Η συνάντηση για την ευρωπαϊκή ασφάλεια στο Παρίσι τη Δευτέρα, έδειξε για άλλη μια φορά το αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει η Ευρώπη. Οι ηγέτες της μαζεύτηκαν, έβγαλαν ανακοινώσεις, αντάλλαξαν βαρύγδουπες δηλώσεις, αλλά η ουσία παραμένει η ίδια: είναι θεατές των εξελίξεων. Ο Ντόναλντ Τραμπ, με την επιστροφή του στον Λευκό Οίκο, έκανε σαφές από την πρώτη στιγμή πως οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν πρόκειται να συνεχίσουν να λειτουργούν ως η ομπρέλα προστασίας της ηπείρου. Το μήνυμα ήταν ξεκάθαρο: οι Ευρωπαίοι είτε θα αναλάβουν τις ευθύνες τους είτε θα παραμείνουν όμηροι των επιλογών άλλων. Η ειρηνευτική πρωτοβουλία Τραμπ με τον Πούτιν, από την οποία αποκλείστηκαν η Ε.Ε. και η ίδια η Ουκρανία, αποτελεί την απόλυτη επιβεβαίωση αυτής της νέας πραγματικότητας.

Το ερώτημα δεν είναι πλέον αν η Ευρώπη πρέπει να αλλάξει πορεία, αλλά αν μπορεί. Η πολυδιάσπαση των πολιτικών της, η εξάρτησή της από τις Ηνωμένες Πολιτείες και η χρόνια αδυναμία της να λειτουργήσει ενιαία καθιστούν οποιαδήποτε στρατηγική αυτονομία σχεδόν αδύνατη. Όμως, αν δεν κινηθεί άμεσα, η θέση της στο νέο παγκόσμιο γεωπολιτικό σκηνικό που διαμορφώνεται θα αποδυναμωθεί πλήρως. Οι αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν είναι δύσκολες και απαιτούν ριζικές αλλαγές, μακριά από τις χλιαρές και αναποτελεσματικές πολιτικές που ακολουθούνται μέχρι σήμερα.

Η Ευρώπη πρέπει να επενδύσει στην αμυντική της ανεξαρτησία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν καταστήσει σαφές ότι το ΝΑΤΟ δεν είναι δεδομένο. Αν οι ευρωπαϊκές χώρες δεν καλύψουν το οικονομικό κόστος της κοινής άμυνας, αν δεν δημιουργήσουν ένα ενιαίο αμυντικό δόγμα, τότε κάθε συζήτηση για στρατηγική αυτονομία είναι κενή περιεχομένου. Η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, ως οι δύο πυρηνικές δυνάμεις της ηπείρου, καλούνται να ηγηθούν αυτής της προσπάθειας, αλλά δεν μπορούν να το κάνουν μόνες τους. Οι υπόλοιπες χώρες πρέπει να εγκαταλείψουν τις αυταπάτες και να αναγνωρίσουν ότι χωρίς πραγματική στρατιωτική ισχύ, η Ευρώπη θα παραμένει έρμαιο των διαθέσεων των υπερδυνάμεων.

Η εξωτερική πολιτική της Ε.Ε. είναι άλλο ένα πεδίο στο οποίο απαιτείται άμεση αναδιοργάνωση. Δεν μπορεί κάθε χώρα να ακολουθεί τη δική της στρατηγική απέναντι στη Ρωσία, τις Ηνωμένες Πολιτείες ή την Κίνα. Η έλλειψη ενιαίας πολιτικής επιτρέπει σε ηγέτες όπως ο Τραμπ και ο Πούτιν να διασπούν την Ευρώπη, παίζοντας το παιχνίδι του "διαίρει και βασίλευε". Αν οι Βρυξέλλες θέλουν να έχουν λόγο στις παγκόσμιες εξελίξεις, πρέπει να λειτουργήσουν ως πραγματική γεωπολιτική δύναμη και όχι ως ένα γραφειοκρατικό μόρφωμα που περιορίζεται σε ψηφίσματα και ευχολόγια.

Οικονομικά, η ήπειρος πρέπει να επενδύσει στην αυτάρκειά της. Αυτό σημαίνει περιορισμό της εξάρτησης από το αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα και ενίσχυση του ευρώ ως διεθνούς νομίσματος. Παράλληλα, απαιτούνται στοχευμένες επενδύσεις στην τεχνολογία και τη βιομηχανία. Η κυριαρχία των αμερικανικών Big Tech, η εξάρτηση από κινεζικές πρώτες ύλες και η ενεργειακή αστάθεια καθιστούν την Ευρώπη ευάλωτη. Η επαναβιομηχανοποίηση (με σύγχρονους όρους υψηλής προστιθέμενης αξίας), η αυτονομία στην τεχνητή νοημοσύνη και η μείωση της εξάρτησης από εισαγόμενα ενεργειακά προϊόντα δεν είναι επιλογές· είναι ανάγκες επιβίωσης.

Πολιτικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να σταματήσει να λειτουργεί ως αργοκίνητη γραφειοκρατική μηχανή. Χρειάζεται ένας μηχανισμός ταχύτερης λήψης αποφάσεων στα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας, χωρίς να απαιτείται ομοφωνία. Η συναίνεση όλων των κρατών-μελών καθιστά την Ε.Ε. αδύναμη και ανίκανη να αντιδράσει έγκαιρα. Παράλληλα, απαιτείται μία σαφής, ενιαία στρατηγική απέναντι στις μεγάλες δυνάμεις. Ο καιροσκοπισμός απέναντι στις ΗΠΑ, την Ρωσία και την Κίνα πρέπει να αντικατασταθεί από μια πραγματικά ευρωπαϊκή ατζέντα.

Το μεγαλύτερο όμως στοίχημα αφορά τον ρόλο της Ευρώπης στη διαχείριση του ουκρανικού ζητήματος. Αν οι Τραμπ και Πούτιν αφεθούν να αποφασίσουν μόνοι τους την τύχη της Ουκρανίας, θα είναι μια συντριπτική ήττα για την Ε.Ε. Αν οι Ευρωπαίοι ηγέτες αποδεχτούν έναν τέτοιο εξευτελισμό, θα είναι σαν να παραδέχονται ότι δεν έχουν κανέναν ρόλο στις κρίσιμες αποφάσεις που διαμορφώνουν το νέο γεωστρατηγικό τοπίο. Η στρατηγική οφείλει να είναι ξεκάθαρη: η Ευρώπη πρέπει να ηγηθεί της στρατιωτικής και οικονομικής υποστήριξης της Ουκρανίας, χωρίς να περιμένει τις αποφάσεις των Αμερικανών. Μόνο έτσι θα μπορεί να διεκδικήσει την παρουσία της σε οποιαδήποτε ειρηνευτική διαδικασία, αντί να παρακολουθεί τις εξελίξεις ως παρατηρητής.

Η Ευρώπη καλείται να αποφασίσει αν θα είναι παίκτης ή πιόνι στη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα. Αν συνεχίσει να λειτουργεί ως προέκταση της αμερικανικής πολιτικής, το μέλλον της είναι προδιαγεγραμμένο. Αν όμως επιλέξει να κινηθεί αυτόνομα, να ενισχύσει τις δυνάμεις της και να διεκδικήσει τον ρόλο που της αναλογεί, τότε μπορεί να αποκτήσει ξανά πραγματική επιρροή. Όμως ο χρόνος της τελειώνει. Η Σύνοδος του Παρισιού μπορεί να αποδειχθεί είτε η αφετηρία μιας νέας πορείας είτε το τελευταίο δείγμα της ευρωπαϊκής αδυναμίας. Το μόνο που μένει να φανεί είναι αν οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν την αποφασιστικότητα να αλλάξουν πορεία ή αν θα συνεχίσουν να παραπαίουν ανάμεσα στις αυταπάτες και την αδράνεια. Να ξεκαθαρίσει αν έχουν καταλάβει πως σ’ αυτό το τραπέζι, αν δεν κάθεσαι σε θέση, θα είσαι στο μενού!

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr