Του Άγγελου Ζαχαρόπουλου*

Στη δεκαετία του 1980, η Ελλάδα κάθε άλλο παρά φιλική ήταν ως προς τις ευρωπαϊκές βλέψεις της Τουρκίας. Ως στέλεχος τότε της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είχα, μεταξύ των αρμοδιοτήτων μου, και τις σχέσεις με την Τουρκία. Ως εκ τούτου, παρακολουθούσα τις συνεδριάσεις του Συμβουλίου Υπουργών όταν υπήρχε θέμα σχέσεων ΕΟΚ – Τουρκίας. Η Τουρκία, ακολουθώντας κατά πόδας την Ελλάδα, είχε συνάψει συμφωνία σύνδεσης με την τότε ΕΟΚ, η οποία προέβλεπε βοήθεια προς την Τουρκία μέσω χρηματοδοτικών πρωτοκόλλων και μέσω της τελωνειακής ένωσης ΕΟΚ- Τουρκίας. 

Ο Θεόδωρος Πάγκαλος, ως Υπουργός για θέματα ΕΟΚ, προσπαθούσε, με αξιοσημείωτη διαπραγματευτική ικανότητα, να δημιουργεί εμπόδια στην προώθηση των δύο αυτών θεμάτων. Η Τουρκία, ακολουθώντας πάλι το παράδειγμα της Ελλάδας, αντί να συνεχίσει τη συμφωνία σύνδεσης, υπέβαλε αίτηση ένταξης. Η Commission έχει θεσμική αρμοδιότητα να εκτιμήσει τις συνέπειες ένταξης μιας τρίτης χώρας επί των χωρών μελών της ΕΟΚ-ΕΕ. Συνέστησε λοιπόν γι’αυτό μία επιτροπή, μέλος της οποίας υπήρξα με αρμοδιότητα σύνταξης του ιδιαίτερα σημαντικού κεφαλαίου Γεωργία. Ακούστηκαν τότε ψίθυροι ότι, δεδομένης της αρνητικής στάσης της Ελλάδας έναντι της Τουρκίας, ένας Έλληνας μπορεί να μην είναι αμερόληπτος. Για τον λόγο αυτόν φρόντισα ώστε η έκθεσή μου να βασίζεται ουσιαστικά σε εκθέσεις Τούρκων καθηγητών και εμπειρογνωμόνων σε διάφορους διεθνείς οργανισμούς. Συμπλήρωσα τις πηγές μου με τα ευρήματα μίας δεκαημέρου περιοδείας στην Τουρκία επικεφαλής μίας ομάδας στελεχών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Με την έκθεσή μου επισήμανα δύο σοβαρές επιπτώσεις της τουρκικής ένταξης επί των χωρών μελών της ΕΟΚ :

Πρώτον, μία ιδιαίτερα σοβαρή επιβάρυνση του κοινοτικού προϋπολογισμού για τη στήριξη πολύ εκτεταμένων ορεινών και προβληματικών περιοχών της Τουρκίας στα πλαίσια της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής και 

Δεύτερον, ένα σοβαρό ανταγωνισμό των τουρκικών μεσογειακών προϊόντων προς τα αντίστοιχα προϊόντα των μεσογειακών περιοχών Γαλλίας, Ιταλίας, Ισπανίας και Ελλάδας, κυρίως από τα εκατομμύρια στρέμματα νέων αρδεύσιμων εκτάσεων μέσω του κατασκευασμένου τότε γιγαντιαίου φράγματος επί του ποταμού Εφράτη.

Οι εν λόγω συνέπειες συνέβαλαν αποφασιστικά στην διαμόρφωση αρνητικής "γνώμης" της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και, στη συνέχεια, της αρνητικής απόφασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.

Αυτή ήταν η πολιτική της Ελλάδας έναντι της Τουρκίας, στα πλαίσια της ΕΟΚ όταν εκείνη άλλαξε ριζικά επί της δεύτερης διακυβέρνησης Σημίτη. Η αλλαγή αυτή εξέπληξε πολλούς από τους εταίρους μας οι οποίοι ήταν τότε αντίθετοι προς την ένταξη της Τουρκίας. Κύριος εκφραστής αυτής της αντίθεσης ήταν ο μεγάλος Γάλλος πολιτικός Βαλερύ Ζισκάρ ντ’εστέν. Ο Κώστας Σημίτης επέκρινε αυτόν τον μεγάλο φίλο της Ελλάδας μέσω ενός άρθρου στην έγκριτη εφημερίδα "Le monde". Ο Θεόδωρος Πάγκαλος δημοσίευσε στο "Βήμα" της 19.1.2003 το κύριο μέρος του εν λόγω άρθρου, το οποίο παραθέτω:

"Η Τουρκία είναι μια μεγάλη ευρωπαϊκή δύναμη από τον 16ο αιώνα και η Οθωμανική Αυτοκρατορία έπαιξε ένα ρόλο στη δημιουργία της Ευρώπης που υπάρχει σήμερα. Θα ήταν πολιτικά αρνητικό να αποκλείσουμε την Τουρκία γιατί μπορεί να παίξει μαζί με την Ευρώπη ένα ρόλο στη Μέση Ανατολή και στην Κεντρική Ασία. Είναι ένας σημαντικός εταίρος. Ο Φραγκίσκος Α΄ συνήψε συμμαχία με τον Σουλεϊμάν, υπήρχε αυτός ο γάλλο-οθωμανικός άξονας εναντίον των Αψβούργων. Ο κ. Ζισκάρ ντ’Εστέν ξέχασε επομένως ότι είναι η Γαλλία που εισήγαγε την Τουρκία στην Ευρώπη. Σε κάθε περίπτωση η Τουρκία μπορεί να είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης". 

Ο Θ. Πάγκαλος επέκρινε δριμύτατα τη δήλωση αυτή του Κ. Σημίτη και γενικότερα τη φιλοτουρκική στάση της κυβέρνησής του γράφοντας, μεταξύ άλλων: 

"Η ουσία όλων αυτών είναι ότι η κυβέρνηση, για λόγους που θα πρέπει άλλοι αλλού να αναζητήσουν, έχει γίνει ένας φανατικός και δογματικός, με όλες τις ανοησίες που συνεπάγεται μια τέτοια στάση, πρωταθλητής της τουρκικής ένταξης στην Ευρώπη. Για να προωθήσει αυτήν την πολιτική δεν διστάζει να συγκρούεται με δοκιμασμένους φίλους μας" (εννοεί τον Giscard). Στην ίδια εφημερίδα (ΒΗΜΑ 19.1.2003), ο Θ. Πάγκαλος εγκαλεί και την τότε αντιπολίτευση της Ν.Δ. γράφοντας: "Όχι, λοιπόν, δεν είναι ευφυής αυτή η πολιτική που ασκούμε με τη συνενοχή της αξιωματικής αντιπολίτευσης".

Ομολογώ ότι εξεπλάγην κι’εγώ από την προσπάθεια αυτή του Κώστα Σημίτη να προσδώσει ευρωπαϊκή ταυτότητα στην Τουρκία επικαλούμενος τους κατακτητικούς πολέμους των Οθωμανών στην Ευρώπη. Είναι γεγονός ότι ο Φραγκίσκος Α΄ της Γαλλίας είχε συμμαχήσει με τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή σε κάποια φάση του πολέμου του εναντίον του Καρόλου Ε΄ των Αψβούργων. Ο πόλεμος αυτός, ο οποίος συνεχίστηκε από τους διαδόχους τους, κράτησε 40 χρόνια με διάφορα διαλείμματα ειρήνης. Σε κάποια φάση, λοιπόν, ο Φραγκίσκος Α΄ ήταν τόσο στριμωγμένος που θα συμμαχούσε και με τον διάβολο. Αυτό όμως δεν προσδίδει ευρωπαϊκότητα στον Σουλεϊμάν που ήρθε στην Ευρώπη ως κατακτητής, με τις γνωστές βαρβαρότητες των Οθωμανών.Ήταν πράγματι παρούσα η Οθωμανική Αυτοκρατορία  στην κεντρική Ευρώπη τον 16ο αιώνα. Είχε εισβάλει με τον Σουλεϊμάν στην Ουγγαρία το 1526, αφού εξολόθρευσε το σύνολο του ουγγρικού πεζικού και ιππικού στη μάχη του ΜΑΧΑΤΣ. Παρέμεινε ως στυγνός κατακτητής στην Ουγγαρία επί 174 χρόνια με αποτέλεσμα η χώρα αυτή να χάσει το 50% του πληθυσμού της. " Εκατομμύρια άνθρωποι αφανίστηκαν από τους λιμούς ή πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Βόρειας Αφρικής", αναφέρει ο διάσημος Ούγγρος Συγγραφέας Στίβεν Βιζίνσευ.  Με τη λογική Σημίτη, θα πρέπει να διεκδικήσει ευρωπαϊκότητα και το Τουρκεστάν, από τις στέπες του οποίου ξεκίνησαν οι Ούννοι του Αττίλα τον 4ο αιώνα και κατέκλυσαν την Ευρώπη.”

Η διευθύντρια του Γραφείου του Κώστα Σημίτη, κυρία Χριστίνα Παυλίδου, σε επιστολή προς την "Καθημερινή” της 13.10.2020, γράφει: "Ο κ. Σημίτης επιδίωξε την ένταξη της Τουρκίας στην Ένωση, για να την δεσμεύσει σε συνεργασία και εγκατάλειψη των παραλόγων αξιώσεών της”. (Καθημερινή 13.10.2020).

Σωστές οι προθέσεις αλλά συνέβη δυστυχώς ακριβώς το αντίθετο. Σημειώνω ενδεικτικά τα ακόλουθα:

Πριν από την αλλαγή της ελληνικής πολιτικής ως προς την ένταξη της Τουρκίας:

Πρώτον, οι Τούρκοι μιλούσαν μόνον για αποστρατικοποίηση στα νησιά. Τώρα, συνδέουν την αποστρατικοποίηση με την κυριαρχία.

Δεύτερον, οι λεγόμενες γκρίζες ζώνες ήταν περιορισμένες, τώρα όμως περιλαμβάνουν και κατοικημένα νησιά.

Τρίτον, δεν υπήρχε τότε το δόγμα "Γαλάζια Πατρίδα” μέσω του οποίου οι Τούρκοι διεκδικούν το μισό Αιγαίο.

Όσον αφορά την τελωνιακή ένωση την οποία είχε μπλοκάρει ο Θεόδωρος Πάγκαλος στην δεκαετία του 1980, προχώρησε και ολοκληρώθηκε την 6.3. 1995 συμβάλλοντας ουσιαστικά στην οικονομική ανάπτυξη της Τουρκίας.

Πολλοί σήμερα  θαυμάζουν την έκτοτε βιομηχανική  ανάπτυξη της Τουρκίας και ιδιαίτερα την ανάπτυξη της αμυντικής της βιομηχανίας. Δεν γνωρίζουν ή ξεχνούν ότι η βιομηχανική ανάπτυξη άρχισε μετά την ολοκλήρωση της τελωνιακής ένωσης ΕΕ-Τουρκίας. Έτσι φθάσαμε στη Σύνοδο Κορυφής του Ελσίνκι που πραγματοποιήθηκε την 11.12.1999 επί κυβερνήσεως Σημίτη, κατά την οποία το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, αναγνώρισε επίσημα την Τουρκία ως υποψήφια ένταξης στην ΕΕ. Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν το 2005 επί κυβερνήσεως Κώστα Καραμανλή. Μπορεί οι διαπραγματεύσεις να καρκινοβατούν στα 20 χρόνια που πέρασαν, όμως η Τουρκία εισέπραξε, ως διαπραγματευόμενη χώρα, δωρεάν βοήθεια πάνω από 20 δις. ευρώ.

Σήμερα, το πάντρεμα του ισλαμισμού με τον ακραίο κεμαλικό εθνικισμό, σε συνδυασμό με την εμφάνιση του οθωμανικού ονείρου, ουδόλως συμβιβάζεται με την ευρωπαϊκή ιδέα. Το γνωρίζει αυτό η πολιτική ηγεσία της Τουρκίας αλλά προτιμά η χώρα τους να παραμείνει επ’αόριστον υποψήφια ένταξης επειδή αυτό εξασφαλίζει σοβαρά οφέλη.

Στην πρόσφατη συνάντηση του Πρωθυπουργού της Γερμανίας Μερτς με τον Ερντογάν, ο Μερτς σημείωσε ότι "ο δρόμος για την ΕΕ περνάει από τα κριτήρια της Κοπεγχάγης" για να πάρει την απίστευτη απάντηση από τον Ερντογάν ότι: "αν υπάρχουν κριτήρια της Κοπεγχάγης για προσέγγιση με την Ευρώπη, κι’εμείς έχουμε κριτήρια της Άγκυρας". Ο Μερτς έμεινε άφωνος, δεν είπε κουβέντα. Σημειωτέον ότι ο Ερντογάν είχε προηγουμένως τονίσει πόσο σπουδαία είναι η χώρα του. Με άλλα λόγια, ο Ερντογάν ήθελε να πει στον Μερτς ότι η Τουρκία δεν εκλιπαρεί την ένταξή της στην ΕΕ αλλά η ΕΕ εκλιπαρεί την ένταξη μιας ξεχωριστής χώρας, όπως η Τουρκία. Και βέβαια η Τουρκία θέλει η εν λόγω ένταξη να γίνει με τους δικούς της όρους (κριτήρια Άγκυρας). Ελπίζω ότι ο Μερτς και άλλοι ηγέτες της ΕΕ που ερωτοτροπούν με τον Ερντογάν να έλαβαν το μήνυμα.

Όσον μας αφορά, γνωρίζουμε ότι είμαστε ο κύριος αντίπαλος στην πραγματοποίηση του οθωμανικού ονείρου της Τουρκίας και ότι είμαστε υποχρεωμένοι να παραμένουμε πάντα σε ετοιμότητα :

Πρώτη και κύρια φροντίδα, η αμυντική θωράκιση της χώρας, η οποία βρίσκεται σε καλό δρόμο. Δεύτερη φροντίδα, η διατήρηση και ενίσχυση των συμμαχιών με εκτός ΕΕ χώρες.

Τρίτον, να υπενθυμίζουμε συνεχώς και επιμόνως στους εταίρους μας στην ΕΕ τις υποχρεώσεις τους που απορρέουν σαφώς από τις συνθήκες όσον αφορά την αλληλεγγύη μεταξύ των χωρών μελών.

Πρόσφατα (Καθημερινή 6.11.25), ο Ερντογάν παρουσίασε παραδόξως ένα ειρηνικό πρόσωπο. Δήλωσε ότι "η Τουρκία σέβεται την κυριαρχία όλων των φιλικών χωρών, κυρίως των γειτόνων της". Η δήλωση αυτή ουδόλως συμβιβάζεται με την καθημερινή απειλή και αναφορά στην γαλάζια πατρίδα. Ήρθε αμέσως μετά τη δημοσίευση της ετήσιας έκθεσης της Commission για την Τουρκία, η οποία εγκαλεί την Τουρκία για παράβαση του εναερίου χώρου της Ελλάδας.

Είναι φανερό ότι η δήλωση αυτή του Ερντογάν αποβλέπει να πείσει αφενός, τους εταίρους μας στην ΕΕ να δεχτούν τη συμμετοχή της Τουρκίας στο πρόγραμμα SAFE, αφετέρου την Ελλάδα και την Κύπρο να μην προβάλουν βέτο.

Ας ελπίσουμε ότι ούτε οι εταίροι μας, ούτε η Ελλάδα και η Κύπρος θα πέσουν στην παγίδα της καθέξιν αναξιόπιστης Τουρκίας.

*Επίτιμος Διευθυντής Ευρωπαϊκής Επιτροπής