Η σύγκρουση που μαίνεται σήμερα στη Γάζα και στην ευρύτερη περιοχή, φυσικά δεν είναι ένα ξαφνικό και προσωρινό ξέσπασμα. Πρόκειται για κορύφωση μιας ιστορικής πορείας που ξεκινά από τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ, αμέσως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στις 14 Μαΐου 1948, ο Νταβίντ Μπεν Γκουριόν διάβασε στο Τελ Αβίβ τη Διακήρυξη της Ίδρυσης του Κράτους του Ισραήλ, την ημέρα που έληγε το βρετανικό εντολοδόχο καθεστώς στην Παλαιστίνη (παλαιστινιακό κράτος δεν υπήρξε ποτέ, ιστορικά). Η απόφαση αυτή βασίστηκε στο ψήφισμα 181 της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, το οποίο προέβλεπε τη δημιουργία δύο κρατών και ειδικό διεθνές καθεστώς για την Ιερουσαλήμ. Για τους Εβραίους σήμαινε δικαίωση και ασφάλεια μετά το Ολοκαύτωμα, για τους Άραβες Παλαιστινίους, σήμαινε ξεριζωμό και τη γέννηση του προσφυγικού ζητήματος.

Η ίδρυση του Ισραήλ αμφισβητήθηκε αμέσως από τα αραβικά κράτη, τα οποία εισέβαλαν προκειμένου να αποτρέψουν την ύπαρξή του. Ο πόλεμος του 1948 έληξε με ήττα τους και με τις ανακωχές του 1949, από τις οποίες προέκυψε η "Πράσινη Γραμμή" που για δεκαετίες καθόρισε τα όρια του νέου κράτους. Ήταν η πρώτη επιβεβαίωση ότι το Ισραήλ ήρθε για να μείνει.

Στη συνέχεια, τρεις μεγάλοι πόλεμοι αναδιαμόρφωσαν το τοπίο. Το 1956, στην Κρίση του Σουέζ, το Ισραήλ συμμάχησε με τη Βρετανία και τη Γαλλία σε μια επιχείρηση εναντίον της Αιγύπτου, που όμως έληξε με παρέμβαση ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης. Το 1967, στον Πόλεμο των Έξι Ημερών, το Ισραήλ επικράτησε αποφασιστικά και κατέλαβε τη Γάζα, τη Δυτική Όχθη με την Ανατολική Ιερουσαλήμ, το Σινά και τα Υψίπεδα του Γκολάν. Το 1973, στον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ, το Ισραήλ δέχθηκε αιφνιδιαστική επίθεση από Αίγυπτο και Συρία, αλλά απέκρουσε και πάλι την απειλή, σε μια αναμέτρηση που τόνισε εντονότερα από ποτέ την ανάγκη πολιτικής λύσης.

Η Συμφωνία του Όσλο το 1993 φάνηκε να ανοίγει επιτέλους τον δρόμο για ουσιαστική ειρήνη. Για πρώτη φορά υπήρξε αμοιβαία αναγνώριση και σχέδιο σταδιακής δημιουργίας παλαιστινιακής αυτοδιοίκησης, με προοπτική ανεξάρτητου κράτους. Όμως η ελπίδα σύντομα διαψεύστηκε. Η τρομοκρατία, η αποτυχία της παλαιστινιακής ηγεσίας να επιβληθεί στις ακραίες δυνάμεις και οι αντιδράσεις εντός Ισραήλ υπονόμευσαν και τελικά σταμάτησαν τη διαδικασία.

Στη Γάζα η τροπή ήταν ακόμη πιο δραματική. Το 2005 το Ισραήλ αποχώρησε μονομερώς, αποσύροντας στρατό και εποίκους. Η αποχώρηση δεν έφερε ειρήνη. Αντίθετα, το 2006 η Χαμάς, ισλαμιστική οργάνωση που αρνείται την αναγνώριση του Ισραήλ, κατέλαβε την εξουσία στη Γάζα εκτοπίζοντας τη Φατάχ, αρχικά μέσω κάλπης και στη συνέχεια απολυταρχικά και δια της βίας. Έκτοτε, η περιοχή λειτουργεί σαν ορμητήριο πυραυλικών επιθέσεων και σαν πεδίο περιοδικών συγκρούσεων. Ο άμαχος πληθυσμός της Γάζας, που ξεπερνά τα δύο εκατομμύρια, ζει εγκλωβισμένος ανάμεσα στην ισραηλινή στρατιωτική ισχύ και την εργαλειοποίηση της απελπισίας του από τη Χαμάς.

Το Ισραήλ επικαλείται το δικαίωμα αυτοάμυνας, που προβλέπεται από τον Χάρτη του ΟΗΕ. Και έχει δίκιο: κανένα κράτος δεν μπορεί να αποδεχθεί παθητικά πυραύλους και επιθέσεις στα εδάφη του. Η συζήτηση δεν αφορά το αν δικαιούται να αμυνθεί, αλλά το πώς και σε ποιο μέτρο. Οι εικόνες καταστροφής και οι απώλειες αμάχων δημιουργούν διεθνείς αντιδράσεις και ερωτήματα για την αναλογικότητα. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε την αφετηρία: ο αντίπαλος του Ισραήλ στη Γάζα δεν είναι ένα δημοκρατικό πολιτικό σώμα, αλλά μια οργάνωση που έχει δηλωμένο στόχο την καταστροφή του, χρησιμοποιεί αμάχους, ακόμη και παιδιά, σαν ανθρώπινες ασπίδες και δημιουργεί τις εγκαταστάσεις της κάτω από νοσοκομεία, σχολεία και σπίτια απλών πολιτών.

Το αδιέξοδο φαίνεται μόνιμο, αλλά λύσεις υπάρχουν. Η πρώτη προϋπόθεση είναι να υπάρξει παλαιστινιακή ηγεσία που να αποδέχεται ρητά το δικαίωμα ύπαρξης του Ισραήλ. Χωρίς αυτό, καμία διαπραγμάτευση δεν έχει βάση. 

Η δεύτερη προϋπόθεση είναι ο αφοπλισμός της Χαμάς και η απομάκρυνσή της από την εξουσία στη Γάζα. Όσο οι λήσταρχοι τρομοκράτες παραμένουν οπλισμένοι και με επιρροή, ειρήνη δεν μπορεί να υπάρξει. Δεν τους συμφέρει, απλά. Και μιλάμε για συμφέρον αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Η τρίτη είναι μια διεθνής πρωτοβουλία με διοργάνωση και μόνιμη επίβλεψη από διεθνείς οργανισμούς, με πραγματικούς πόρους για ανοικοδόμηση αλλά και αυστηρή επιτήρηση τους. Νερό, ενέργεια, σχολεία, νοσοκομεία, υποδομές και σοβαρές επενδύσεις, είναι απαραίτητες προϋποθέσεις. Χωρίς κοινωνία με όραμα, ορίζοντα και ελπίδες, δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη. 

Παράλληλα, το Ισραήλ θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να εγγυάται την απόλυτη ασφάλεια των πολιτών του, χωρίς να αναγκάζεται να οδηγεί εκατομμύρια ανθρώπους σε μόνιμη απόγνωση, γιατί με αυτόν ακριβώς τον τρόπο γεννιέται η νέα γενιά βίας.

Η λύση δύο κρατών παραμένει η μόνη βιώσιμη. Όλα τα άλλα είναι είτε αυταπάτες είτε συνταγές για αέναη αιματοχυσία. Το Ισραήλ έχει το απόλυτο δικαίωμα στην αυτοάμυνα. Το μοναδικό ερώτημα με σημασία, είναι αν θα υπάρξει ποτέ παλαιστινιακή ηγεσία που θα αναγνωρίσει αυτήν την αλήθεια και αν η διεθνής κοινότητα είναι διατεθειμένη να στηρίξει έμπρακτα μια λύση αντί να περιορίζεται σε δηλώσεις. Ή μήπως είναι καλύτερο για όλους (πολλά τα λεφτά) να μείνουμε εγκλωβισμένοι σε μια ιστορία που επαναλαμβάνεται, χωρίς τέλος και να μετράμε νεκρούς κάθε τρεις και λίγο;

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr