Του Γιώργου Ι. Κωστούλα

Φορτωμένο, παιδιόθεν, με χίλιους μύριους αρνητικούς συνειρμούς, δεν είναι παράλογο, ότι το Λάθος, ως ποσοτικό, αλλά κυρίως ως ποιοτικό στοιχείο και μέγεθος, οδηγεί, σωρευτικά, στο γνωστό άκριτο εξοβελισμό του, τόσο από τη μαθητική, όσο και, στη συνέχεια, από την επαγγελματική ζωή. Κύρια αιτία; Όλα τα λάθη στο ίδιο καλάθι. Αυτό οδήγησε στην αρνητική έως ένοχη στάση, ιδιαίτερα των παλαιότερων, κρινόντων και κρινόμενων, απέναντι στο λάθος. Είναι όμως αυτό σωστό;

Όχι πια. Ψυχολόγοι, εκπαιδευτικοί, φιλόσοφοι και στοχαστές, σύμβουλοι επιχειρήσεων, ηγέτες και μάνατζερ, άλλοι λιγότερο ή περισσότερο συμφωνούν ότι: Τα λάθη όχι μόνο πρέπει να συγχωρούνται, αλλά και να ενθαρρύνονται, ακόμα και να επιβάλλονται. Ιδιαίτερα τα λάθη που προέρχονται από ασυνήθιστη δράση. Αλάνθαστοι  είναι μόνο οι άτολμοι, οι απαθείς και οι υποαπασχολούμενοι. 

Ο Ηράκλειτος είναι κατηγορηματικός: "Το μη δύνον ποτε πως άν λάθοι ;" Το ίδιο και ο Μένανδρος: "Ο μηδέν ειδώς ουδέν εξαμαρτάνει".

Ευρήματα ερευνών, επίσης, συμπυκνώνουν απενοχοποιητικές θέσεις γύρω από το λάθος, όπως αυτές:  Μην υπερτιμάτε τα λάθη. Πολλές φορές το κόστος για τη διόρθωσή τους, είναι πιο μεγάλο απ’ αυτή καθαυτή τη ζημιά που προκαλούν. Ή: Το κόστος του λάθους δεν είναι πάντα μεγαλύτερο από το κόστος για την πρόληψή του. Και μια διαπίστωση: Έχουμε μάθει να αφιερώνουμε χρόνο, κυρίως, στο πως δε θα κάνουμε λάθος, αντί στο πως θα κάνουμε το σωστό.

Μακριά, ωστόσο, από κοπτική και ραπτική, το δικαίωμα στο λάθος θα πρέπει να είναι απροκάλυπτο και γνήσιο, δηλαδή, μη υποκριτικό: "να μην προστατεύεται ως εκεί  που το επιτρέπει το συμφέρον μας  και να μην περιορίζεται ως εκεί που φτάνει η στενοκεφαλιά μας...". 

Οι υπέρμαχοι, από τους υποστηρικτές του, έχουν σοβαρούς λόγους να ισχυρίζονται ότι: το δικαίωμα κάποιου να κάνει λάθος θα πρέπει ακόμα και να αναγορευθεί ως προστατευόμενο ατομικό δικαίωμα: Σε όποιον απαγορεύεται η πλάνη σ΄ αυτόν απαγορεύεται και η αναζήτηση. "Το πολλά τολμάν, πολλ΄ αμαρτάνειν ποιεί".

Τα πολλά λάθη πρέπει να μας απασχολούν τουλάχιστον όσο και τα λίγα. "Το πρόβλημα με εμάς τους Αμερικανούς", λέει ο Philip Knight, συνιδρυτής της  NIKE, "δεν είναι ότι κάνουμε πολλά λάθη αλλά ότι κάνουμε πολύ λίγα". Για να προσθέσει: "αν κάνεις συνέχεια αυτό που κάνουν όλοι, θα κερδίσεις αυτό που κερδίζουν όλοι". 

Από την άλλη, το πρόβλημα τής ανταγωνιστικότητας δε λύνεται με τρικς. Αυτά δεν κρατάνε πολύ. Αν έχουν κάποια αξία, στην καλύτερη περίπτωση δηλαδή, αντιγράφονται αμέσως από τον ανταγωνισμό και όλα επανέρχονται στην προηγούμενη κατάσταση. Η διαφοροποίηση, η πραγματική δηλαδή ανταγωνιστικότητα, θα έλθει μόνο μετά από τη δοκιμή πραγματικά καινούργιων πραγμάτων, διαφορετικών, ασυνήθιστων και αντισυμβατικών: Όποιος δε θέλει να κάνει λάθος, ας φυλάγεται απ’ τις ομοιότητες, υπαινίσσεται ο Πλάτων. 

Η διαφορά όμως όλων αυτών των νέων πραγμάτων, δοκιμών για την ακρίβεια, από το λάθος είναι πολύ λεπτή και δυσδιάκριτη. Όπως, εξάλλου λεπτή είναι και η γραμμή που χωρίζει τη μοναδικότητα από την εκκεντρικότητα.

Μήπως τελικά έχει δίκιο ο Kevin Kelly, που γράφει ότι "η διαδικασία της καινοτόμου ανταγωνιστικότητας δεν είναι τίποτα άλλο από αυτό που θα μπορούσε να αποκληθεί systematic error management";

Αν και καθόλου χρησιμοθηρική, δεν πρέπει να παραλείψουμε και την παρακάτω διάσταση του λάθους. Η εξοικείωση με το λάθος μας βοηθάει στην απομυθοποίησή του, στη φυσική αποδοχή του και τη συνακόλουθη αποφυγή της δικαιολογίας.

Το πόσο ανάρμοστη, μίζερη, βλαβερή, λυπηρή, αστεία, ταπεινωτική, περιττή, κ.λπ., είναι η προσπάθεια  απόκρυψης ή δικαιολογίας ενός λάθους το βλέπουμε μόνο στους άλλους. Πρέπει να ασκηθούμε να το βλέπουμε και στον εαυτό μας. Στο πού μπορεί να φτάσει "ο δικαιολογητικός μηχανισμός", το καταγράφει αφοπλιστικά ο Τ.S. Eliot : "Ναι ασέλγησα, αλλά έγινε σε μια άλλη χώρα και η κοπέλα είναι νεκρή πια".

Που καταλήγουμε; Τα λάθη δεν είναι όλα ίδια. Τα λάθη, αποτέλεσμα δοκιμών και προσπαθειών, όχι μόνο πρέπει να επιτρέπονται αλλά και να ενθαρρύνονται. Τα λίγα λάθη είναι εξίσου ύποπτα με τα πολλά λάθη. Τα λίγα λάθη, εκτός από σημάδι ενός συντηρητικού εργασιακού περιβάλλοντος, ίσως να είναι και ένα καταφύγιο ανεπαρκών, αναποτελεσματικών, βολεμένων διαχειριστών. Σημασία δεν έχουν τα λάθη, αυτά καθαυτά, αλλά τα μαθήματα και τα διδάγματα που μπορούμε να πάρουμε απ’ αυτά. Με άλλα λόγια η σωστή διαχείρισή τους.

Άραγε τι είδους λάθη να είχε στο μυαλό της η Κική Δημουλά, η οποία, σε συνέντευξή της, στην ερώτηση: "Τα λάθη είναι γνώση"; εκείνη έδωσε την απάντηση: "Τα λάθη, παιδί μου, δεν είναι γνώση. Τα λάθη είναι απόγνωση". Παρ’ όλο που τινάζει το κείμενό μου στον αέρα (τι να κάνουμε; έτσι είναι οι ποιητές!...), τής αφιερώνεται ο τίτλος του.
 
O κ. Κωστούλας είναι πρώην γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα.  

E-mail: gcostoulas@gmail.com