Η Ευρώπη δεν είναι πλέον η δύναμη που κάποτε πρωταγωνιστούσε στη διαμόρφωση του παγκόσμιου γίγνεσθαι. Από πρωταγωνίστρια της Ιστορίας έχει καταντήσει θεατής των εξελίξεων, ανήμπορη να αντιδράσει στις αλλαγές που καθορίζουν το μέλλον της. Η δεύτερη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών επισφραγίζει την απομάκρυνση της Ουάσιγκτον από την ευρωπαϊκή ασφάλεια και τα συμφέροντά της, η Κίνα επεκτείνεται μεθοδικά σε όλους τους στρατηγικούς τομείς, η Ρωσία συνεχίζει να εκμεταλλεύεται τις αδυναμίες της ΕΕ, ενώ το εσωτερικό της ηπείρου έχει μετατραπεί σε ένα πεδίο πολιτικής στασιμότητας και οικονομικής υστέρησης. Οι αυταπάτες ότι η Ενωμένη Ευρώπη μπορεί να βασίζεται στην αμερικανική ομπρέλα έχουν τελειώσει. Αν θέλει να ξαναγίνει πραγματική υπερδύναμη, πρέπει να ανακτήσει τη στρατηγική της αυτονομία, να δημιουργήσει έναν ενιαίο γεωπολιτικό άξονα και να επανέλθει στην οικονομική πρωτοκαθεδρία.

Η οικονομική παρακμή της Ευρώπης είναι το πρώτο ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Επί δεκαετίες, η ήπειρος πορεύεται με την ψευδαίσθηση πως μπορεί να στηρίζεται αποκλειστικά στον χρηματοπιστωτικό τομέα και στις υπηρεσίες, αφήνοντας την παραγωγική της βάση να καταρρεύσει. Ολόκληροι βιομηχανικοί τομείς μεταφέρθηκαν στην Ασία, η τεχνολογική καινοτομία πέρασε σε αμερικανικά και κινεζικά χέρια, και τώρα η Ευρώπη παρακολουθεί αμήχανα, ανήμπορη να ανταγωνιστεί. Η επαναβιομηχανοποίηση είναι πλέον μονόδρομος. Χωρίς δική της τεχνολογική και βιομηχανική υπεροχή, η ήπειρος θα παραμείνει μια πολυτελής αγορά για τα προϊόντα άλλων, αλλά ποτέ ξανά ισχυρός παίκτης. Το ευρώ πρέπει να καταστεί πραγματικό παγκόσμιο νόμισμα, ανεξάρτητο από τις αποφάσεις της Fed και του αμερικανικού χρηματοπιστωτικού κατεστημένου, αλλιώς η Ευρώπη θα παραμένει εσαεί οικονομικά υποτελής.

Το επόμενο βήμα είναι η πολιτική της ενοποίηση. Δεν υπάρχει κανένα σοβαρό κράτος στον κόσμο που να λαμβάνει αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής και άμυνας με διαδικασίες που απαιτούν την ομοφωνία δεκάδων μελών. Ούτε θα ακούσουμε ποτέ κανέναν να μιλά για "ηγέτιδα Πολιτεία των ΗΠΑ". Η ΕΕ συνεχίζει να αυτοχειριάζεται, ακινητοποιημένη από την εσωτερική της πολυδιάσπαση. Αν δεν αλλάξει άμεσα το σύστημα λήψης αποφάσεων, η Ευρώπη θα συνεχίσει να παγιδεύεται στις εσωτερικές της αντιφάσεις, ανίκανη να αντιδράσει στις προκλήσεις των καιρών. Οι ηγέτες της πρέπει να σταματήσουν να λειτουργούν σαν ατζέντηδες διαχείρισης κρίσεων και να αρχίσουν να σκέφτονται με όρους πραγματικής εξουσίας. Αντί να κυνηγούν ευκαιριακές ισορροπίες για να εξασφαλίζουν πολιτική επιβίωση, να χτίσουν μια στρατηγική που να επαναφέρει την Ευρώπη στη μεγάλη σκακιέρα.

Το αμυντικό σκέλος είναι εκείνο που προκαλεί τη μεγαλύτερη αμηχανία. Μια ήπειρος με τόσο τεράστια οικονομική επιρροή και στρατηγική θέση στον παγκόσμιο χάρτη, εξαρτάται ακόμα από το ΝΑΤΟ και τις διαθέσεις της Ουάσιγκτον. Η στρατηγική και στρατιωτική της αδυναμία είναι ο λόγος που κανείς δεν τη λαμβάνει σοβαρά υπόψη. Αν αύριο οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκαταλείψουν πλήρως την Ευρώπη στο έλεος των γεωπολιτικών απειλών, ποιος ακριβώς θα προστατεύσει τα συμφέροντά της; Πρέπει να μπει τέλος σε αυτή την εξάρτηση. Η Ευρώπη χρειάζεται τη δική της στρατιωτική δύναμη, ικανή να επεμβαίνει, να αποτρέπει απειλές και να επιβάλει την πολιτική της βούληση, χωρίς να περιμένει έγκριση από κανέναν. Η αύξηση των αμυντικών δαπανών και η δημιουργία ενιαίας στρατιωτικής διοίκησης δεν είναι πολυτέλεια, αλλά αναγκαιότητα επιβίωσης.

Η τεχνολογία είναι η νέα βασική ύλη της εξουσίας, και η Ευρώπη απουσιάζει από το παιχνίδι. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ελέγχουν την τεχνητή νοημοσύνη, τις δορυφορικές επικοινωνίες και τις ψηφιακές υποδομές. Η Κίνα έχει δημιουργήσει ένα παράλληλο τεχνολογικό σύμπαν, με τεράστιες επενδύσεις στην κυβερνοασφάλεια και τη βιομηχανία του μέλλοντος. Και η Ευρώπη; Εξαρτάται από ξένες εταιρείες για βασικές τεχνολογικές υπηρεσίες. Αν δεν αποκτήσει δικά της ψηφιακά δίκτυα, αν δεν επενδύσει μαζικά στην ανάπτυξη τεχνητής νοημοσύνης και αν δεν δημιουργήσει έναν δικό της τεχνολογικό κολοσσό ικανό να ανταγωνιστεί τις αμερικανικές Big Tech, η εξάρτησή της θα γίνει μόνιμη και μη αναστρέψιμη. Η πρόοδος δεν έρχεται με διακηρύξεις αλλά με επενδύσεις και στρατηγική.

Για να τα πετύχει όλα αυτά θα χρειαστούν θυσίες! Πραγματικές, ουσιαστικές θυσίες σε πεδία που θα πονέσουν πολύ! Θα πρέπει να παγώσουν και να απενεργοποιηθούν πολλά "κεκτημένα". Επίπονο και τρομερά κοστοβόρο πολιτικά αλλά δεν γίνεται αλλιώς. Λεφτά, αντίθετα από τα θρυλούμενα, δεν υπάρχουν και η Ευρώπη βρίσκεται στο πιο κρίσιμο σταυροδρόμι της ιστορίας της. Αν συνεχίσει την πορεία της ως μια γηρασμένη ήπειρος που απλώς ακολουθεί τις εξελίξεις, η γεωπολιτική της εξαφάνιση είναι δεδομένη. Αν όμως αποφασίσει να ξαναγίνει πραγματική δύναμη, το αναγκαίο βήμα είναι να συνειδητοποιήσει πως έκανε πολλά λάθη για πολύ καιρό και ότι δεν μπορεί να περιμένει από άλλους να διασφαλίσουν την ισχύ της. Είτε θα αποκτήσει ξανά αυτονομία και ισχύ, είτε θα βυθιστεί σε παρακμή. 

Η επιλογή είναι δική μας! Στην δεύτερη περίπτωση πάντως, καλό θα είναι να αρχίσει όλη η ήπειρος να μαθαίνει ρωσικά! Ή, ειδικά στην περίπτωση της Ελλάδας, τουρκικά…

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr