Η ομιλία του πρωθυπουργού στη φετινή ΔΕΘ σηματοδότησε μια στροφή για την κυβέρνηση: από τη διαχείριση κρίσεων πέρασε σε πολιτικές επιστροφής μέρους της υπεραπόδοσης στους πολίτες και καλύτερης αντιμετώπισης καθημερινών προβλημάτων. Το πακέτο των 1,6 δισ. ευρώ δεν είναι τυχαίο· είναι σχεδόν 0,7% του ΑΕΠ, δηλαδή ένα μέγεθος που γίνεται αισθητό, αλλά παραμένει κάτω από το όριο αντοχής των δημόσιων οικονομικών. Τα μέτρα στοχεύουν σε τρεις άξονες: νέοι και οικογένειες, συνταξιούχοι, περιφέρεια και ακρίβεια. Όμως κάθε θετικό στοιχείο, έχει πάντα μια αρνητική πλευρά και συνοδεύεται από πιθανά ρίσκα.

Το πιο… ηχηρό κομμάτι των νέων μέτρων, αφορά τη φορολογία. Η οριζόντια μείωση κατά δύο μονάδες για εισοδήματα έως 40.000 ευρώ συνοδεύεται από επιπλέον εκπτώσεις για οικογένειες με παιδιά, στοχεύοντας παράλληλα στο δημογραφικό. Έτσι, ένας μισθωτός με τρία παιδιά μπορεί να φτάσει σχεδόν σε μηδενική φορολόγηση, ενώ με τέσσερα παιδιά αυτή γίνεται πραγματικότητα. Η στόχευση στους νέους είναι ακόμη πιο γενναία: μηδενικός φόρος έως την ηλικία των 25 για εισοδήματα έως €20.000 και μόλις 9% για μία πενταετία, στις ηλικίες 26–30. με το όφελος να αγγίζει τα €2.480 ετησίως για έναν τριαντάρη με €20.000 εισόδημα. 

• Θετική πλευρά του μέτρου: προφανώς η άμεση στήριξη της μεσαίας τάξης και η δημιουργία ισχυρών κίνητρων παραμονής και εργασίας στην Ελλάδα. 
• Αρνητική: οι πολλαπλές κλίμακες, διαφορετικοί συντελεστές για νέους και οικογένειες, τα οποία αυξάνουν την πολυπλοκότητα και γεννούν αδικίες σε οριακές περιπτώσεις.
• Δημοσιονομική εικόνα που προκύπτει: το κόστος που σαφώς είναι διαχειρίσιμο μεν, αλλά και ο υπαρκτός κίνδυνος ανατροπής των ισορροπιών στην περίπτωση επιβράδυνσης της ανάπτυξης σε επίπεδα κάτω του 2% ή μείωσης των εσόδων του ΦΠΑ.

Για τους συνταξιούχους, η κυβέρνηση επέλεξε να κλείσει ένα κεφάλαιο: η προσωπική διαφορά μειώνεται στο μισό το 2026 και καταργείται το 2027, για 671.000 άτομα. Πρόκειται για μια δαπανηρή αλλά αναγκαία διόρθωση, που επιτρέπει οι μελλοντικές αυξήσεις να είναι δίκαιες πραγματικές και όχι λογιστικές.

• Θετικό: αποκαθίσταται η δικαιοσύνη του συστήματος.
• Αρνητικό: διευρύνεται το μόνιμο κόστος του ασφαλιστικού.
• Δημοσιονομικό: το κόστος είναι μικρό, με αντίστοιχη αποτελεσματικότητα και πολιτικό αποτύπωμα.

Στην περιφέρεια, το μενού περιλαμβάνει μείωση ΕΝΦΙΑ κατά 50% για χωριά έως 1.500 κατοίκους το 2026 και πλήρη κατάργηση το 2027, καθώς και μείωση ΦΠΑ κατά 30% σε νησιά έως 20.000 κατοίκους. Αυτά συνδέονται με την προσπάθεια συγκράτησης πληθυσμού σε περιοχές που αδειάζουν και γενικότερη καταπολέμηση της αστυφιλίας.

• Θετικό: η στοχευμένη στήριξη σε περιοχές που πλήττονται από απομόνωση και ακρίβεια μεταφορών.
• Αρνητικό: τα μέτρα έχουν μικρό πραγματικό οικονομικό αποτύπωμα και ο ΦΠΑ χρειάζεται έγκριση από τις Βρυξέλλες.
• Δημοσιονομικό: το κόστος είναι μικρό, με αντίστοιχη αποτελεσματικότητα και πολιτικό αποτύπωμα.

Η στέγαση ανακοινώθηκε ως ενισχυμένη (όχι νέα) προτεραιότητα, με εξαγγελία για περίπου 2.000 διαμερίσματα σε τρία πρώην στρατόπεδα. Το σχέδιο προβλέπει να καλυφθεί μερικώς το πρόβλημα, με το ένα τέταρτο των κατοικιών να κατευθύνεται σε στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων και τα υπόλοιπα σε πολίτες που στερούνται πρώτης κατοικίας. Η πρωτοβουλία μπορεί να προβληθεί ως κίνηση κοινωνικής ευαισθησίας, αλλά δύσκολα κρύβεται το γεγονός ότι μιλάμε για σταγόνα στον ωκεανό της στεγαστικής κρίσης. Η αγορά ακινήτων δεν ανακουφίζεται με μερικές χιλιάδες διαμερίσματα· η ουσία είναι αν το μέτρο αυτό θα λειτουργήσει ως αφετηρία για μαζικότερες παρεμβάσεις ή αν θα μείνει μια επικοινωνιακή αναφορά χωρίς συνέχεια.

• Θετικό: δείχνει ότι το κράτος αποφάσισε να αξιοποιήσει ακίνητη περιουσία.
• Αρνητικό: ο αριθμός είναι συμβολικός· χωρίς επέκταση και ευρύτερο στρατηγικό σχέδιο, το αποτύπωμα είναι αμελητέο.

Στις επιχειρήσεις, τα μέτρα περιλαμβάνουν διπλασιασμό έκπτωσης επενδυτικών δαπανών για άμυνα και οχήματα, νέα προγράμματα εξωστρέφειας ύψους 200 εκατ., 780 εκατ. μέσω ΤΕΠΙΧ ΙΙΙ, και ταμείο καινοτομίας 50 εκατ. για φάρμακα. Οι δράσεις αυτές έχουν χαρακτήρα μεσοπρόθεσμο: δεν φέρνουν άμεσο όφελος στους πολίτες, αλλά σηματοδοτούν την απαρχή ενός συγκεκριμένου σχεδίου με στρατηγική κατεύθυνση.

Το ερώτημα είναι η δημοσιονομική αντοχή. Σήμερα, η Ελλάδα τρέχει με πρωτογενές πλεόνασμα πάνω από 3% του ΑΕΠ και ανάπτυξη γύρω στο 2%. Σε αυτό το περιβάλλον, το πακέτο χωράει και μάλιστα με άνεση. Αλλά οι νέοι κανόνες της ΕΕ για τον δείκτη καθαρής δαπάνης (net expenditure) επιβάλλουν περιορισμούς: οι φοροελαφρύνσεις λογίζονται ως διακριτά μέτρα εσόδων και αν υπερβούν το μονοπάτι, θα χρειαστούν αντισταθμίσεις.

Το συνολικό αποτύπωμα της ΔΕΘ είναι διπλό και οπωσδήποτε θετικό για την κυβέρνηση. Αφενός μια κυβέρνηση που κατανέμει μεθοδικά την υπεραπόδοση στους νέους, τις οικογένειες και τους συνταξιούχους· αφετέρου ένα πακέτο που στηρίζεται σε συνεχιζόμενη ανάπτυξη και ευρωπαϊκή ευελιξία. Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν αυτές οι φοροελαφρύνσεις θα ενισχύσουν την πραγματική κατανάλωση χωρίς να τροφοδοτήσουν νέο κύμα ακρίβειας ή θα πρέπει ν’ ακολουθήσουν άμεσα οι νομοθετικές πρωτοβουλίες για τις (απαραίτητες ούτως ή άλλως) θεσμικές τομές-μεταρρυθμίσεις. Είναι δυνατόν να μην παρασύρει η αύξηση της ζήτησης και πάλι τις τιμές προς τα πάνω; Θα μετατραπεί η βραχυπρόθεσμη ανακούφιση σε μόνιμη θεσμική μεταρρύθμιση ή θα καταλήξει να ενισχύσει τον ίδιο φαύλο κύκλο πληθωρισμού και κόστους ζωής; Και, τελικά, μπορούν τα μέτρα της ΔΕΘ να αναστρέψουν την κυβερνητική φθορά ή θα αποδειχθούν μια προσωρινή ανάσα με υψηλό τίμημα για πολίτες και πολιτικούς;

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr