Με την επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ, η Ευρώπη υπέστη αναπάντεχο σοκ το οποίο αποτελεί ταυτόχρονα, κι ένα απροσδόκητο "δώρο". Η σαφέστατη υπενθύμιση ότι ο κόσμος έχει αλλάξει και ότι οι πάλαι ποτέ ασφαλείς εξαρτήσεις της, αποτελούν πλέον μακρινό όνειρο, είναι μία αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα. Το ερώτημα είναι, εάν θα ωριμάσει πολιτικά και στρατηγικά όσο γρήγορα χρειάζεται, ή αν θα συνεχίσει να προσπαθεί να κρύβεται πίσω από το δάκτυλό της.

Η μεγαλύτερη αδυναμία της βέβαια, η αμυντική εξάρτηση από ΝΑΤΟ και ΗΠΑ. Η ΕΕ έχει διακηρύξει επανειλημμένα την ανάγκη για "ευρωπαϊκή αμυντική αυτονομία", αλλά στην πραγματικότητα δεν πράττει αρκετά για να την πραγματοποιήσει. Η περίφημη PESCO (Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία), η οποία υποτίθεται ότι ενισχύει την αμυντική συνεργασία, μοιάζει περισσότερο με επικοινωνιακό τέχνασμα. παρά με πραγματική στρατηγική στροφή. Δεν έχει σημειωθεί παρά ελάχιστη πρόοδος στον τομέα αυτό, από τη δεκαετία του 1950! Και ενώ σε κάθε Σύνοδο Κορυφής εκφράζονται νέα ευχολόγια, η ουσιαστική δράση παραμένει ανύπαρκτη. Η, έστω, σπάνια! Στην καλύτερη των περιπτώσεων…

Στο μέτωπο της ενέργειας η κατάσταση, περισσότερο περίπλοκη και δύσκολη ομολογουμένως, δεν διαφέρει ιδιαίτερα. Κάθε φορά που οι τιμές του φυσικού αερίου αυξάνονται ή η Ρωσία επιλέγει να "κλείσει τη βρύση", οι Ευρωπαίοι ηγέτες υπενθυμίζουν την ανάγκη για ενεργειακή αυτάρκεια. Μέχρι τώρα ωστόσο, αυτό το φιλόδοξο όραμα παραμένει φιλοδοξία κι όχι ένας συγκεκριμενοποιημένος και μετρήσιμος στόχος. Αν και μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία έχουν γίνει σημαντικά βήματα, όπως η μείωση της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο και η αύξηση των επενδύσεων στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, δεν μοιάζουν αρκετά. Το ερώτημα ήταν και εξακολουθεί να είναι, εάν και κατά πόσον τα όσα γίνονται είναι επαρκή για να ανακτηθούν όσα έχουν χαθεί και ν’ ανοίξουν νέες προοπτικές.

Η τεχνολογία και η καινοτομία αποτελούν μία ακόμη "αχίλλειο πτέρνα". Ενώ ΗΠΑ και Κίνα ανταγωνίζονται για την παγκόσμια κυριαρχία στον τομέα αυτό, η Ευρώπη αρκείται στον ρόλο του παρατηρητή. Ούτε μία ευρωπαϊκή εταιρεία τεχνολογίας δεν βρίσκεται στις 10 μεγαλύτερες του κόσμου, σε όρους κεφαλαιοποίησης. 

Καταβάλλονται προσπάθειες για "ψηφιακή κυριαρχία", ασφάλεια στον κυβερνοχώρο και ανεξαρτησία στις τηλεπικοινωνίες, αλλά οι επενδύσεις υστερούν και η δυναμική δεν είναι συγκρίσιμη με αυτήν των γιγάντων υψηλής τεχνολογίας σε ΗΠΑ και Κίνα. Η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού κέντρου αρμοδιοτήτων για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο και η ρύθμιση των μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας αποτελούν θετικά βήματα, αλλά χωρίς την απαραίτητη πολιτική βούληση και τους πόρους, οι φιλόδοξες δηλώσεις θα παραμείνουν μόνο δηλώσεις. Και πάλι…

Στο μέτωπο της Κλιματικής Κρίσης, η Ευρώπη έχει θέσει φιλόδοξους στόχους και επιδιώκει να καταστεί παγκόσμιος ηγέτης στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Οι πολιτικές για την πράσινη ανάπτυξη θα δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας και θα προωθήσουν μια βιώσιμη οικονομία, αλλά το κόστος της μετάβασης θα βαρύνει κυρίως τις ΜΜΕ και τους πολίτες, οι οποίοι θα πρέπει να προσαρμοστούν σε υψηλότερα πρότυπα. Ωστόσο, στην Ευρώπη υπάρχουν κονδύλια και μέσα για τη στήριξη αυτών των ομάδων ώστε να ελαφρυνθεί το οικονομικό βάρος του πράσινου μετασχηματισμού. Ένα σπουδαίο όραμα, χωρίς αμφιβολία, αλλά πόσο ρεαλιστικό είναι να πετύχει χωρίς σοβαρές οικονομικές θυσίες; Σίγουρα όχι πολύ…

Η μεταναστευτική κρίση, αποτελεί επίσης μια "αόρατη" αλλά επίμονη απειλή και αναδεικνύει μια άλλη μεγάλη αδυναμία της ΕΕ. Οι γεωπολιτικές εντάσεις σε γειτονικές περιοχές, από τη Μέση Ανατολή έως τη Βόρεια Αφρική, εξακολουθούν να ενθαρρύνουν τις μεταναστευτικές ροές. Παρά τις δεσμεύσεις της, η ΕΕ απέτυχε να αναπτύξει μια συνεκτική πολιτική για τη διαχείριση αυτού του προβλήματος, προτιμώντας να αναβάλει μια απόφαση "μέχρι την επόμενη σύνοδο κορυφής". Για να αντιμετωπίσει αυτό το τεράστιο πρόβλημα, η Ευρώπη πρέπει να λάβει τολμηρές αποφάσεις και να σταματήσει να κρύβεται πίσω από πολιτικές ισορροπίες. Γιατί, όταν επέλθει πράγματι η κλιματική αλλαγή (κάτι που θα επιταχυνθεί από τις πολιτικές Τραμπ), οι μεταναστευτικές ροές από την Αφρική (κυρίως) και την Ασία, θα είναι κυριολεκτικά ασταμάτητες. Κανένας τοίχος και καμία πολιτική της τελευταίας στιγμής, δεν μπορούν να σταματήσουν ορδές εκατομμυρίων ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ πεινασμένων.

Η επιστροφή του προέδρου Τραμπ είναι μια αναγκαία, αν όχι ευπρόσδεκτη, υπενθύμιση για την Ευρώπη. Δεν μπορεί πλέον να περιμένει υποστήριξη από άλλες χώρες. Είτε θα επιλέξουμε επιτέλους έναν αυτόνομο και δυναμικό ρόλο στη διεθνή σκηνή είτε θα συνεχίσουμε να αναρωτιόμαστε γιατί τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει. Μέχρι να… "μας έρθει ο ουρανός στο κεφάλι"!

Η ιστορία δεν ανέχεται την αδράνεια και το έχει αποδείξει. Τις περισσότερες φορές με οδυνηρό τρόπο. Η Ευρώπη πρέπει να αποφασίσει αν θέλει να χαράξει η ίδια το μέλλον της ή να αφήσει την καταστροφή της σε άλλους. 

Έφτασε η ώρα να αναλογιστούμε τα λάθη, να σκεφτούμε, να σχεδιάσουμε και να κάνουμε τολμηρές επιλογές. Επιλογές δράσης που θα αποδεικνύουν πέρα από κάθε αμφιβολία ότι μπορούμε να σταθούμε στα δικά μας πόδια. Αν δεν το κάνουμε τώρα, που οι κίνδυνοι είναι τόσο ξεκάθαροι, πότε;

petros.lazos@capital.gr