Από τον Απρίλιο του 2024, κυκλοφορούν ολοένα και πιο έντονα οι φήμες πως κάτι μεγάλο πρόκειται να ξεσπάσει γύρω από την αξιοποίηση του Ταμείου Ανάκαμψης στην Ελλάδα. Τα σενάρια δίνουν και παίρνουν: μιλούν για στημένες αναθέσεις, συγκαλυμμένες συμφωνίες, έρευνες που "τρέχουν" στις Βρυξέλλες, και πορίσματα που "έρχονται". Το αφήγημα είναι έτοιμο. Απομένει μόνο να φανεί αν έχει οποιαδήποτε νομική βάση.

Στην πραγματικότητα, τα πράγματα είναι αρκετά διαφορετικά. Για αρχή, η OLAF (Office Européen de Lutte Antifraude - Ευρωπαϊκό Γραφείο Καταπολέμησης της Απάτης) δεν ερευνά την Ελλάδα. Δεν έχει ανοίξει φάκελο, δεν έχει εκκινήσει ανεξάρτητη έρευνα, δεν έχει επιβάλει καμία διαδικαστική πράξη. Απλώς παρέλαβε καταγγελίες για έργα RRF συνολικού ύψους περίπου €2,5 δισ. και τις διαβίβασε στην Ευρωπαϊκή Εισαγγελία (EPPO - European Public Prosecutor’s Office). Και μέχρι εκεί. Ούτε ελέγχει, ούτε επιβάλλει κυρώσεις, ούτε διώκει.

Η EPPO, η μόνη ευρωπαϊκή αρχή με ποινικές αρμοδιότητες για την προστασία του κοινοτικού προϋπολογισμού, διερευνά αν προκύπτουν ενδείξεις απάτης ή καταχρηστικής διαχείρισης των κονδυλίων. Αυτό το κάνει μέσω συνεργασίας με τις ελληνικές εισαγγελικές αρχές. Ωστόσο, πρέπει να είναι ξεκάθαρο: η EPPO δεν έχει καμία απολύτως αρμοδιότητα για παραβιάσεις των κανόνων ανταγωνισμού. Δεν εξετάζει καρτέλ, δεν ασχολείται με συνεννοήσεις μεταξύ εταιρειών, δεν υποκαθιστά εθνικές αρχές ανταγωνισμού.

Αντιθέτως, όταν στο πλαίσιο της προκαταρκτικής της διερεύνησης διαπίστωσε ενδείξεις πιθανής συνεννόησης σε δημόσιους διαγωνισμούς, η EPPO ειδοποίησε την Ελληνική Επιτροπή Ανταγωνισμού. Και η Επιτροπή, ακολουθώντας τις δικές της αρμοδιότητες, ξεκίνησε αυτεπάγγελτη έρευνα, την οποία αυτή τη στιγμή εκτελούν οι ελληνικές αρχές (έχουν γίνει έφοδοι και συλλογή στοιχείων, σε γραφεία εταιρειών). Η μία διερεύνηση αφορά πιθανή ποινική απάτη, η άλλη αφορά πιθανή παράβαση των κανόνων της αγοράς. Άλλες διαδικασίες, άλλα θεσμικά εργαλεία, άλλο βάθος και τελείως διαφορετικό βάρος από πλευράς απόδειξης.

Παρά τα όσα διακινούνται σε πολιτικό και δημοσιογραφικό επίπεδο, κανείς από τους τρεις φορείς —ούτε η OLAF, ούτε η EPPO, ούτε η ΕΑΑ— δεν έχει διατυπώσει δημόσια κατηγορία, ούτε έχει αφήσει αιχμές για οργανωμένη κατάχρηση. Προς το παρόν, πρόκειται για τυπικές ελεγκτικές διαδικασίες, οι οποίες είτε θα τεκμηριώσουν ευθύνη, είτε θα ολοκληρωθούν αθόρυβα και θα καταλήξουν στο αρχείο.

Ας δούμε όμως και την άλλη πλευρά. Το ελληνικό σχέδιο "Greece 2.0” αγγίζει τα €36 δις, από τα οποία έχουν ήδη εκταμιευθεί πάνω από €21 δις. Από αυτά, άνω των €8 δις έχουν ήδη κατευθυνθεί σε υποδομές, φυσικές και ψηφιακές, με συμβασιοποιημένα έργα και πραγματικά τεχνικά δελτία. Όχι υποσχέσεις, όχι λόγια, έργα πραγματικά και, ορισμένα, ήδη υλοποιούμενα.

Πού πήγαν αυτά τα χρήματα; Ενδεικτικά παραδείγματα:

€815 εκατ. για τη Δ' φάση ηλεκτρικής διασύνδεσης των Κυκλάδων με την Αττική,€314 εκατ. για τη σιδηροδρομική γραμμή Αθήνα–Πάτρα (υποδομή και ηλεκτροκίνηση),
€135 εκατ. για αντιπλημμυρικά σε Κεντρική Μακεδονία και Αττική,
€89 εκατ. για αναβάθμιση λυμάτων σε 23 δήμους,
€125 εκατ. για ευρυζωνική κάλυψη σε νησιά και απομονωμένες περιοχές,
€1,3+ δις, με συγχρηματοδότηση από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων και RRF, για την  αποκατάσταση ζημιών στις υποδομές από την κακοκαιρία Daniel (σιδηροδρομικά δίκτυα, αυτοκινητόδρομοι, γέφυρες και αποστραγγιστικά έργα). Συνολικά πάνω από το 3% των πόρων του RRF, θα χρησιμοποιηθούν σε αυτά τα έργα.

Πρόκειται για μετρήσιμα έργα, με φυσικό αντικείμενο που προχωρά. Αν είναι προβληματικά, οι έρευνες θα το αναδείξουν. Αν όχι, τότε το ερώτημα που είναι απαραίτητο να τεθεί, αφορά το ποιος επωφελείται από την διαρκή καλλιέργεια υποψιών. Γιατί όσο επιτρέπεται να κυκλοφορούν ανεξέλεγκτα "παραμύθια”, όπως αυτά που ακολούθησαν την τραγωδία στα Τέμπη, με το ανύπαρκτο ξυλόλιο και όλες τις  εξωπραγματικές συνωμοσίες και ανυπόστατες φήμες, τόσο θα διαβρώνεται η εμπιστοσύνη του πολίτη στο κράτος δικαίου. Και μαζί με αυτή, θα διαβρώνεται και η έννοια της λογοδοσίας, καθώς χάνεται ολοένα και ευκολότερα η διάκριση ανάμεσα την θεσμοθετημένη και απαραίτητη διερεύνηση προς διασφάλιση της διαφάνειας, από τον επικοινωνιακό θόρυβο.

Τελικά η Ελλάδα δεν χρειάζεται μόνο έρευνες για τον τρόπο με τον οποίο αξιοποιούνται τα ευρωπαϊκά κονδύλια, αλλά και για το πώς (και γιατί) χτίζονται συκοφαντικά αφηγήματα ενοχής, χωρίς να υπάρχει η  παραμικρή απόδειξη. Γιατί η αλήθεια δεν χάνεται πάντα από την απόκρυψη. Πιο συχνά, χάνεται από την υπερβολή.

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr