Του Σταύρου Κουμεντάκη

Τα επιμέρους συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) και η ίδια η ΤΝ, γενικότερα, είναι μια πραγματικότητα που δεν μπορεί, πλέον, να αγνοηθεί˙ προεχόντως από τις επιχειρήσεις. Η (παγκόσμια) συζήτηση παραμένει, όχι μόνον εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, αλλά και, δικαίως, εξαιρετικά έντονη. Η νομοθετική παρέμβαση για τη ρύθμιση των επιμέρους ζητημάτων που άπτονται της χρήσης της ΤΝ, αν και ήδη καθυστερημένη, υπήρξε αναμφισβήτητα αναγκαία. Ο ενωσιακός νομοθέτης προέβη στη θέσπιση κανόνων για τη χρήση τεχνολογιών Τεχνητής Νοημοσύνης εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Κανονισμός (ΕΕ) 1689/2024-Πράξη για την ΤΝ (AI ACT) αποτελεί ένα φιλόδοξο εγχείρημα, η αποτελεσματικότητα, βέβαια, του οποίου θα φανεί με τη συνολική θέση σε ισχύ του. Για τη στόχευση, το πεδίο εφαρμογής και έναρξη ισχύος του, το παρόν! 

Εισαγωγικά 

Αν και οι νομοτεχνικές ελλείψεις του καθιστούν τον AI ACT ένα νομοθετικό κείμενο με ιδιαίτερη πολυπλοκότητα και δυσκολία στην ερμηνεία, η σοβαρότητα, σημασία και αξία του καθόλου δεν μειώνεται. 

Ο Κανονισμός είναι εξαιρετικά εκτεταμένος και καταλαμβάνει στο αντικειμενικό του πεδίο όλους του τομείς που εμπίπτουν στο δίκαιο της Ένωσης. Αποκλείεται, επομένως, η εφαρμογή του σε ζητήματα που εκφεύγουν της αρμοδιότητας του δικαίου της Ένωσης αλλά και όσα ρητά εξαιρεί. 

Στόχος του Κανονισμού

Πρόθεση του ενωσιακού νομοθέτη υπήρξε, μεταξύ άλλων, η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας στο πλαίσιο χρήσης της ΤΝ. Αν και η κεντρική προσέγγιση είναι απολύτως ανθρωποκεντρική, δεν παραβλέπεται η ανάγκη ανάπτυξης και προώθησης της ΤΝ εντός της Ένωσης. 

Στόχος του Κανονισμού υπήρξε, επίσης, η ομοιόμορφη θέσπιση κανόνων δικαίου σε όλη την έκταση της ΕΕ, ώστε να αποφευχθούν αντιφατικές εθνικές νομοθετικές προβλέψεις, οι οποίες δεν θα εξυπηρετούσαν τους προαναφερθέντες σκοπούς του. 

Σύμφωνο για την ΤΝ 

Συνοδευτικά με τον Κανονισμό προβλέφθηκε το Σύμφωνο για την ΤΝ. Πρόκειται για ένα κείμενο προετοιμασίας και υποβοήθησης στην εφαρμογή και συμμόρφωση με τον Κανονισμό-μέχρι να τεθεί σε πλήρη ισχύ. 
Το σύμφωνο για την ΤΝ εδράζεται σε δύο πυλώνες: (α) τη συγκέντρωση και ανταλλαγή πληροφοριών  και (β) διευκόλυνση και κοινοποίηση των δεσμεύσεων των εταιρειών που έχουν επιλέξει να υπαχθούν σ’ αυτές (διακόσιες μέχρι σήμερα). 

Πεδίο Εφαρμογής

O ανωτέρω Κανονισμός εφαρμόζεται-υποχρεωτικά: 

(α) Σε Παρόχους, που διαθέτουν στην αγορά συστήματα ΤΝ ή μοντέλα ΤΝ γενικού σκοπού ή θέτουν σε λειτουργία συστήματα ΤΝ στην Ένωση, ανεξάρτητα από τον τόπο εγκατάστασής τους. Εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής οι πάροχοι, οι οποίοι ναι μεν έχουν την εγκατάστασή τους στην Ένωση αλλά δεν διαθέτουν τα συστήματα ΤΝ μέσα σε αυτήν. 

(β)  Σε Φορείς Εφαρμογής Συστημάτων ΤΝ, που έχουν τον τόπο εγκατάστασής τους ή βρίσκονται εντός της Ένωσης. Πρόκειται για τους χρήστες τέτοιων συστημάτων, όταν το χρησιμοποιούν, στο πλαίσιο της επαγγελματικής τους δραστηριότητας-υπό την ευθύνη τους. 

(γ) Σε Παρόχους και Φορείς Εφαρμογής Συστημάτων ΤΝ, που έχουν τον τόπο εγκατάστασής τους ή βρίσκονται σε τρίτη χώρα, όταν τα στοιχεία εξόδου που παράγει το σύστημα ΤΝ χρησιμοποιούνται στην Ένωση.

(δ) Σε Εισαγωγείς και Διανομείς Συστημάτων ΤΝ. 

(ε) Σε Κατασκευαστές Προϊόντων που διαθέτουν στην αγορά ή θέτουν σε λειτουργία σύστημα ΤΝ μαζί με το προϊόν τους και υπό τη δική τους επωνυμία ή εμπορικό σήμα.

(στ) Σε εξουσιοδοτημένους Αντιπροσώπους Παρόχων, οι οποίοι δεν είναι εγκατεστημένοι στην Ένωση. 

(ζ) Σε Θιγόμενα Πρόσωπα που βρίσκονται στην Ένωση (:υποκείμενα προσωπικών δεδομένων, τα οποία βρίσκονται εντός της Ένωσης). Η εφαρμογή του Κανονισμού σε αυτά αφορά κυρίως το δικαίωμα επεξήγησης των αποφάσεων που λαμβάνουν τα συστήματα ΤΝ (σχετικά: σε επόμενη αρθρογραφία μας). 

Από το πεδίο εφαρμογής ο ενωσιακός νομοθέτης εξαίρεσε ρητά τη χρήση συστημάτων ΤΝ για στρατιωτικούς/αμυντικούς σκοπούς, για την επιβολή του νόμου και τη δικαστική συνεργασία και για την επιστημονική έρευνα και ανάπτυξη. 

Έναρξη Ισχύος & Εφαρμογής

Η έναρξη εφαρμογής του τοποθετείται, κατά βάση, στις 2 Αυγούστου 2026. Ορισμένες ρυθμίσεις, ωστόσο, τίθενται σε εφαρμογή νωρίτερα. 

Από τις 2 Φεβρουαρίου 2025 εφαρμόζεται ήδη η υποχρέωση γραμματισμού και η υποχρέωση παράλειψης χρήσης συστημάτων ΤΝ μη αποδεκτού κινδύνου. 

Από τις 2 Αυγούστου 2025 εφαρμόζονται οι κανόνες με τους οποίες τίθενται τα "θεμέλια" για την εφαρμογή του Κανονισμού (:δομή και διαδικασίες), που απευθύνονται, ιδίως, στα ίδια τα κράτη-μέλη. Οι κανόνες, επίσης, που αφορούν την ταξινόμηση των μοντέλων ΤΝ γενικού σκοπού, οι κανόνες διακυβέρνησης της Ένωσης, το κεφάλαιο που αφορά τις κυρώσεις και οι κανόνες εμπιστευτικότητας. 

Τέλος, η σταδιακή εφαρμογή θα ολοκληρωθεί στις 2 Αυγούστου 2027, όπου θα τεθούν σε εφαρμογή οι κανόνες για την ταξινόμηση συστημάτων ΤΝ υψηλού κινδύνου που χρησιμοποιούνται ως εξαρτήματα ασφαλείας. 

Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει, κατά κυριολεξία, διεμβολίσει τις ζωές όλων μας˙ βεβαίως και των επιχειρήσεων. Το γεγονός αυτό ενεργοποίησε, με σημαντική, όμως, χρονική υστέρηση, τα αντανακλαστικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο σχετικός Κανονισμός αποτελεί, ήδη, πραγματικότητα και η υποχρέωση συμμόρφωσης έχει ήδη, σε κάποια τμήματά του εκκινήσει. Το γεγονός αυτό επιβάλλει ενημέρωση, εκγρήγορση και έναρξη συμμόρφωσης˙ στον χώρο, ιδίως, των επιχειρήσεων. Καθώς, όμως, οι κίνδυνοι αποδεικνύονται δυσθεώρητα σημαντικοί, αναγκαία είναι η γνώση και η κατηγοριοποίησή τους. Περί της τελευταίας, μάλιστα, σε επόμενη αρθρογραφία μας.

*Managing Partner, Koumentakis and Associates Law Firm