Η πιο ριζική μεταρρύθμιση της τελευταίας δεκαετίας δεν έγινε ούτε με τη συνταγματική αναθεώρηση, ούτε με φορολογικούς νόμους, ούτε με τροπολογίες της τελευταίας στιγμής. Έγινε με τη δημιουργία και εξέλιξη της διαλειτουργικότητας στο Δημόσιο. Με κώδικες API. Με την απόσυρση του φαξ από το ΚΕΠ. Με την αντικατάσταση της ουράς από το click. Η ψηφιοποίηση του ελληνικού κράτους δεν ήταν μονό μια τεχνολογική στροφή — ήταν κυρίως, μια θεσμική τομή. Και για πρώτη φορά στα πολιτικά χρονικά, αυτή η τομή ωφέλησε πραγματικά και πρώτιστα τον πολίτη και όχι τη διοίκηση.

Σε μια χώρα που μέχρι πρότινος απαιτούσε τέσσερα έγγραφα και πέντε υπογραφές για να βεβαιώσει το αυτονόητο, η ύπαρξη σήμερα πάνω από 1.600 πλήρως ψηφιακών διαδικασιών μέσα από το gov.gr δεν είναι απλώς πρόοδος. Είναι επανεκκίνηση. Σύμφωνα με τα επίσημα ευρωπαϊκά δεδομένα, πάνω από 80% των Ελλήνων πολιτών πλέον χρησιμοποιούν ψηφιακά κανάλια για τις συναλλαγές τους με το Δημόσιο. Ο δείκτης ψηφιακών υπηρεσιών για επιχειρήσεις αγγίζει το 86,2 %, ενώ η προσβασιμότητα μέσω κινητών έχει φτάσει σε επίπεδα 98 %. Πρόκειται για επιδόσεις που όχι μόνο πλησιάζουν τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, σε ορισμένες περιπτώσεις τον ξεπερνούν.

Ασφαλώς, δεν λειτουργούν όλα στην εντέλεια. Και ούτε πρόκειται αυτό να συμβεί σύντομα. Υπάρχουν εφαρμογές που "κολλάνε”, πλατφόρμες που δεν ανταλλάσσουν ακόμη δεδομένα ομαλά, πολίτες που χάνουν ώρες επειδή ένα ψηφιακό σύστημα δεν επικοινώνησε με ένα άλλο. Όμως ας είμαστε ειλικρινείς: δεν έχει εφευρεθεί ακόμη πληροφοριακό σύστημα που να μην κάνει λάθη. Κι όταν μιλάμε για τη μετάβαση μιας ολόκληρης κρατικής μηχανής από το χαρτί στα ψηφιακά δεδομένα, δεν μιλάμε για στιγμιαίο άλμα, αλλά για ένα αδιάλειπτο και συνεχώς εξελισσόμενο εγχείρημα. Το πρόβλημα δεν είναι η ύπαρξη σφαλμάτων. Είναι η απουσία στρατηγικής αντιμετώπισής τους. Μια στρατηγική που διαφαίνεται πως υπάρχει, εξελίσσεται και εφαρμόζεται. Αλλά όχι πάντα και όχι σε όλα τα κρίσιμα σημεία.

Η ψηφιοποίηση δεν είναι μόδα. Δεν είναι "έργο ΕΣΠΑ" για να τελειώσει και να παραδοθεί. Είναι η νέα αρχιτεκτονική ενός κράτους που πασχίζει να απαλλαγεί από τον αναχρονισμό. Είναι η αργή και επίπονη ενσωμάτωση μιας κουλτούρας: ότι ο πολίτης δεν είναι ύποπτος, δεν είναι επαίτης, δεν είναι εξαρτώμενος. Είναι χρήστης. Κι οφείλει να μπορεί να εξυπηρετηθεί χωρίς να γονατίζει από τη γραφειοκρατία.

Κι όμως, η διαπίστωση αυτή δεν είναι καθολική. Εντός της πολιτικής ζωής, μεγάλο μέρος της αντιπολίτευσης εξακολουθεί να μιλά για ένα κράτος στάσιμο, αναποτελεσματικό, επιτελικό μόνο κατ’ όνομα. Η ύπαρξη ενός πολίτη που πλέον κατεβάζει την ταυτότητά του από το κινητό, δηλώνει την απώλεια του πορτοφολιού του με δύο κλικ ή υπογράφει υπεύθυνη δήλωση στις 11 το βράδυ χωρίς μετακίνηση, φαίνεται πως δεν εξυπηρετεί αφηγήσεις κατάρρευσης. Κι έτσι αγνοείται. Δεν πρόκειται για απλή αβλεψία. Είναι πολιτική σκοπιμότητα. Όταν η διοίκηση γίνεται καλύτερη, οι εύκολες καταγγελίες δεν αποδίδουν και η πολιτική στάση χρειάζεται επαναπροσδιορισμό. Και, όπως δείχνουν τα πράγματα, δεν είναι όλοι διατεθειμένοι να τον κάνουν.

Η σημασία αυτής της εξέλιξης ξεπερνά την τεχνική ευχρηστία. Η ψηφιοποίηση είναι το εργαλείο. Το θεσμικό κέρδος είναι αλλού: η ισότητα πρόσβασης. Η μείωση της εξάρτησης από "γνωστούς” και διαμεσολαβητές. Η καθιέρωση της συναλλαγής με αντικειμενικούς όρους. Και εντέλει, η μετατόπιση της ισχύος από το γκισέ στον πολίτη. Το κράτος που δεν χρειάζεται να βλέπει τον πολίτη από κοντά για να τον εξυπηρετήσει, είναι κράτος που αρχίζει να σέβεται την αυτονομία του.

Αλλά ποιος ορίζει πότε ολοκληρώνεται μια τέτοια μεταρρύθμιση; Με το ποσοστό των ψηφιοποιημένων διαδικασιών; Με την εξοικείωση των πολιτών; Με την απόσυρση του τελευταίου χειρόγραφου εντύπου; Ή μήπως όταν σταματήσει να θεωρείται "επανάσταση” το αυτονόητο και αρχίσει να είναι ο κανόνας;

Κι αν αυτός είναι ο αναγκαίος δρόμος που πρέπει να χαραχτεί, χωρίς κραυγές, χωρίς χειροκροτήματα, χωρίς πολιτική εργαλειοποίηση, γιατί υπάρχουν τόσοι που επιμένουν να αποστρέφουν το βλέμμα; Ποιο ακριβώς κράτος τους βολεύει και θέλουν να θυμούνται; Και κυρίως, ποιο κράτος φοβούνται μήπως αρχίσουμε να απαιτούμε από όλο το πολιτικό σύστημα, στο εξής;

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr