Η δημόσια συζήτηση στην Ελλάδα μοιάζει παγιδευμένη σε ένα αλλόκοτο παράδοξο: όσο βελτιώνονται οι δείκτες, τόσο βαθύτερη εμφανίζεται η αίσθηση στασιμότητας. Η ακρίβεια πιέζει, η κόπωση δεν λέει να περάσει, και οι ανισότητες δεν έχουν σβήσει. Όμως η εικόνα της οικονομίας δεν επιτρέπει πια εύκολη καταστροφολογία. Η χώρα έχει ανακάμψει σε επίπεδα που πριν λίγα χρόνια φάνταζαν εξωπραγματικά ή ακόμη και απαγορευτικά. Το ερώτημα δεν είναι αν υπάρχει πρόοδος. Είναι γιατί πολλοί επιμένουν πως δεν την βλέπουν.

Το 2015, περισσότεροι από ένας στους τρεις (35,7%) ζούσαν κάτω ή στο όριο κινδύνου φτώχειας. Σήμερα το ποσοστό αυτό έχει πέσει στο 26%. Η διαφορά δεν είναι τυχαία ή ευκαιριακή. Συνδέεται με την πτώση της ανεργίας, με τις επαναλαμβανόμενες αυξήσεις σε μισθούς και συντάξεις και με αρκετά κοινωνικά μέτρα που εφαρμόστηκαν χωρίς τυμπανοκρουσίες. Είναι εύκολο να προσπεραστεί αυτή η εξέλιξη, ειδικά όταν το μάτι εκπαιδευτεί να βλέπει μόνο την ανισότητα. Όμως μια κοινωνία που έχει καταφέρει να μειώσει κατά δέκα μονάδες το ποσοστό όσων απειλούνται με φτωχοποίηση, δεν μπορεί να θεωρείται αδρανής.

Οι τραπεζικές καταθέσεις ξεπέρασαν τα υψηλότερα επίπεδα της τελευταίας 15ετίας, δηλαδή τα ιστορικά υψηλά του 2010. Όχι μόνο στις επιχειρήσεις, αλλά και στα νοικοκυριά. Αυτό δεν μπορεί να αποτελεί απόδειξη ευμάρειας αλλά αναμφισβήτητα είναι δείγμα εμπιστοσύνης στο μέλλον. Ο κόσμος παύει να φοβάται τις τράπεζες. Τα λεφτά ξαναμπαίνουν στο σύστημα. Και το σύστημα, παρά τις γνωστές παθογένειες, δείχνει να λειτουργεί. Η χώρα έχει ανακτήσει την επενδυτική της βαθμίδα από όλους τους μεγάλους οίκους αξιολόγησης. Πρώτη φορά μετά από δεκαπέντε χρόνια. Δεν είναι σύμπτωση. Είναι ένδειξη σταθερότητας.

Μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον συνεχόμενων κρίσεων και μεγάλης αστάθειας (πόλεμοι, πανδημία, πληθωρισμός, ενεργειακή κρίση) η Ελλάδα δεν μπήκε σε ουσιαστική ύφεση. Οι ρυθμοί ανάπτυξης έμειναν θετικοί ως σύνολο και το δημόσιο χρέος υποχωρεί γρηγορότερα απ’ ό,τι στην υπόλοιπη Ευρώπη. Από το 206% του ΑΕΠ το 2020, στο 159% φέτος. Αυτό δεν γίνεται μόνο του. Θέλει πειθαρχία και μια κυβέρνηση που αρνήθηκε να κάνει το εύκολο κι ευχάριστο με δανεικά. Θέλει και κράτος που, έστω και καθυστερημένα, άρχισε να δουλεύει ψηφιακά και με ουσιαστικούς ελεγκτικούς μηχανισμούς. Χωρίς θόρυβο, αλλά με αποτέλεσμα.

Οι επενδύσεις αυξάνονται και οι εξαγωγές δυναμώνουν. Και τα δύο μεγέθη λιγότερο απ’ ότι θα έπρεπε, αλλά παρουσιάζουν σαφή βελτίωση. Νέες επιχειρήσεις ξεπηδούν, όχι μόνο σε τουρισμό και real estate, αλλά και σε τεχνολογία και βιομηχανία. Η χώρα παύει να ζει με το βλέμμα γυρισμένο προς τα μέσα. Δεν είναι παντού, ούτε ισομερώς. Υπάρχουν ακόμη πολλές στρεβλώσεις, κενά και αγκυλώσεις. Όμως η κατεύθυνση έχει αλλάξει. Για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες, η ανάπτυξη δεν χτίζεται μόνο στην κατανάλωση. Στηρίζεται και στην παραγωγή.

Κι όμως, συχνά στην κοινή γνώμη, υπάρχει η αίσθηση της οικονομικής αδυναμίας. Οι προσδοκίες είναι υψηλές, οι μνήμες βαριές κι έχουν γίνει λάθη. Αλλά δεν γίνεται με αυτά τα νούμερα να λέγεται πως δεν υπάρχει βελτίωση και πρόοδος.
Επίσης θα πρέπει όλοι να κατανοήσουν πως η οικονομική βελτίωση δεν φτάνει ποτέ παντού ταυτόχρονα. Πάντα ξεκινά από τα πάνω, και διαχέεται προς τα κάτω. Με καθυστέρηση και διαφορές φάσης. Έτσι λειτουργεί κάθε οικονομία, ακόμη και η πιο δίκαιη. 

Γι’ αυτό και τα πιο ευάλωτα στρώματα είναι τα τελευταία που νιώθουν τη διαφορά. Και βέβαια, πολλοί που την αισθάνονται ήδη, δεν το ομολογούν. Άλλοι από ιδεολογική αμηχανία, άλλοι γιατί δεν θέλουν να παραδεχτούν ότι τα πράγματα αλλάζουν χωρίς δραματικές επαναστάσεις. Όμως τα σημάδια είναι εκεί: οι δουλειές πολλαπλασιάζονται, η ανεργία πέφτει, η αγορά αναπνέει και η κοινωνία, παρά τις ενστάσεις, δείχνει σιγά-σιγά να το αντιλαμβάνεται. Δεν είναι επιστροφή στην κανονικότητα. Αυτή λίγο ως πολύ, έχει συντελεστεί. Απλά είναι διαφορετική από αυτήν που είχαμε συνηθίσει στα χρόνια της επίπλαστης ευμάρειας των δανεικών. Αυτό που συμβαίνει, είναι κάτι πολύ πιο δύσκολο. Είναι η σταδιακή επιστροφή της εμπιστοσύνης. 

Κι όταν αυτή ριζώσει, τότε το όνειρο θα αρχίσει όντως, να γίνεται πραγματικότητα.

Πέτρος Λάζος

petros.lazos@capital.gr