Η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο ως 47ος Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, δεν αποτελεί απλά μια αλλαγή στη διακυβέρνηση, ένα προδιαγεγραμμένο, θεσμικό γεγονός. Είναι ένας πολιτικός σεισμός που απειλεί να αναδιατάξει τις ισορροπίες σε παγκόσμιο επίπεδο. Για την Ευρώπη αυτό μεταφράζεται πως η στιγμή απαιτεί αποφασιστικότητα και διορατικότητα, δύο χαρακτηριστικά που 9 φορές στις 10, απουσιάζουν από την στρατηγική των ηγετών της, εδώ και χρόνια. Αυτή τη φορά, όμως, δεν υπάρχει περιθώριο για αργοπορίες, εφησυχασμό ή πολιτικά νταλαβέρια.

Ο Τραμπ, περισσότερο από κάθε άλλο πολιτικό ηγέτη της εποχής μας, προσπαθεί να ενσαρκώσει την έννοια της ανατροπής. Οι δηλώσεις του κατά την ορκωμοσία δεν αφήνουν περιθώρια για παρερμηνείες: θα στοχεύσει αποκλειστικά στην υλοποίηση του οράματος μιας δεύτερης θητείας, η οποία θα αποτελέσει την "νέα χρυσή εποχή" για την Αμερική. Υπονοώντας ξεκάθαρα ότι όλοι οι υπόλοιποι θα πρέπει να υποταχθούν στους δικούς του όρους. Θέλει η Ευρώπη κάτι τέτοιο; Δεν πρέπει να αντιδράσει; Διότι, μπορεί να είναι αναμφισβήτητο πως όσα σκοπεύει να εφαρμόσει, θα επιφέρουν τεράστια προβλήματα στην χώρα του αλλά είναι ολοφάνερο πως:

Α. δεν υπάρχει περίπτωση να μην τα εφαρμόσει και

Β. η παραδοσιακή διπλωματία, που τόσο πολύ αρέσει στους Ευρωπαίους με τους λεπτούς χειρισμούς, τις μακροχρόνιες διαπραγματεύσεις και τα αλισβερίσια, δεν έχει καμία απολύτως θέση στο λεξιλόγιο ή το σκεπτικό του.

Για την Ευρώπη λοιπόν, η πρόκληση είναι τόσο ξεκάθαρη, όσο και επικίνδυνη. Ο Τραμπ αντιμετωπίζει την Ευρωπαϊκή Ένωση όχι ως έναν ισότιμο εταίρο αλλά ως ένα πολιτικό βάρος που απαιτεί χωρίς να προσφέρει. Οι δασμοί στις ευρωπαϊκές εξαγωγές, η ατζέντα του για "οικονομικό επανεθνικισμό" και οι επαναδιαπραγματεύσεις εμπορικών συμφωνιών αποτελούν προειδοποιήσεις για όσα πρόκειται να ακολουθήσουν. Σε συνδυασμό με τις απελάσεις (απαραίτητου) εργατικού δυναμικού που ήδη ξεκίνησαν, θα κοστίσουν στις ΗΠΑ πανάκριβα και είναι άγνωστο εάν θα καταφέρει να τις αντιμετωπίσει αποτελεσματικά, τουλάχιστον ως προς το οικονομικό αποτέλεσμα (το γεγονός πως έχει μαζί του ιδιαίτερα επιτυχημένους επιχειρηματίες, δεν σημαίνει ότι διαθέτει και πραγματικά ικανούς οικονομολόγους, μάλλον το αντίθετο). Όμως, εάν οι ευρωπαϊκές οικονομίες βασιστούν στην οικονομική εκτίμηση και επιλέξουν την αναμονή για να κινηθούν αναλόγως των εξελίξεων στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, οι επιπτώσεις που θα υποστούν θα είναι πολύ χειρότερες, πραγματικά ανυπολόγιστες. 

Η εξωτερική πολιτική του Τραμπ επιδεινώνει περαιτέρω την κατάσταση. Με δηλώσεις που συχνά μοιάζουν υπερβολικές, όπως η υπόσχεση ότι μπορεί να τερματίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία μέσα σε 24 ώρες, ο Τραμπ δείχνει ότι δεν φοβάται να κινηθεί αιφνιδιαστικά και ανατρεπτικά. Μπορεί η Ευρώπη να στηριχθεί σε έναν τέτοιο εταίρο; Ή μήπως πρέπει να προετοιμαστεί για μια νέα γεωπολιτική πραγματικότητα, όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα είναι ο εγγυητής της σταθερότητας που υπήρξαν στο παρελθόν, όπως συνέβαινε μέχρι χτες; 

Σίγουρα δεν θα επιτρέψει σε κανέναν Πούτιν (ή Ερντογάν αν θέλετε, για να το δούμε και τοπικά), να αναθεωρήσουν σύνορα και να καταγράψουν σημαντικές νίκες. Η χθεσινή του αναφορά στην αδιαφορία του Ρώσου δικτάτορα για την καταστροφή της χώρας του, μόνο τυχαία δεν πρέπει να θεωρείται. Αλλά όποιος νομίζει πως ο Τραμπ θα διστάσει έστω και ένα δευτερόλεπτο να δώσει ευκαιρίες για παραδειγματισμό των Ευρωπαίων, εάν δεν δείξουν διαθέσεις συνεργασίας με τον τρόπο που αυτός θέλει, γελιέται. Και γελιέται πάρα, μα πάρα πολύ άσχημα…

Όλα αυτά φυσικά, δεν περιορίζονται μόνο στη γεωπολιτική σκακιέρα αλλά επηρεάζουν και πολλούς άλλους κρίσιμους τομείς, με άμεση επίδραση στην καθημερινότητα όλων ανεξαιρέτως των κατοίκων του πλανήτη. Χαρακτηριστική και πιο ανησυχητική η ενεργειακή ατζέντα του νέου Προέδρου. Πέρα από την οποιαδήποτε γεωπολιτική σημασία τους, η εμμονή του στα ορυκτά καύσιμα και η αποχώρηση από τις διεθνείς συμφωνίες για την κλιματική αλλαγή, καθιστούν τις επενδύσεις της Ευρώπης σε πράσινες τεχνολογίες μη ανταγωνιστικές και, ουσιαστικά, μάταιες. Η δε έλλειψη συνοχής μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών ενισχύει τον κίνδυνο, περαιτέρω. Αν οι χώρες του βορρά, με την οικονομική και τεχνολογική τους υπεροχή, προσπαθήσουν να επωφεληθούν, ο νότος θα μείνει μόνος αντιμέτωπος με τις αυξανόμενες πιέσεις. Και αυτό θα είναι το ελάχιστο κακό, εάν οι ευρωπαϊκές χώρες δεν αποφασίσουν να αντιληφθούν την νέα εποχή που ξεκίνησε στις 20 Ιανουαρίου 2025! 

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να συνειδητοποιήσουν την κρισιμότητα της στιγμής. Η υποτίμηση του Τραμπ σε μια προσωρινή "εκτροπή" από την συνήθη αμερικανική πολιτική, θα αποτελούσε τραγικό λάθος. Αυτή δεν είναι μια προεδρία που μπορεί να παρακαμφθεί ή να αντιμετωπιστεί με παραδοσιακές μεθόδους. Ο Τραμπ ήδη αλλάζει το παιχνίδι· το ερώτημα είναι αν η Ευρώπη μπορεί να προσαρμοστεί αρκετά γρήγορα ώστε να μην μείνει εκτός.

Η επιστροφή του Τραμπ δοκιμάζει όχι μόνο την αντοχή της Ευρώπης, αλλά και την ικανότητά της να επιβιώσει σε έναν κόσμο όπου η σταθερότητα, όχι απλά δεν είναι δεδομένη, αλλά διακυβεύεται συνεχώς και σε κάθε δυνατό πεδίο. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν έχουν την πολυτέλεια να τον αγνοήσουν ή να επιμείνουν σε αποδεδειγμένα λανθασμένες εκτιμήσεις. Η εποχή της αδράνειας, της αργής προσαρμογής και "του υπερωκεάνιου που αργεί να στρίψει αλλά στρίβει", έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Αν αυτήν την φορά δεν στρίψει άμεσα, θα συντριβεί σε βράχια αδιαπέραστα και θα βυθιστεί. 

Χρειάζεται όλοι να αντιληφθούν ότι από χτες, 20 Ιανουαρίου 2025, το πολιτικό τοπίο έχει αλλάξει ριζικά. Χρειάζεται  να πάρουν στα σοβαρά τις αναγγελίες Τραμπ και να προσαρμοστούν σε μια νέα, διαφορετική και πολύ πιο απαιτητική πραγματικότητα. Να προσαρμοστούν με πράξεις και να το κάνουν με απόλυτη προσήλωση, σοβαρότητα και χωρίς ημίμετρα ή πολιτικάντικους συμβιβασμούς! Αν δεν το κάνουν, θα βρεθούν στην λάθος πλευρά της Ιστορίας, χωρίς καν να καταλάβουν πως και γιατί...

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr