοίκηση και πόσες μελλοντικές πληρωμές σηκώνει ο προϋπολογισμός. Όλες οι υπόλοιπες θεωρίες περί "ορίων ΣΔΙΤ στην Ευρώπη" είναι παρανόηση λογιστικών κανόνων, όχι ευρωπαϊκός κανόνας.

Στο τέλος της ημέρας, τα ΣΔΙΤ δεν είναι ούτε καλός, ούτε κακός λύκος. Όπως είπαμε, είναι ένα εργαλείο. Αν το χρησιμοποιήσεις σωστά, φτιάχνεις έργα που λειτουργούν, χωρίς να διακινδυνεύεις εκτροχιασμό του Προϋπολογισμού. Αν το χρησιμοποιήσεις λάθος, φτιάχνεις μια ωραιότατη μαύρη τρύπα χρέους, πανάκριβη και άχρηστη.

Το δίλημμα λοιπόν είναι απλό: θέλουμε έργα που τελειώνουν; Ή έργα που απλώς ξεκινούν;

Τα ΣΔΙΤ είναι η απάντηση μόνο στην πρώτη περίπτωση. Στη δεύτερη, έχουμε ήδη δοκιμάσει όλες τις άλλες.

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr