1) Το μήνυμα της ήττας Ερντογάν

Η προχθεσινή ήττα του Ερντογάν στις δημοτικές εκλογές στην Τουρκία δεν αναμένεται να έχει κάποια άμεση σημαντική επίδραση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Ο Ερντογάν και οι σύμμαχοί τους πριν ένα χρόνο  κέρδισαν τις προεδρικές και βουλευτικές εκλογές και τα επόμενα χρόνια θα συνεχίσουν να βρίσκονται  στην εξουσία.

Η νίκη όμως των υποψηφίων των κεμαλιστών της αντιπολίτευσης στις τοπικές εκλογές αποτελεί μια απόδειξη πως η Τουρκία παραμένει μια βαθιά διχασμένη χώρα.

Αποδεικνύει πως η περσινή ήττα των φιλοδυτικών κομμάτων της αντιπολίτευσης δεν είχε κάποια καταλυτική επίδραση σε βάρος της στην κοινωνία.

Υπό αυτό το πρίσμα προτεραιότητα του καθεστώτος παραμένει προς το παρόν η ανάγκη ανανέωσης του στόλου της πολεμικής αεροπορίας που αναγκάζει το καθεστώς Ερντογάν  να επιδεικνύει φιλικές διαθέσεις προς την Ελλάδα, τη Δύση και άλλες γειτονικές χώρες.

Το πλέον πιθανό είναι πως η  περίοδος  εξομάλυνσης των σχέσεων  της Ελλάδας με την Τουρκία θα είναι σύντομη καθώς οι μακροπρόθεσμες τροχιές των συμφερόντων και της ισχύος των δύο χωρών παραμένουν σε συντεταγμένες που οδηγούν σε σύγκρουση.

Η  κάθε πλευρά πρέπει να μεθοδεύει τις συνθήκες ώστε η σύγκρουση να λάβει χώρα σε χρονική περίοδο που θα είναι ευνοϊκή τόσο από άποψη συσχετισμού δυνάμεων όσο και διεθνών παραγόντων.

Τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα της Τουρκίας έναντι της Ελλάδας παραμένουν: η πληθυσμιακή της έκρηξη, η σημαντική διαφορά μεγέθους του ΑΕΠ και η βιομηχανική και τεχνολογική υποδομή που έχει καταφέρει να αποκτήσει τα τελευταία χρόνια.

Στα ατού της Ελλάδας παραμένουν: η ανάγκη της Δύσης να την προστατεύσει επειδή η Τουρκία έχει εξελιχθεί σε ασταθή σύμμαχο, οι συμμαχίες που έχει συνάψει με γειτονικές χώρες όπως το Ισραήλ, η Αίγυπτος και κυρίως η Γαλλία που έχει αρχίσει να προβάλει σαν μοχλός ενός μελλοντικού αμυντικού βραχίονα της ΕΕ.

Υπέρ της Ελλάδας πρέπει επίσης να προσμετράται ο τριχασμός της τουρκικής κοινωνίας, ο οποίος ανάλογα με τις διεθνείς εξελίξεις θα μπορούσε να ενταθεί και να οδηγηθεί σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις.

Ο τριχασμός αυτός είναι μεταξύ των δυτικόφιλων κοσμικών στα παράλια και τα μεγάλα αστικά κέντρα, των ριζοσπαστικοποιημένων μουσουλμάνων των ανατολικών επαρχιών και των Κούρδων στις νοτιοανατολικές επαρχίες.

Υπό κατάλληλες συνθήκες η περαιτέρω απομάκρυνση της γείτονος από τη Δύση θα μπορούσε να οδηγήσει στη μεγαλύτερη διάσταση μεταξύ των τριών διαφορετικών κοινωνιών που συνθέτουν την Τουρκία σήμερα. Η κατάσταση αυτή μακροπρόθεσμα φαλκιδεύει τις φιλοδοξίες της ως περιφερειακής οικονομικής και πολιτικής υπερδύναμης.

Η Τουρκία στην προσπάθεια να αναβαθμίσει τις ένοπλες δυνάμεις συνεχίζει να υποφέρει από μια οικονομική κρίση, η οποία συνοδεύεται από πληθωρισμό που υπολογίζεται πάνω από 60%.

Η πτώση της ισοτιμίας της τουρκικής λίρας τα τελευταία χρόνια έχει εξατμίσει την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών. Η περσινή εκλογική επικράτηση του κόμματος Ερντογάν και των συμμάχων υπό αυτές τις συνθήκες καταδεικνύει της σημασία του εθνικιστικού παραληρήματος, το οποίο χειραγωγεί και εκμεταλλεύεται το καθεστώς.

Μια πιθανή άνοδος των διεθνών τιμών των τροφίμων θα μπορούσε να έχει καταστροφικές συνέπειες σε μια χώρα όπως η Τουρκία, όπου ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού ήδη υποφέρει.

Η ιστορική εμπειρία διδάσκει πως σε ανάλογες περιπτώσεις τα αυταρχικά καθεστώτα ποντάρουν και εξάπτουν τον εθνικισμό δημιουργώντας πραγματικούς ή φανταστικούς εχθρούς.  Σε ανάλογες περιόδους οι πιθανότητες τριβών και ρήξεων με γείτονες αυξάνονται κατακόρυφα.

Το εκλογικό αποτέλεσμα κατέδειξε πως η Τουρκία παραμένει μια βαθιά τριχασμένη χώρα και αυτό έχει θετικά και αρνητικά για τα συμφέροντα και τις επιδιώξεις της Ελλάδας.

2) Οι millennials

Κύριε Στούπα

Λαμβάνοντας αφορμή από τα σχόλια των αναγνωστών αναφορικά με το (πραγματικό) παράδειγμα, το οποίο ανέφερα για τις οικονομικές επιλογές της γενεάς μου θα ήθελα να επισημάνω τα εξής:

1. Ουδείς εκ των αναγνωστών που σχολίασαν το παράδειγμα δεν προβληματίστηκε για το ότι προ 30 ετών ένα νεόδμητο οικιστικό ακίνητο στα βόρεια προάστια της Αθήνας (περιοχή που δεν επηρεάζεται αποκλειστικά από τη χρυσή βίζα ή τις βραχυχρόνιες μισθώσεις) κόστιζε όσο οι μισθοί 5 ετών, ενώ σήμερα το ίδιο 30ετές πλέον παλαιό ακίνητο κοστίζει όσο οι μισθοί 20 ετών και τι σημαίνει αυτό για τη μακροπρόθεσμη εξέλιξη του μέσου εισοδήματος στην Ελλάδα.

2. Στην Ελλάδα υπάρχει διαχρονικά μία αποστροφή στη διακράτηση κινητών χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων, ενώ αντιθέτως υφίσταται σταθερή προτίμηση προς την ακίνητη περιουσία, ακόμη και εάν αυτή δεν προσφέρει απολύτως κανένα εισόδημα (ιδιοκατοίκηση κύριας και εξοχικής κατοικίας, κατοχή γης κτλ). Θα έλεγα ότι η κατοχή κινητών περιουσιακών στοιχείων πάσης φύσεως (καταθέσεις, μετοχές, ομόλογα, αμοιβαία κεφάλαια, επενδυτικά ασφαλιστήρια κτλ) θεωρείται μάλλον κάτι "παράξενο", κάτι "εξωτικό". Στην Ελλάδα λοιπόν είτε θα κατέχουμε χωράφια και "ντουβάρια" (με υποθήκη συνήθως) είτε -εάν έχουμε κάποιο κεφάλαιο- θα ανοίγουμε "επιχείρηση". Δείγμα του οικονομικού μας αναλφαβητισμού.

3. Η γενεά των millennials στην οποία ανήκουμε όλοι όσοι γεννηθήκαμε μεταξύ 1981-1996, είχε ως γονείς είτε τη γενιά των baby boomers (1946-1964) είτε σε μικρότερο βαθμό τους γεννηθέντες προς το τέλος της λεγόμενης σιωπηλής γενεάς (1928-1945). Η γενιά μου μεγάλωσε σε έναν κόσμο που έμπαινε για τα καλά στη "χρυσή εποχή της παγκοσμιοποίησης" και της "απάλειψης" του μεταπολεμικού οικονομικού μεσοαστικού ονείρου της "σταθερής και καλά αμειβόμενης δουλειάς".

Με άλλα λόγια μεγάλωσε σε έναν κόσμο που -πολιτικά, οικονομικά, επιστημονικά, τεχνολογικά- άλλαζε,  διδασκόμενη όμως από τους γονείς στάση και φιλοσοφία ζωής που πλέον περνούσε στο χρονοντούλαπο της ιστορίας.

Οι millennials είμαστε η πρώτη γενεά της σύγχρονης ιστορίας για την οποία ειπώθηκε εκεί κάπου στα τέλη της δεκαετίας του 2010 ότι "είμαστε οι πρώτοι που θα ζήσουμε χειρότερα από την προηγούμενη γενεά".

Ίσως διότι "πέσαμε πάνω στην κρίση", ίσως διότι ήμαστε η γενεά που κάπου εκεί στην αυγή της χιλιετίας ενηλικιώθηκε ακριβώς πάνω στο μεταίχμιο δομικών αλλαγών, καλούμενη να ανταποκριθεί και να ανταπεξέλθει σε έναν νέο κόσμο, έχοντας διδαχθεί παλαιές ιδέες.

Το παράδειγμα στο οποίο αναφέρθηκα αποτελεί τυπικό παράδειγμα των εντελώς διαφορετικών προσλαμβανουσών μεταξύ των γενεών. Από τη μία ένας millennial με τον τυπικό μέσο μισθό (κάποτε τους ονομάσαμε "η γενιά των 700 ευρω") και ταυτόχρονα με κληρονομιά ένα ακίνητο αξίας "εκατοντάδων μισθών", το οποίο κάπου τη δεκαετία του '90, οι γονείς του το αγόρασαν για να μείνει στο "παιδί". Πλην όμως ο συγκεκριμένος άνθρωπος, όταν το κληρονόμησε και ιδιοκατοίκησε, βρέθηκε μπροστά στο δίλημμα τι είναι καλύτερο για εκείνον, να μένει σε ένα σπίτι προφανώς ανώτερο των δυνατοτήτων του -όλα αυτά τα ακίνητα έχουν αυξημένα κόστη πληρωμής λογαριασμών, κοινοχρήστων κτλ-  ή να γεμίσει τον τραπεζικό του λογαριασμό με ένα σεβαστό εξαψήφιο ποσό.

Ενδεχομένως να μην γνωρίζω καλά οικονομικά, όπως σχολίασε κάποιος αναγνώστης (παρά το ότι είμαι λογιστής/φοροτεχνικός), πειστικό αντεπιχείρημα όμως δεν βρήκα.

Οι γενεές της "σταθερής, καλά αμειβόμενης δουλειάς", οι γενεές της "ταχείας κοινωνικής αποκατάστασης" οι γενεές του "κεραμιδιού πάνω από το κεφάλι μας" έδωσαν τη θέση τους στη γενεά της επισφάλειας και στους μισθούς των 900 και 1.000 ευρώ.

Προφανώς και οι οικονομικές επιλογές θα διαφέρουν...

Ευχαριστώ

ΔΜ

kostas.stoupas@capital.gr