Η Γαλλία βρίσκεται σε μια καμπή της Ιστορίας της που δεν επιτρέπεται να υποτιμηθεί. Η πολιτική κρίση γύρω από την κυβέρνηση Μπαϊρού δεν είναι στιγμιαίο ή τυχαίο επεισόδιο· είναι η κορύφωση μιας συσσώρευσης ανισορροπιών που κυριαρχούν και ταλανίζουν την χώρα σε τρία επίπεδα: πολιτικό, δημοσιονομικό και οικονομικό. Η ψήφος εμπιστοσύνης της 8ης Σεπτεμβρίου μοιάζει με οριακή δοκιμασία, όχι μόνο για μια κυβέρνηση που παλεύει να σταθεί, αλλά και για ένα σύστημα που καλείται να αποδείξει αν έχει ακόμη τη δυνατότητα να εγγυάται σταθερότητα.

Στο πολιτικό πεδίο, η κυβέρνηση συγκρούεται με το τείχος μιας διαιρεμένης Εθνοσυνέλευσης. Τα κόμματα της Αριστεράς και της Άκρας Δεξιάς συντάσσονται εναντίον της, εγκλωβίζοντας τον Πρωθυπουργό στην αναζήτηση πλειοψηφικής συναίνεσης που δύσκολα θα συγκροτηθεί. Η υποστήριξη του Προέδρου Μακρόν δεν αρκεί για να κατευνάσει τις εντάσεις, ιδίως όταν το κοινωνικό υπόστρωμα είναι ήδη ηλεκτρισμένο. Οι πρόσφατες μετρήσεις δείχνουν κάτι που συχνά παραβλέπεται: η κοινωνία δεν είναι τόσο εχθρική απέναντι σε μέτρα περιστολής δαπανών, αναγνωρίζοντας το βάρος του δημοσιονομικού προβλήματος· είναι όμως ξεκάθαρα αρνητική απέναντι στην ιδέα να εξαντλήσει ο Μακρόν πλήρως τη θητεία του, χωρίς πολιτική ανανέωση. Άρα το αδιέξοδο δεν είναι μόνο οικονομικό, είναι βαθύτατα πολιτικό: ποιος δίνει νομιμοποίηση σε μια πορεία που απαιτεί σοβαρές θυσίες;

Στο δημοσιονομικό επίπεδο, οι αριθμοί είναι αμείλικτοι. Το δημόσιο χρέος κινείται ήδη κοντά στο 113-14% του ΑΕΠ, με προοπτική να ξεπεράσει το 120% ως το τέλος της δεκαετίας. Το έλλειμμα ξεπερνά το 5% του ΑΕΠ και οι δαπάνες για τόκους αυξάνονται επικίνδυνα. Η Γαλλία, με ΑΕΠ που πλησιάζει τα €2,93 τρισ. (€2,91 τρισ. σε σταθερές τιμές), παραμένει η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρωζώνης, αλλά η εικόνα ανάπτυξης είναι αποκαλυπτική: από 7% το 2021, με την έξοδο από την πανδημία, η μεγέθυνση περιορίστηκε στο 2,6% το 2022, στο μόλις 0,9% το 2023 και εκτιμάται σε 0,6% το 2025. Μια οικονομία που διολισθαίνει από την ανακούφιση στη στασιμότητα, με τον ορίζοντα να σκιάζεται από την προοπτική ύφεσης.

Στην οικονομική καθημερινότητα, αυτό σημαίνει ανεργία που ανεβαίνει στο 7,4% (με σαφή τάση να ανέβει σημαντικά ψηλότερα), κατανάλωση που υποχωρεί και επιχειρηματικό κλίμα που συνεχώς επιδεινώνεται. Οι προειδοποιήσεις μεγάλων επιχειρηματιών δεν είναι θεωρητικές· αντικατοπτρίζουν την πτώση της αγοραστικής δύναμης και την αβεβαιότητα. Και εδώ τίθεται το κρίσιμο ερώτημα: πόσο μπορεί να πιεστεί μια κοινωνία να χρηματοδοτεί με το εισόδημά της τις δημοσιονομικές τρύπες, όταν το πολιτικό πλαίσιο δεν προσφέρει καμία προοπτική σταθερότητας;

Μέσα σε αυτό το σκηνικό, τρία σενάρια ξεχωρίζουν. Το πρώτο, η οριακή επιβίωση της κυβέρνησης στην ψήφο εμπιστοσύνης, με αντάλλαγμα παραχωρήσεις που θα παγιδεύσουν τη χώρα σε μια μακρά φάση ουσιαστικής ακυβερνησίας, με… κυβέρνηση. Το δεύτερο, η πτώση της και η αναζήτηση μιας εναλλακτικής πλειοψηφίας στην ίδια Εθνοσυνέλευση, σενάριο που δύσκολα θα καταλήξει σε βιώσιμη λύση και θα εκθέσει πλήρως τα κενά του πολιτικού συστήματος. Τέλος σαν τρίτο πιθανότερο σενάριο, προβάλλει η διάλυση της Βουλής και νέες εκλογές, που θα φέρουν μεν νομιμοποίηση, αλλά θα αφήσουν για μήνες την οικονομία μετέωρη να προσπαθεί να αποφύγει την προσφυγή στο ΔΝΤ, με τις αγορές να μετρούν τα όρια αντοχής της χώρας και να ζητούν επίμονα λύσεις και αποτελέσματα.

Η σκιά μιας πιθανής προσφυγής στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, δεν είναι υπερβολή· εξ ου και αρκετοί υπουργοί αφήνουν να εννοηθεί ότι η συζήτηση, κάθε άλλο παρά θεωρητική είναι. Για τη Γαλλία, μια τέτοια εξέλιξη θα ήταν ιστορική ταπείνωση: η χώρα που διεκδικούσε ρόλο πυλώνα στην Ευρωζώνη να τελεί υπό διεθνή επιτήρηση, με το ΔΝΤ να υπαγορεύει πολιτικές. Αλλά και για την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι συνέπειες θα ήταν ακόμη πιο βαθιές. Αν μια οικονομία της κλίμακας της Γαλλίας χρειαστεί διάσωση, τι μήνυμα θα σταλεί για την ανθεκτικότητα του κοινού νομίσματος; Και πόσο θα επηρεάσει την ισορροπία δυνάμεων στην Ευρωζώνη, την ώρα που ήδη η Γερμανία βρίσκεται σε στασιμότητα και η Ιταλία σε χρόνια αδυναμία και αλλαγή πορείας;

Η κρίση της Γαλλίας δεν είναι εσωτερική υπόθεση· είναι μια δοκιμασία για ολόκληρη την Ευρωζώνη. Η Κομισιόν βρίσκεται εκτεθειμένη: πώς να επιμείνει σε κανόνες δημοσιονομικής πειθαρχίας για μικρότερες χώρες, όταν η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία της Ένωσης κινείται σταθερά εκτός στόχων; Τι απομένει από την αρχή της ισοτιμίας αν στο Παρίσι εφαρμόζονται άλλα μέτρα και σταθμά;

Ακόμη σοβαρότερο είναι το μήνυμα προς τις αγορές: όταν οι αποδόσεις των γαλλικών ομολόγων ξεπερνούν τις ιταλικές, ανατρέπεται ένας βασικός άξονας σταθερότητας. Κι αν οι δύο παραδοσιακοί πυλώνες, Γαλλία και Γερμανία, εμφανίζονται ταυτόχρονα ευάλωτοι, ποιος κρατά το τιμόνι της Ένωσης; Μήπως βρισκόμαστε μπροστά σε μια κρίση που δεν μετράται μόνο με ελλείμματα και χρέη, αλλά με την ίδια τη θεσμική αντοχή της Ευρώπης; Με πολύ μεγαλύτερη κρισιμότητα από αυτήν της κρίσης χρέους του 2012…

Το ίδιο ανησυχητική είναι και η πολιτική διάσταση. Η κοινωνική δυσαρέσκεια με τον Μακρόν δεν σημαίνει ότι υπάρχει έτοιμη εναλλακτική λύση στο κέντρο· αντίθετα, ανοίγει χώρο σε δυνάμεις που κινούνται στις παρυφές του πολιτικού συστήματος. Η Λεπέν και άλλοι εκφραστές ριζοσπαστισμού περιμένουν να μετατρέψουν την οικονομική δυσφορία σε πολιτική κεφαλαιοποίηση. Αν η κρίση οδηγήσει σε εκλογές, η πιθανότητα ενός τέτοιου αποτελέσματος δεν μπορεί να αποκλειστεί. Τι θα σήμαινε για τη Γαλλία αλλά και για την Ευρώπη, εάν από μια δημοσιονομική αναταραχή περάσουμε σε μια πολιτική ανατροπή που θα αναδιαμορφώσει ριζικά τον συσχετισμό δυνάμεων στην Ένωση;

Το διακύβευμα είναι ξεκάθαρο: η κρίση στη Γαλλία δεν αφορά μόνο την ίδια. Είναι η δοκιμασία του αν η Ευρώπη μπορεί να απορροφήσει τις δονήσεις ενός μέλους που, αντί να σταθεροποιεί, γίνεται συνεχώς μεγαλύτερη πηγή αστάθειας. Το ερώτημα δεν είναι πια αν θα υπάρξουν θυσίες. Αυτές, αργά ή γρήγορα, θα επιβληθούν. Πρόκειται απλά για ζήτημα χρόνου και βαθμού έντασής τους. Το ζήτημα είναι ποιος θα τις διαχειριστεί και με ποια νομιμοποίηση. Και κυρίως: θα αντέξει το γαλλικό πολιτικό σύστημα να βρει λύση πριν η Ευρώπη δει την καρδιά της να χτυπά υπό τη σφραγίδα του ΔΝΤ;

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr