Του Δρ. Αλέξανδρου Θ. Δρίβα

Η αμερικανική ενεργειακή απόβαση που έλαβε χώρα στην Ελλάδα τις προηγούμενες εβδομάδες, χρήζει βαθύτερης ανάλυσης που αναπόφευκτα ξεφεύγει από το διμερές πλέγμα σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και ΗΠΑ. Αυτό σημαίνει πως οι δυνατότητες της Ελλάδας να καταστεί κόμβος και παραγωγός υδρογονανθράκων, δεν μπορούν να εξεταστούν ξεχωριστά από τις περιοχές που επηρεάζει η αμερικανική στρατηγική επιλογή να εξελιχθεί η Ελλάδα σε γεωπολιτικό αγκυροβόλιο της Ανατολικής Μεσογείου και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Αυτή η περιοχή, συνδέει τρεις ηπείρους (Ευρώπη, Αφρική, Ασία (Μέση Ανατολή και Εύξεινος Πόντος). Την ίδια στιγμή, αποτελεί και ένα παράδειγμα ενός νέου τρόπου συνεργασίας, ενσωμάτωσης και εμβάθυνσης συμμαχιών, στρατηγικών συνεννοήσεων και διεθνών συνεργασιών. Όλα αυτά μαζί, δείχνουν οτι η περίφημη στρατηγική συνεννόηση 3+1 (Ελλάδα, Κύπρος, Ισραήλ και ΗΠΑ) έχει έρθει για να μείνει για καιρό. Γιατί η στρατηγική συνεννόηση 3+1 θα μπορούσε να αποτελέσει διεθνές πρότυπο διακρατικής συνεργασίας;

Η μεγάλη εικόνα και ο ιστορικός ρους 

Μετά το τέλος του Β’ Π.Π., η Ευρώπη πειθαναγκάστηκε να κάνει reset ώστε να αποφύγει τους φαύλους κύκλους των αιματηρών πολέμων που εν πολλοίς, η ίδια προκαλούσε. Η απειλή εξαφάνισης της Ευρώπης μετά τον Β’Π.Π. σε συνδυασμό με τις αμερικανικές πιέσεις για ανασυγκρότηση της Ευρώπης προκειμένου να μην περάσει στη σοβιετική σφαίρα επιρροής, δημιούργησαν το πρώτο ψήγμα ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Το 1952 (πάλι από τον τομέα της ενέργειας) δημιουργείται η ΕΚΑΧ η οποία μέσα σε πέντε χρόνια (Συνθήκη της Ρώμης 1957) εξελίχθηκε σε ΕΟΚ. Την ίδια στιγμή, πάλι με πρωτοβουλία των ΗΠΑ, έλαβε χώρα μια συνεννόηση διηπειρωτική. Παρατηρήθηκε η αύξηση της οικονομικής αλληλεξάρτησης μεταξύ Ευρώπης (κυρίως Γερμανίας) με την Ιαπωνία και τις ΗΠΑ. Η λογική αυτής της αμερικανικής πρωτοβουλίας, ήταν να περικυκλώσει την ΕΣΣΔ μέσω μιας ζώνης ευημερίας και ασφάλειας. Οι πρώτες πρωτοβουλίες διεύρυνσης και ενσωμάτωσης εταίρων και συμμάχων, δεν είχαν πολλά μέλη (η ΕΚΑΧ μόνο έξι, ενώ η πρωτοβουλία σύζευξης Ευρώπης και Ιαπωνίας, στηριζόταν κυρίως στο τρίγωνο ΗΠΑ-Γερμανία-Ιαπωνία). Η διάχυση και η διεύρυνση έγιναν διαδικασίες παράλληλες και έτσι δημιουργήθηκε η Ε.Ε. Ποιά ήταν η διεθνής περίσταση η οποία διευκόλυνε και ενθάρρυνε μια τέτοια διαδικασία που είχε ως πυλώνες τη διάχυση και την διεύρυνση μεταξύ των δυνάμεων που υποστήριζαν έναν ελεύθερο κόσμο; Το διεθνές σύστημα, ήταν διπολικό. 

Οι στρατηγικές συνεργασίες στον "θαυμαστό" πολυπολικό κόσμο

Ο Άλντους Χάξλεϋ αφηγήθηκε μια δυστοπική ιστορία μέσα από το έργο του "Θαυμαστός Καινούριος Κόσμος". Τα πολυπολικά συστήματα στη διεθνή πολιτική δυστυχώς παράγουν αρκετή δυστοπία. Όλες οι παγκόσμιες συρράξεις έγιναν εντός ενός ασταθούς πολυπολικού συστήματος το οποίο επειδή δεν έβρισκε ισορροπία, κατέφευγε στη λύση του πολέμου. Ο πόλεμος για τη ρεαλιστική σχολή δεν είναι κάτι άλλο από ένα εγγενές χαρακτηριστικό της διεθνούς πολιτικής και πάντα προϊόν της κατάρρευσης της αποτροπής και της ισορροπίας δυνάμεων, εννοιών που έχουν διαλεκτική σχέση μεταξύ τους. Αν η ίδια η διεθνής πολιτική ρέπει προς την αναρχία ελλείψει κάποιου διεθνούς οργάνου που θα μπορούσε να επιβληθεί στις μεγάλες δυνάμεις, τότε το πολυπολικό σύστημα συνιστά την αποκορύφωση αυτής της αναρχίας. Η αναζήτηση ισορροπίας σε τέτοιες συνθήκες αστάθειας, δε γίνεται παρά να μην είναι minilateral, δηλαδή, ανάμεσα στις επικίνδυνες μονομερείς δράσεις και πολιτικές και στην ομογενοποιημένη πόλωση (ενός διπολικού συστήματος). Τα παραδείγματα που έχουν προκύψει μετά το 2020 είναι αρκετά (βλ. AUKUS, QUAD, κτλ). Ωστόσο, από το 2009-2010, ήταν η Ελλάδα, η Κύπρος και το Ισραήλ που εκούσια ή ακούσια, έγραφαν το νέο κεφάλαιο στην ιστορία των διακρατικών στρατηγικών συνεργασιών, σε έναν τύπο πολυπολικού συστήματος που όμοιό του, δεν έχει εμφανιστεί ξανά στην ιστορία (λόγω συνύπαρξης χαοτικής αλληλεξάρτησης, Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης, πυρηνικής αποτροπής, κτλ.).

Η διασύνδεση τριών ηπείρων με στόχο την ευημερία και την ασφάλεια

Συχνά το τρίπτυχο που γεμίζει σελίδες ξύλινης διπλωματικής γλώσσας είναι "ασφάλεια, ευημερία και ειρήνη". Αν υπάρχει κάπου ευημερία και ασφάλεια τότε η ειρήνη είναι το αποτέλεσμα. Σε αντίθεση με το ευρωπαϊκό μοντέλο διάχυσης και διεύρυνσης, (παρόλο που μάλιστα ευνοήθηκε από το διπολικό σύστημα που αποτρέπει φυγόκεντρες τάσεις) η στρατηγική συνεννόησης Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ, (που από το 2018 έχει γίνει 3+1 με τη συμμετοχή των ΗΠΑ) κατάφερε μέσα σε 15 έτη και σε εχθρικό διεθνές και περιφερειακό περιβάλλον, (Αραβική Άνοιξη, στάδια ρωσοουκρανικού πολέμου, διάλυση Λιβύης και Συρίας, αποδόμηση Ε.Ε. εν μέσω πολλαπλών κρίσεων, κ.α.) να αποδείξει οτι οι ορθές πολιτικές αποφάσεις μπορούν να αντιμετωπίσουν τη συστημική πίεση. Αυτός ίσως να ήταν και ο λόγος που ο Seth Cropsey το 2013 είχε αναφέρει προφητικά τη στρατηγική συνεννόηση μεταξύ Ελληνισμού, Ισραήλ και ΗΠΑ ως "άξονα της σταθερότητας". Παρατηρώντας τι λαμβάνει χώρα σε άλλες περιοχές του κόσμου (π.χ. στην Ανατολική Ασία) κράτη όπως οι Φιλιππίνες, η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και η Αυστραλία, προσπαθούν να δημιουργήσουν τα δικά τους ολιγομελή clusters ασφάλειας. 

Πριν από το 2015 οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης ξεκίνησαν να οικοδομούν την "Ευρώπη των Προθύμων" μέσα από πρωτοβουλίες όπως το EU Med Group, το Balkan 4- plus, και την δημιουργία της Πρωτοβουλίας των Τριών Θαλασσών (προσφέροντας δυνατότητες συνδεσιμότητας και ασφάλειας σε χώρες που βρίσκονται στη Μάυρη Θάλασσα, στη Βαλτική Θάλασσα και στην Αδριατική). Η αναβίωση του Intermarium και του Visegrad σε συνδυασμό με όλα τα παραπάνω ολιγομελή σχήματα, αποτελούν την απαρχή μιας Νέας Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω της λεγόμενης "New Europe". Η στρατηγική συνεννόηση 3+1 αποτέλεσε την αρχή μιας νέας περιόδου περιφερισμού. Η σύνδεση του στρατηγικού σχήματος της Ανατολικής Μεσογείου που επέλεξε μια πιο ρεαλιστική version της παλιότερης λειτουργιστικής πρακτικής, (συνεργασία σε θέματα χαμηλής πολιτικής χωρίς αυτά τελικά να οδηγούν σε συνεργασία υψηλής πολιτικής) με τον λεγόμενο κάθετο άξονα (δηλαδή με χώρες της Πρωτοβουλίας των Τριών Θαλασσών) θα οδηγούσε σε μια διαφορετική και πιο αποτελεσματική Ε.Ε. Την Ε.Ε. των ευρωπαϊκών εθνών-κρατών που επιλέγουν να συνεργαστούν με άλλα ευρωπαϊκά κράτη της γειτονιάς τους, συνδυάζοντας έτσι μια Ε.Ε. των προθύμων και των πολλών ταχυτήτων, που είχε οραματιστεί ο Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ. 

*Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων Παντείου Πανεπιστημίου