Του Μάριου Τόκα και της Αγγελικής Μούζουλα

Η Ευρωπαϊκή Ένωση περνά από την καταγραφή στην πράξη: από την 1η Ιανουαρίου 2026 ο Μηχανισμός Συνοριακής Προσαρμογής Άνθρακα (ΜΣΠΑ, ή αγγλιστί Carbon Border Adjustment Mechanism, CBAM) παύει να είναι μια απλή υποχρέωση υποβολής εκθέσεων και μετατρέπεται σε κανονικό εμπορικό καθεστώς με πραγματικό οικονομικό αντίκτυπο για κάθε εταιρεία που εισάγει στην Ελλάδα (και στην υπόλοιπη ΕΕ) προϊόντα όπως σίδηρο-χάλυβα, τσιμέντο, αλουμίνιο, λιπάσματα, ηλεκτρισμό και υδρογόνο. Ο στόχος είναι ξεκάθαρος: η τιμή άνθρακα των εισαγωγών να εξισωθεί με εκείνη που πληρώνει η ευρωπαϊκή βιομηχανία στο Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ) της ΕΕ, ώστε να περιοριστεί η διαρροή άνθρακα.

Μετάβαση στην πλήρη εφαρμογή

Η μεταβατική περίοδος του ευρωπαϊκού Κανονισμού 2023/956 για τον ΜΣΠΑ ξεκίνησε την 1.10.2023 και λήγει στις 31.12.2025: κατά το διάστημα αυτό, οι εισαγωγείς υποβάλλουν τριμηνιαίες εκθέσεις στο μητρώο ΜΣΠΑ με τις ενσωματωμένες εκπομπές CO₂ των καλυπτόμενων προϊόντων, χωρίς καμία χρηματική επιβάρυνση. Από 1.1.2026, οι εγκεκριμένοι δηλούντες θα πρέπει να αγοράζουν και να παραδίδουν πιστοποιητικά ΜΣΠΑ αντίστοιχα με τις εκπομπές των εισαγωγών τους. Η πώληση πιστοποιητικών θα ξεκινήσει από 1.2.2027, ενώ η πρώτη ετήσια δήλωση μαζί με την παράδοση πιστοποιητικών για τις εισαγωγές του 2026 θα ολοκληρωθεί έως την 30.9.2027. Η τιμή των πιστοποιητικών ακολουθεί τον μέσο όρο τιμών του ΣΕΔΕ, με ειδικό κανόνα για τις αγορές του 2027 που καλύπτουν εισαγωγές του 2026.

Τι σημαίνει πρακτικά για τις ελληνικές εταιρείες

Δεδομένα εκπομπών από προμηθευτές 

Με τη φάση πλήρους εφαρμογής του ΜΣΠΑ από το 2026, οι ελληνικές εταιρείες θα πρέπει να δηλώνουν ετησίως τις ενσωματωμένες εκπομπές CO₂ των εισαγόμενων προϊόντων στο Μητρώο ΜΣΠΑ. Οι εκπομπές αυτές  μπορούν να προσδιοριστούν είτε με βάση πραγματικές εκπομπές (actual values) της εγκατάστασης παραγωγής εκτός ΕΕ, χρησιμοποιώντας μεθόδους υπολογισμού της ΕΕ (calculation-based ή measurement-based) και υποχρεωτικά επαληθευμένες από διαπιστευμένο επαληθευτή, είτε με προκαθορισμένες τιμές (default values) που δημοσιεύει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το αντίστοιχο προϊόν ή πρόδρομο (αναμένουμε την δημοσίευση του σχετικού εκτελεστικού κανονισμού). 

Η επιλογή "default" δεν απαιτεί επαλήθευση των εκπομπών, αλλά ο δηλών οφείλει να τηρεί ιχνηλάσιμα αρχεία για την τεκμηρίωση της δήλωσης. Αντιθέτως, η επιλογή "actual" αντικατοπτρίζει με μεγαλύτερη ακρίβεια το αποτύπωμα άνθρακα (ιδίως όταν ο προμηθευτής έχει χαμηλή ένταση άνθρακα), αλλά συνεπάγεται διαδικασία επαλήθευσης, τήρησης αρχείων και διασταύρωσης δεδομένων για άμεσες εκπομπές και, όπου απαιτείται, έμμεσες εκπομπές (π.χ. από κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας ή ενσωματωμένες εκπομπές προδρόμων). Σημειώνεται ότι, από το 2026, η χρήση "default values" είναι θεσμικά ισότιμη επιλογή για τον υπολογισμό των προς παράδοση πιστοποιητικών, ενώ η επάλληλη αφαίρεση ξένης τιμής άνθρακα λειτουργεί διαφορετικά ανάλογα με την επιλογή: με "actual" απαιτείται τεκμηρίωση του πράγματι καταβληθέντος τιμήματος στη χώρα παραγωγής, ενώ με "default" η αφαίρεση γίνεται (όπου υπάρχει) βάσει των ετήσιων προκαθορισμένων τιμών άνθρακα της Επιτροπής. Για τη ροή δεδομένων, το πρότυπο excel της Επιτροπής παραμένει το προτεινόμενο εργαλείο ανταλλαγής μεταξύ παραγωγών/προμηθευτών και εισαγωγέων, ώστε τα στοιχεία (πηγές εκπομπών, καύσιμα/υλικά, κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας, προδρόμοι, περίοδος αναφοράς) να ενσωματώνονται χωρίς ασυνέπειες στις ετήσιες δηλώσεις ΜΣΠΑ.

Εγγραφή στο Μητρώο ΜΣΠΑ. Ο εισαγωγέας οφείλει να αποκτήσει το καθεστώς "αδειοδοτημένου διασαφιστή" στο Μητρώο ΜΣΠΑ. Η εγγραφή αυτή είναι προαπαιτούμενο για κάθε επόμενη ενέργεια: σύνδεση λογαριασμού, αγορές πιστοποιητικών, ετήσιες δηλώσεις και παράδοση (surrender) πιστοποιητικών. Στην περίπτωση χρήσης έμμεσου τελωνειακού αντιπροσώπου, και ο ίδιος θα πρέπει να πληροί τα κριτήρια και να είναι εγκεκριμένος, καθώς υπέχει αυτοτελείς υποχρεώσεις και ευθύνη για την ορθότητα της δήλωσης.

Τιμολόγηση άνθρακα και υπολογισμός κόστους. Το κόστος ΜΣΠΑ προκύπτει κατ’ αρχήν από τον τύπο: (ποσότητα εισαγωγής) × (ενσωματωμένες εκπομπές) × (τιμή άνθρακα ETS). Η "τιμή άνθρακα" αντιστοιχεί σε δημοσιευμένο μέσο όρο τιμών στο ΣΕΔΕ για την αντίστοιχη περίοδο, ενώ προβλέπεται πίστωση/αφαίρεση για τυχόν αναγνωρισμένη τιμή άνθρακα που έχει ήδη καταβληθεί στη χώρα παραγωγής (π.χ. λειτουργούν ΣΕΔΕ ή ισοδύναμος φόρος άνθρακα), εφόσον η επιβάρυνση είναι επαληθεύσιμη και αποδεκτή από τους κανόνες του ΜΣΠΑ. Από το 2026 και μετά, οι ενσωματωμένες εκπομπές των εισαγωγών πρέπει να είναι επαληθευμένες από διαπιστευμένους επαληθευτές, και ο δηλών πρέπει να παραδίδει τον αντίστοιχο αριθμό πιστοποιητικών CBAM μέσω του λογαριασμού του στο Μητρώο. 

Ενιαίο όριο de minimis. Ο ΜΣΠΑ δεν εφαρμόζεται σε εισαγωγείς που δεν ξεπερνούν το ετήσιο όριο των 50 τόνων καθαρής μάζας για τους κλάδους σιδήρου-χάλυβα, αλουμινίου, τσιμέντου και λιπασμάτων. Το όριο δεν ισχύει για εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας και υδρογόνου. Εάν, εντός του ίδιου έτους, ο εισαγωγέας υπερβεί το όριο, παύει η απαλλαγή και εφαρμόζονται πλήρως όλες οι υποχρεώσεις του ΜΣΠΑ για το σύνολο των εισαγωγών του ίδιου έτους (δηλαδή απαιτούνται πλήρη δεδομένα εκπομπών, ετήσια δήλωση και παράδοση πιστοποιητικών για όλες τις σχετικές ροές). 

Προστασία οικονομικών φορέων. Πέρα από τον βασικό Κανονισμό του ΜΣΠΑ, κατ’ εξουσιοδότηση και εκτελεστικές πράξεις της ΕΕ διαμορφώνουν ένα διαφανές και προβλέψιμο πλαίσιο για τη χορήγηση και την παρακολούθηση της ιδιότητας του αδειοδοτημένου διασαφιστή. Για παράδειγμα. καθορίζουν τη διαδικασία αδειοδότησης, τα κριτήρια αξιολόγησης των σχετικών αιτήσεων από τις αρμόδιες εθνικές αρχές, αλλά και τις διαδικαστικές εγγυήσεις που προηγούνται κάθε δυσμενούς κρίσης. Προβλέπεται, μεταξύ άλλων, η ενημέρωση του αιτούντος, η αναλυτική κοινοποίηση των λόγων απόρριψης και η παροχή εύλογου χρόνου – έως 30 ημέρες – για την υποβολή παρατηρήσεων. Αντίστοιχες εγγυήσεις ισχύουν και στην περίπτωση ανάκλησης της ιδιότητας, με ρητή πρόβλεψη για δικαίωμα ακρόασης και συντομότερες προθεσμίες υποβολής παρατηρήσεων — ακόμη και πέντε ημέρες στις περιπτώσεις άμεσης ανάκλησης. Το πλαίσιο ολοκληρώνεται με τη δυνατότητα άσκησης προσφυγής, η οποία, μολονότι δεν αναστέλλει την απόφαση της αρμόδιας αρχής, καταχωρίζεται στο Μητρώο ΜΣΠΑ, ενισχύοντας τη διαφάνεια και διευκολύνοντας τον έλεγχο και την παρακολούθηση της ορθής εφαρμογής των διαδικασιών.

Σημείωση προγραμματισμού 2026–2027. Για την ομαλή έναρξη της πλήρους εφαρμογής του ΜΣΠΑ θεσπίστηκαν λειτουργικές απλουστεύσεις: προσδιορίστηκαν χρονοθυρίδες πώλησης πιστοποιητικών για την πρώτη περίοδο (οι πωλήσεις ξεκινούν το 2027 για να καλύψουν τις εισαγωγές του 2026), προβλέφθηκαν κανόνες επαναγοράς τυχόν πλεονασματικών πιστοποιητικών και ειδική ακύρωση υπολοίπων σε ορισμένη ημερομηνία κάθε έτους. Από το 2027 και εξής, στο τέλος κάθε τριμήνου, ο λογαριασμός του δηλούντος στο Μητρώο πρέπει να διαθέτει τουλάχιστον το 50% των πιστοποιητικών που αντιστοιχούν στις σωρευτικές εκπομπές των εισαγωγών του έτους έως εκείνο το τρίμηνο. Αυτός ο κανόνας εξασφαλίζει ότι η επάρκεια πιστοποιητικών παρακολουθείται σταδιακά μέσα στο έτος.

Περαιτέρω διευκρινίσεις αναμένονται μέσω κατ’ εξουσιοδότηση/εκτελεστικών πράξεων που, σύμφωνα με διαρροές, η Επιτροπή έχει αρχίσει να κοινοποιεί εσωτερικά στα κράτη-μέλη. Μεταξύ όσων προτείνονται είναι τα εξής: 

•υποχρεωτική επιτόπια επαλήθευση όλων των εγκαταστάσεων που παράγουν προϊόντα ΜΣΠΑ το 2026, με δυνατότητα από το 2027 για εικονική επίσκεψη ή ακόμη και παράλειψη της επίσκεψης αν η εγκατάσταση κριθεί χαμηλού κινδύνου, αμετάβλητη και με αποδεδειγμένη ακεραιότητα δεδομένων. Να σημειωθεί ότι ήδη έχουν εκφραστεί ανησυχίες  για μη βιώσιμα αυξημένη ζήτηση για διαπιστευμένους επαληθευτές στις αρχές του 2027 για να επισκεφθούν και να επαληθεύσουν τις εκπομπές για το ημερολογιακό έτος 2026.

•εισαγωγή ορίων ουσιώδους απόκλισης (materiality thresholds) 5% για τις συνολικές ειδικές ενσωματωμένες εκπομπές και για τη συνολική ειδική "δωρεάν κατανομή" ανά κωδικό Συνδυασμένης Ονοματολογίας (ΣΟ) προϊόντος· και 

•ευθυγράμμιση του πλαισίου επαλήθευσης με τους κανόνες του ΣΕΔΕ, με απλούστευση στην εποπτεία, καθώς δεν θα απαιτείται προέγκριση της εθνικής αρχής για αντικατάσταση/παράλειψη επιτόπιων επισκέψεων. 

Χρονολόγιο και Βασικές Προθεσμίες 

• Κάθε τρίμηνο έως 31.12.2025: Υποβολή CBAM report εντός ενός μήνα από τη λήξη τριμήνου (π.χ. Q4/2025 έως 31.1.2026).

• Έως 31.3.2026: Αίτηση για καθεστώς "εγκεκριμένου δηλούντος" μέσω του CBAM Registry (δυνατότητα συνέχισης εισαγωγών ενόσω εκκρεμεί).

• Από 1.1.2026: Υποχρεωτική αγορά και ετήσια παράδοση πιστοποιητικών ΜΣΠΑ.

• 1.2.2027: Έναρξη πώλησης ΜΣΠΑ πιστοποιητικών μέσω κεντρικής πλατφόρμας.

• 30.9.2027: Πρώτη ετήσια δήλωση και παράδοση πιστοποιητικών για τις εισαγωγές του 2026.

• Από το 2027: Στο τέλος κάθε τριμήνου, ο λογαριασμός πρέπει να καλύπτει ≥50% των σωρευτικών εκπομπών του έτους.

Αρμοδιότητες σε εθνικό επίπεδο και εκκρεμείς ρυθμίσεις. Σε εθνικό επίπεδο, η εφαρμογή των κανόνων για τον ΜΣΠΑ έχει ανατεθεί στη Διεύθυνση Στρατηγικού Σχεδιασμού και Προγραμματισμού Ερευνών της Γενικής Διεύθυνσης του ΣΔΟΕ, το οποίο, από τις 6/10/2025 μεταφέρθηκε στην ΑΑΔΕ βάσει του νέου Τελωνειακού Κώδικα. Στο πλαίσιο αυτό,  αναμένεται η έκδοση υπουργικής απόφασης, η οποία θα εξειδικεύει κρίσιμες πτυχές της διαδικασίας: από τον τρόπο διαπίστωσης παραβάσεων από το ΣΔΟΕ μέχρι την επιβολή, τη βεβαίωση και την είσπραξη προστίμων, καθώς και κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια για την εφαρμογή του μηχανισμού.

Μέχρι την ολοκλήρωση αυτού του πλαισίου, οι οικονομικοί φορείς που υπάγονται στον ΜΣΠΑ προστατεύονται μέσω των γενικών διατάξεων του διοικητικού δικαίου. Έτσι, κατά των σχετικών διοικητικών πράξεων μπορούν να ασκήσουν τα ένδικα βοηθήματα και μέσα που προβλέπει ο Κώδικας Διοικητικής Διαδικασίας, διασφαλίζοντας πρόσβαση σε αποτελεσματικούς μηχανισμούς ελέγχου και επανεξέτασης.

Ακόμη, οι ρόλοι μεταξύ ΑΑΔΕ/Τελωνείων (ως εθνική αρμόδια αρχή και σημείο επαφής με το Μητρώο ΜΣΠΑ), ΣΔΟΕ (ως αρμόδια αρχή για τη διενέργεια ελέγχων και την εν γένει εφαρμογή του μηχανισμού σε εθνικό επίπεδο) και του ΥΠΕΝ (ως αρμόδιο για την τεχνική καθοδήγηση για τα δεδομένα εκπομπών) αναμένεται να καθοριστούν με σαφήνεια.

Οι επιχειρήσεις περιμένουν, επίσης, πρακτικό "οδικό χάρτη" με σαφή διαδικασία εξουσιοδότησης εγκεκριμένου δηλούντος, ορισμένα χρονοδιαγράμματα, οδηγίες για έμμεσους τελωνειακούς αντιπροσώπους, και ένα διαφανές πλαίσιο κυρώσεων που θα διακρίνει τα τυπικά λάθη από τη συστηματική μη συμμόρφωση. 

Σημαντική θεωρείται και η ψηφιακή διασύνδεση του ICISnet με το Μητρώο ΜΣΠΑ, ώστε να παράγονται αυτόματα προειδοποιήσεις όταν ένας εισαγωγέας πλησιάζει το 90% του ορίου de minimis ή όταν κινδυνεύει να παραβεί τις τριμηνιαίες απαιτήσεις επάρκειας πιστοποιητικών.

Τέλος, αναμένουμε αναλυτική δημοσίευση στατιστικών στοιχείων (κλάδοι, όγκοι, συχνότητα σφαλμάτων), με συντονισμό με την Ευρωπαϊκή  Επιτροπή για την επίλυση τυχόν ερμηνευτικών ζητημάτων. 

Η νέα πραγματικότητα είναι εδώ

Ο CBAM εδραιώνει μια νέα κανονικότητα όπου το "πώς" παράγεται ένα προϊόν ενσωματώνεται πλέον στην  τιμή του. Οι ελληνικές επιχειρήσεις που θα οργανώσουν εγκαίρως τα δεδομένα τους, θα ρυθμίσουν τα συστήματα παρακολούθησης και θα αναπροσαρμόσουν τις συμβάσεις με τους προμηθευτές τους, θα διασχίσουν τη "γέφυρα" του 2026 με ασφάλεια, μειώνοντας τους κινδύνους συμμόρφωσης και παράλληλα θα αποκτήσουν  ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην ευρωπαϊκή αγορά.

Ο Μάριος Τόκας είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής και Λέκτορας Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, καθώς και συνεργάτης της δικηγορικής εταιρείας "Cassidy Levy Kent EU" με έδρα τις Βρυξέλλες, με αντικείμενο την ευρωπαϊκό οικονομικό και εμπορικό δίκαιο. 

Η Αγγελική Μούζουλα είναι Δικηγόρος και Διαμεσολαβήτρια,  συνεργάτης της δικηγορικής εταιρείας "Μούζουλας και Συνεργάτες", με ειδίκευση στο ελληνικό και ευρωπαϊκό περιβαλλοντικό δίκαιο.